Một Số Kiến Nghị Nhằm Nâng Cao Hiệu Quả Áp Dụng Pháp Luật Tranh Chấp

Chính vì những quy định không rõ ràng này có thể dẫn đến việc quản lý trong công tác xử lý tranh chấp đất đai của phường thêm phức tạp hơn.

Thứ ba, một số khó khăn về mặt thực tiễn công tác hòa giải tại phường Phú Lợi. Bên cạnh những mặt thuận lợi đã nêu, hòa giải các tranh chấp đất đai ở phường Phú Lợi hiện nay còn có những khó khăn, vướng mắc sau:

Các vụ tranh chấp về nhà, đất mà các Tổ hòa giải ở cơ sở, UBND phường, hòa giải thành là các vụ việc đơn giản, cơ sở pháp lý để giải quyết tương đối rõ ràng (quy định trong các văn bản pháp luật về đất đai, có lưu giữ trong hồ sơ địa chính ở địa phương) hoặc các bên là những người “biết điều”, có thiện chí hòa giải.

Do đó, đối với các vụ phức tạp, thiếu cơ sở pháp lý để giải quyết (hồ sơ địa chính thiếu hoặc không có hoặc thay đổi; việc sao lục giấy tờ về nhà đất tại các cơ quan có thẩm quyền gặp khó khăn,...) thì tổ hòa giải ở cơ sở cũng như UBND cơ sở khó hòa giải được.

Nhiều cán bộ làm công tác hòa giải chưa đủ trình độ để hòa giải các tranh chấp trong lĩnh vực này đặc biệt là những vụ có tính phức tạp cao.

Việc theo dõi kết quả sau hòa giải không được duy trì nên sau một thời gian hai bên lại tiếp tục tranh chấp.

Do đất đai ngày một “có giá” đặc biệt ở những vùng từ “xã” chuyển thành “phường” có tốc độ đô thị hóa nhanh thì người dân vì lợi ích kinh tế đã không chấp nhận biện pháp hòa giải.

Chế độ dành cho cán bộ hòa giải mặc dù được quan tâm những vẫn quá hạn hẹp nên nhiều cán bộ hòa giải nản chí đối với các vụ việc phức tạp phải “theo đuổi” để hòa giải nhiều ngày.

2.3. Những nguyên nhân chung

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 80 trang tài liệu này.

2.3.1. Về nhận thức

Hàng năm, Ủy ban nhân dân phường đã ra quyết định củng cố, kiện toàn Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai và các Tổ hòa giải ở khu phố nhưng một số thành viên Hội đồng hòa giải và Đội ngũ hòa giải viên chưa nhận thức rõ vai trò, vị trí nòng cốt của mình trong công tác hòa giải, nên chưa tham gia tích cực, chưa chủ động vào việc nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ để nâng cao chất lượng và

hiệu quả hoạt động hòa giải ở địa phương. Đặc biệt, chưa chủ động nâng cao năng lực bản thân trong công tác hòa giải, vì những tranh chấp ở phường thời gian qua là tương đối nhỏ, dễ hòa giải từ đó làm các hòa giải viên thiếu động lực nâng cao năng lực cho những trường hợp phức tạp hơn. Từ đó, nhiều trường hợp tranh chấp phức tạp lại hòa giải không thành.

Bên cạnh đó, nhận thức của người dân về vị trí, vai trò của hòa giải ở phường là chưa cao nên người dân chưa chủ động, tích cực giải quyết các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật phát sinh tại cơ sở bằng biện pháp hòa giải ở phường. Theo báo cáo ở phường Phú Lợi, khi nộp đơn tranh chấp, người dân đều muốn giải quyết thông qua Tòa án. Nhiều trường hợp đương sự không tham gia hòa giải khi được triệu tập lần đầu mà kéo dài thời gian hòa giải. Điều này cũng khiến công tác hòa giải ở phường gặp khó khăn hơn.

2.3.2. Về thể chế, chính sách

Thể chế, chính sách về hòa giải ở cơ sở có chỗ chưa phù hợp; quản lý Nhà nước còn bất cập, chưa thực sự hiệu quả. Sự phối hợp giữa các cơ quan Nhà nước với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận chưa thường xuyên, thiếu chủ động. Do đó, để tuân thủ theo quy định về công tác hòa giải, việc đảm bảo tham gia của các thành phần theo quy định trở thành một khó khăn cho công tác hòa giải của phường. Ngoài ra, việc đầu tư, hỗ trợ kinh phí, cơ sở vật chất không đáng kể, không đồng đều, thiếu thống nhất; chưa huy động được nguồn lực từ các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp đóng góp, hỗ trợ cho hòa giải ở cơ sở cũng gây trở ngại lớn trong công tác hòa giải.

