Phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH‌

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT

******************

NGUYỄN SƠN HOA

PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRI THỨC Ở VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 232 trang tài liệu này.

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH - 2012

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT

******************

NGUYỄN SƠN HOA

PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRI THỨC Ở VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ

Chuyên ngành : Kinh tế chính trị Mã số : 62.31.01.01

Phản biện 1 : PGS.TS Hồ Trọng Viện, Trường ĐH Kỹ Thuật Công nghệ Tp.HCM

Phản biện 2 : TS Nguyễn Minh Tuấn, Trường ĐH Kinh tế Tp.HCM

Phản biện 3 : TS Đinh Sơn Hùng, Viện nghiên cứu phát triển Tp.HCM

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS,TS. Nguyễn Văn Trình

Phản biện độc lập 1 : GT.TS Nguyễn Thanh Tuyền, Trường ĐH Kinh tế -Tài chính Tp.HCM

Phản biện độc lập 2 : TS Trần Du Lịch, Phó đoàn đại biểu quốc hội Tp.HCM

TP. HỒ CHÍ MINH - 2012

- ii -

LỜI CAM ĐOAN‌

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào trước đây.

TÁC GIẢ

NGUYỄN SƠN HOA

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa… i

Lời cam đoan… ii

Mục lục. iii

Danh mục các chữ viết tắt… vii

Danh mục các bảng… ix

Danh mục các sơ đồ, biểu đồ x

MỞ ĐẦU 01

Chương 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KINH TẾ TRI THỨC 05

1.1 Những vấn đề lý luận về tri thức08

1.1.1 Khái niệm, và đặc điểm của tri thức… 08

1.1.2 Vai trò của tri thức đối với phát triển và vấn đề quản lý tri thức… 13

1.2 Kinh tế Tri thức và quá trình phát triển Kinh tế Tri thức 19

1.2.1 Khái quát về sự xuất hiện và phát triển của Kinh tế Tri thức… 19

1.2.2 Khái niệm về Kinh tế Tri thức… 21

1.2.3 Những nhân tố tác động đến sự ra đời và phát triển kinh tế tri thức… 23

1.2.4 Đặc trưng chủ yếu của nền kinh tế tri thức… 30

1.3 Đo lường mức độ phát triển Kinh tế Tri thức 45

1.3.1 Hệ thống chỉ tiêu đo lường kinh tế tri thức của Ngân hàng thế giới (WB)……45

1.3.2 Hệ thống chỉ tiêu đo lường kinh tế tri thức của APEC… 46

1.3.3 Hệ thống chỉ tiêu đo lường kinh tế tri thức của các nước OECD… 46

1.3.4 Theo các tác giả chuyên đề “Nền kinh tế phi vật thể”… 47

1.3.5 Theo công trình của các nhà nghiên cứu Mỹ và Bồ Đào Nha 47

(P.Conceicao, M.V. Heitor, D.V. Gibson, S.S Shariq, TFSC, 1998)

1.3.6 Theo bảng chỉ số Gifford 48

1.4 Phát triển kinh tế tri thức trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 48

1.4.1 Tác động của hội nhập đến phát triển kinh tế tri thức 48

1.4.2 Hội nhập kinh tế quốc tế thúc đẩy hơn nữa quá trình công nghiệp hóa, hiện

đại hóa ở các nước đang phát triển dẫn đến tất yếu phát triển kinh tế tri thức… 57

1.5 Kinh nghiệm phát triển kinh tế tri thức ở một số nước trên thế giới 59

và bài học cho những nước đi sau

1.5.1 Phát triển kinh tế tri thức ở Mỹ 60

1.5.2 Phát triển kinh tế tri thức ở một số nước EU 63

1.5.3 Phát triển kinh tế tri thức ở Nhật Bản… 65

1.5.4 Phát triển kinh tế tri thức ở một số quốc gia điển hình khác… 67

1.5.5 Những bài học về phát triển kinh tế tri thức cho những nước đi sau cũng như cho Việt Nam… 71

Tổng kết chương 1 77

Chương 2 : THỰC TRẠNH KINH TẾ XÃ HỘI VIỆT NAM TRÊN CON ĐƯỜNG TIẾN ĐẾN NỀN KINH TẾ TRI THỨC 78

2.1 Thực trạng phát triển kinh tế Việt Nam dưới góc độ của nền kinh tế tri thức...78

2.1.1 Những chỉ số phát triển kinh tế - xã hội cơ bản của Việt Nam… 78

2.1.2 Tình hình phát triển kinh tế tri thức của Việt Nam qua một số chỉ tiêu cơ bản

của Ngân hàng Thế Giới 81

2.1.3 Đánh giá thực trạng phát triển kinh tế tri thức của Việt Nam qua yếu tố năng

suất tổng hợp… 106

2.2 Những điểm sáng trong quá trình tiếp cận và phát triển kinh tế trên nền tảng kinh tế tri thức ở Việt Nam 112

2.2.1 Những điểm sáng tiếp cận phát triển kinh tế tri thức trong lĩnh vực nông…113 nghiệp

2.2.2 Những thành tựu trong lĩnh vực công nghệ thông tin… 120

2.2.3 Những đơn vị phát triển dựa vào tri thức… 121

2.2.4 Những khu công nghệ cao 124

2.3 Những hạn chế trong tiếp cận và phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam thời gian qua và nguyên nhân 123