2.3.3. Về tổ chức, con người

Đội ngũ cán bộ, công chức được giao nhiệm vụ quản lý Nhà nước về hòa giải ở cơ sở, đội ngũ cán bộ, công chức tổ chức chính trị - xã hội được giao nhiệm vụ theo dõi, hướng dẫn công tác hòa giải ở cơ sở số lượng ít (trung bình mỗi Sở Tư pháp, Phòng Tư pháp, Ủy ban nhân dân cấp xã chỉ có 01 công chức kiêm nhiệm thực hiện nhiệm vụ quản lý Nhà nước về hòa giải ở cơ sở, gắn với triển khai công tác phổ biến, giáo dục pháp luật), phải đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ, lại chưa được chuẩn hóa. Năng lực của một bộ phận công chức nhất là ở cơ sở còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý Nhà nước về hòa giải ở cơ sở và từ đó ảnh hưởng tới chất lượng tổ chức và hoạt động hòa giải ở phường Phú Lợi hiện nay.

Hiện nay tỉnh Bình Dương vẫn chưa có đội ngũ cán bộ nguồn có đủ năng lực thực hiện bồi dưỡng kiến thức pháp luật, nghiệp vụ cho hòa giải viên; chưa huy động được đội ngũ Luật gia, Luật sư, công chức, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân,… tham gia hỗ trợ hòa giải viên trong hoạt động hòa giải ở cơ sở, dẫn đến việc bồi dưỡng, hướng dẫn nghiệp vụ cho hòa giải viên chưa bài bản, thiếu hiệu quả. Từ đó làm chất lượng đội ngủ hòa giải viên của phường chưa được nâng cao như mong đợi.

2.3.4. Về các điều kiện bảo đảm

Việc hỗ trợ, trang bị tài liệu pháp luật để hòa giải viên tự nghiên cứu, tìm hiểu nâng cao năng lực hoạt động cũng như việc tổ chức tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng cho đội ngũ hòa giải viên còn rất hạn chế. Tài liệu pháp luật cũng như các tài liệu hướng dẫn kỹ năng hòa giải ở cơ sở cung cấp cho Tổ hòa giải, Đội ngũ hòa giải viên còn thiếu, chưa cập nhật và thiếu tính hệ thống.

Việc đầu tư kinh phí hỗ trợ cho công tác hòa giải ở cơ sở nói chung và thực hiện các giải pháp nâng cao chất lượng Đội ngũ hòa giải viên hiện nay tại phường Phú Lợi không đồng đều, thiếu thống nhất, thiếu cơ chế đầu tư tổng thể, toàn diện từ Trung ương đến địa phương; không huy động được các tổ chức, cá nhân đóng góp, hỗ trợ tài chính, cơ sở vật chất cho công tác hòa giải ở cơ sở.

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2

Trên cơ sở nghiên cứu quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai thông qua UBND phường Phú Lợi, trong những năm qua, công tác hòa giải các tranh chấp đất đai tại địa phương đã đạt được những kết quả đáng khích lệ và ngày càng được quan tâm.

Thực trạng cho thấy những năm gần đây phường Phú Lợi đã quan tâm đến công tác hòa giải trong thủ tục xử lý tranh chấp về đất đai trên địa bàn phường. Nhìn chung, kết quả đạt được rất đáng khích lệ với tỷ lệ hòa giải thành khá cao. Bên cạnh đó vẫn có nhiều khó khăn, nhất là trong điều kiện pháp luật còn chưa hoàn thiện và việc đầu tư nâng cao chất lượng hòa giải tại phường còn nhiều khó khăn. Kết quả phân tích trên là cơ sở quan trọng để luận văn đưa ra những đề xuất, kiến nghị sau khi đã tổng kết về thực tiễn về hòa giải tranh chấp đất đai được đề ra ở Chương 3.

CHƯƠNG 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRANH CHẤP

ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN PHƯỜNG PHÚ LỢI

3.1. Kiến nghị mang tính định hướng về cơ chế tổ chức thực hiện những quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai.

3.1.1. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về đất đai cho nhân dân

Đây là việc làm rất cần thiết vì ý thức pháp luật của người sử dụng đất có ảnh hưởng rất lớn đến việc thực hiện các quyền và nghĩa vụ của họ. Khi người dân nắm được các quy định của pháp luật về đất đai họ sẽ không vi phạm, từ đó hạn chế được tranh chấp. Thậm chí, ngay cả khi xảy ra tranh chấp nếu hiểu biết pháp luật thì họ sẽ dễ dàng chấp nhận quyết định giải quyết đúng đắn của cơ quan có thẩm quyền mà không tiếp tục khiếu nại.

Đặc biệt, đối với các quy định pháp luật liên quan đến đất đai là tương đối phức tạp, người dân vẫn chưa hiểu rõ dẫn đến những tranh chấp không đáng có, việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật sẽ giúp giảm gánh nặng xã hội nói chung cũng như giảm áp lực trong việc giải quyết tranh chấp đối với UBND cấp xã cũng như Tòa án.

3.1.2. Cần đẩy mạnh tiến độ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, hoàn thiện cơ sở dữ liệu địa chính

Giấy chứng nhận QSDĐ là một trong những căn cứ để phân định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai giữa TAND và UBND. Do đó trên thực tế nếu người dân chưa được cấp giấy chứng nhận QSDĐ khi xảy ra tranh chấp đất đai việc giải quyết sẽ gặp nhiều khó khăn, bởi lẽ các loại giấy tờ về nhà đất được cấp trước đây rất đa dạng. Do đó để công tác giải quyết tranh chấp đất đai đạt hiệu quả cao cần phải đẩy nhanh tiến độ cấp giấy chứng nhận QSDĐ.

Ngoài ra, khi giấy chứng nhận QSDĐ cũng là một trong những cơ sở để các bên tự hòa giải với nhau trước khi nộp đơn đến UBND cấp xã cũng như khiếu kiện

lên tòa án. Việc xây dựng một căn cứ pháp lý rõ ràng là yêu cầu cơ bản cho giải quyết các tranh chấp nói chung. Hiện nay việc cấp giấy chứng nhận QSDĐ vẫn chưa hoàn thành ở các địa phương trong cả nước. Trong thời gian tới công tác này cần được đẩy mạnh hơn.

3.2. Một số kiến nghị xây dựng pháp luật về việc giải quyết tranh chấp đất đai của ubnd cấp xã

Thứ nhất, thực trạng chung ở Việt Nam hiện nay là các vụ tranh chấp đất đai thường kéo dài rất lâu. Do đó đối với thủ tục hòa giải cần thực hiện theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Tránh những trường hợp những tranh chấp phức tạp khó có thể hòa giải thành thì cần chuyển thẳng đến Tòa án, không phải giải quyết tranh chấp đất đai qua nhiều cấp, tiết kiệm được thời gian, kịp thời bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của người bị xâm phạm. Mặt khác tại Tòa án cũng có thủ tục hòa giải. Ngay cả khi cấp cơ sở đã tiến hành hòa giải cho các bên tranh chấp, khi thụ lý giải quyết tại Tòa án, Tòa án vẫn phải hòa giải, đây là một thủ tục bắt buộc trong hoạt động tố tụng. Nếu vẫn quy định việc hòa giải tranh chấp đất đai ở cơ sở là điều kiện bắt buộc thì nên quy định hiệu lực pháp luật của các vụ việc tranh chấp đã được hòa giải thành, đồng thời có những xem xét, điều chỉnh hợp lý các quy định về thời hiệu khởi kiện để không ảnh hưởng đến quyền khởi kiện của đương sự. Đồng thời để nâng cao chất lượng công tác hòa giải tại cơ sở, cần đầu tư nghiên cứu ban hành các văn bản hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật và tăng cường đào tạo, tập huấn bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ, công chức quản lý Nhà nước về đất đai, cán bộ Địa chính xã, phường, thị trấn, đội ngũ cán bộ làm công tác hòa giải tranh chấp đất đai của cấp UBND xã, phường, thị trấn và các cán bộ, Thẩm phán Tòa án.

Thứ hai, từ thực tiễn hoạt động hòa giải của UBND phường Phú Lợi, học viên đưa ra kiến nghị bổ sung quy định theo hướng nếu hết thời hạn theo quy định tại Khoản 4 Điều 202 Luật Đất đai năm 2013 (kể từ ngày UBND nhận đơn) mà UBND không tiến hành hòa giải hoặc không có điều kiện hòa giải (bên bị kiện không có thiện chí nên không có mặt hoặc không thể có mặt,...) thì đương sự có quyền khởi kiện ra Tòa án. Thời gian từ ngày đương sự nộp đơn yêu cầu hòa giải tại UBND cho tới khi khởi kiện ra Tòa án không được tính vào thời hiệu khởi kiện.

Thứ ba, xác định rõ các tranh chấp đất đai có thể được hòa giải tại UBND xã, phường, thị trấn. Hiện nay, theo quy định tại Khoản 2 Điều 3 Nghị quyết

04/2017/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao. Trường hợp chưa có đủ điều kiện khởi kiện theo quy định của pháp luật quy định tại điểm b khoản 1 Điều 192 Bộ Luật tố tụng Dân sự 2015:

“1. Thẩm phán trả lại đơn khởi kiện trong các trường hợp sau đây: … b) Chưa có đủ điều kiện khởi kiện theo quy định của pháp luật”

Đối với tranh chấp ai là người có quyền sử dụng đất mà chưa được hòa giải tại Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có đất tranh chấp theo quy định tại Điều 202 Luật Đất đai năm 2013 thì được xác định là chưa có đủ điều kiện khởi kiện quy định tại điểm b khoản 1 Điều 192 Bộ Luật Tố tụng Dân sự năm 2015.