2.3.1 Thiếu vắng một chiến lược tổng thể về xây dựng và phát triển kinh tế tri

thức tận dụng tối đa điều kiện hội nhập quốc tế 123

2.3.2 Các điều kiện vật chất - kỹ thuật để phát triển kinh tế tri thức vẫn còn thiếu

và yếu trên nhiều phương diện… 127

2.3.3 Trình độ phát triển kinh tế thị trường còn thấp… 129

2.3.4 Tính sẵn sàng cho hội nhập và phát triển chưa cao… 130

Tổng kết chương 2 133

Chương 3 : QUAN ĐIỂM VÀ CÁC GIẢI PHÁP TIẾP CẬN ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRI THỨC Ở VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP KINH

TẾ QUỐC TẾ 135

3.1 Những thuận lợi, khó khăn, cơ hội và thách thức dưới góc độ phát triển kinh tế tri thức ở nước ta trong điều kiện hội nhập quốc tế 135

3.1.1 Những Thuận lợi trong phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam. 135

3.1.2 Những khó khăn bất lợi trong quá trình xây dựng và phát triển kinh tế tri

thức ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập quốc tế 139

3.1.3 Những cơ hội để xây dựng và phát triển kinh tế tri thức cở Việt Nam trong điều kiện hội nhập quốc tế 139

3.1.4 Những thách thức trong quá trình xây dựng và phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập quốc tế 140

3.2 Những quan điểm chủ yếu để tiếp cận và phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 141

3.2.1 Phát triển kinh tế tri thức phải bền vững và đạt được sự đồng thuận… 141

3.2.2 Tận dụng thời cơ hội nhập quốc tế, phát huy năng lực nội tại kết hợp với

nguồn lực bên ngoài cho phát triển kinh tế tri thức… 143

3.2.3 Phát triển kinh tế tri thức để tạo đột phá ở những vùng, miền và ngành nghề trọng điểm có sức ảnh hưởng lớn làm động lực phát triển cho toàn ngành và khu vực… 144

3.2.4 Phát triển kinh tế tri thức và công nghiệp hóa hiện đại hóa là hai mục tiêu không tách rời trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 145

3.2.5 Mô hình học hỏi và đường lối phát triển… 148

3.3 Phương hướng, mục tiêu tiếp cận và phát triển kinh tế tri thức giai đoạn 2011- 2020 và định hướng 2030 152

3.3.1 Phương hướng tiếp cận và phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam 152

3.3.2 Những mục tiêu chủ yếu trên con đường tiếp cận và phát triển kinh tế tri thức Việt Nam đến 2020 và tầm nhìn 2030… 154

3.4 Nhóm giải pháp chủ yếu tiếp cận và phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam trong giai đoạn 2011-2020 và tầm nhìn 2030 156

3.4.1 Nhóm giải pháp về môi trường kinh doanh và hệ thống đổi mới… 156

3.4.2 Giải pháp cho giáo dục và đào tạo… 162

3.4.3 Xây dựng cơ sở hạ tầng ICT phát triển và ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh

vực kinh tế xã hội… 167

3.4.4 Phát triển nền khoa học và công nghệ, đổi mới quản lý đối với khoa học

và công nghệ của quốc gia, tạo động lực phát triển kinh tế tri thức… 174

3.4.5 Tăng cường khai thác tri thức của thế giới… 181

Tổng kết chương 3 182

KẾT LUẬN 183

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ADB : Ngân hàng phát triển châu Á. AFTA : Khu vực mậu dịch tự do ASEAN.

APEC : Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương ASEAN : Hiệp hội các nước Đông Nam Á.

CN-XH : Chủ nghĩa Xã hội.

CNH-HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CNTT-TT : Công nghệ thông tin - Truyền thông DNNN : Doanh nghiệp nhà nước

EU : Liên minh Châu Âu

EC : Ủy ban Châu Âu

FDI : Đầu tư nước ngoài trực tiếp.

GDP : Tổng thu nhập quốc nội

GNP : Tổng sản phẩm quốc gia.

HDI : Chỉ số phát triển con người.

ICOR : Hệ số số sử dụng vốn, hay hệ số đầu tư tăng trưởng ICT : Công nghệ thông tin và truyền thông

IMF : Quỹ tiền tệ quốc tế.

IT : Công nghệ Thông tin

ILO : Tổ chức Lao động Quốc tế

KHCN : Khoa học - Công nghệ

KT-XH : Kinh tế - Xã hội

KTTT : Kinh tế Tri thức.

NICs : Các nước công nghiệp mới.

OECD : Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế R&D : Nghiên cứu và phát triển

SEV : Hội đồng tương trợ kinh tế

SX-KD : Sản xuất - Kinh doanh

TCTK : Tổng cục Thống kê