Đối với tranh chấp khác liên quan đến quyền sử dụng đất như: tranh chấp về giao dịch liên quan đến quyền sử dụng đất, tranh chấp về thừa kế quyền sử dụng đất, chia tài sản chung của vợ chồng là quyền sử dụng đất,... thì thủ tục hòa giải tại Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có đất tranh chấp không phải là điều kiện khởi kiện vụ án.

Như vậy, theo tinh thần của Nghị quyết chỉ những tranh chấp liên quan đến “Ai là người có quyền sử dụng đất” thì bắt buộc phải tiến hành hòa giải. Còn các tranh chấp khác về thừa kế, tranh chấp các giao dịch liên quan đến QSDĐ,... thì không bắt buộc. Tuy nhiên, không bắt buộc thì UBND cấp xã có cần phải thực hiện hay không thì chưa có hướng dẫn thực hiện.

Do đó, pháp luật cũng cần hạn định những tranh chấp đất đai mà UBND tuy không bắt buộc phải hòa giải nhưng có thể tiến hành hòa giải.

Thứ tư, trước hết, tranh chấp đất đai là một quan hệ rộng không phụ thuộc vào tên gọi của quan hệ pháp luật mà phụ thuộc vào tính chất của quan hệ. Tranh chấp đất đai phát sinh trong mọi trường hợp khi các bên đương sự có tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất - quyền và nghĩa vụ này có thể là việc xác định ai là người có QSDĐ, có thể là liên quan đến quyền và nghĩa vụ phát sinh chính từ các quan hệ giao dịch gắn trực tiếp đến QSDĐ hoặc tranh chấp từ chính các tài sản trên đất. Việc xác định các loại vụ án tranh chấp đất đai cần dựa theo tính chất đặc trưng của từng quan hệ đất đai có tranh chấp mà pháp luật quy định thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án. Cụ thể, khi rơi vào một trong các quan hệ thuộc các nhóm sau thì trước khi khởi kiện ra Tòa án, có thể khuyến khích Ủy ban nhân dân xã, phường có thể tiến hành thủ tục hòa giải trước theo Điều 202 Luật Đất

đai năm 2013: Một là, tranh chấp về ai là người có QSDĐ (trừ hòa giải bắt buộc với tranh chấp về QSDĐ, mốc giới giữa các hộ liền kề); Hai là, tranh chấp về tài sản gắn liền với đất, bao gồm: tranh chấp tài sản về nhà ở, vật kiến trúc khác như nhà bếp, nhà tắm, nhà vệ sinh, giếng nước, nhà để ô tô, nhà thờ, tường xây làm hàng rào gắn với nhà ở; các công trình xây dựng trên đất được giao để sử dụng vào mục đích sản xuất, kinh doanh như nhà xưởng, kho tàng, hệ thống tưới, tiêu nước, chuồng trại chăn nuôi hay vật kiến trúc khác hoặc trên đất có các tài sản khác như cây lấy gỗ, cây lấy lá, cây ăn quả, cây công nghiệp hay các cây lâu năm khác,… gắn liền với QSDĐ đó; Ba là, các tranh chấp về hợp đồng chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, cho thuê lại, thế chấp, thừa kế, tặng cho QSDĐ, bảo lãnh, góp vốn bằng QSDĐ… hay nói cách khác tranh chấp liên quan đến các giao dịch chuyển QSDĐ.

Tuy nhiên, nhà lập pháp cũng cần phải có những quy định hướng dẫn Điều 135 Luật Đất đai năm 2003 (từ ngày 1/7/2013 là Luật Đất đai năm 2013) theo hướng đối với những tranh chấp đất đai thuộc trường hợp pháp luật cấm không được hòa giải tại Tòa án theo Điều 181 BLTTDS thì UBND cấp xã cũng không được tiến hành hòa giải.

Thứ năm, quy định về hiệu lực pháp lý của biên bản hòa giải tại UBND xã, phường, thị trấn. Hiện nay, bản thân quy định tại Điều 135 Luật Đất đai năm 2003 được kế thừa trong Điều 202 Luật Đất đai năm 2013 chỉ đưa ra vấn đề hòa giải ở cấp cơ sở với tính chất là một thủ tục tiền tố tụng nhằm tạo điều kiện cho các bên gặp nhau đạt được thỏa thuận mà không coi thỏa thuận này là thủ tục cuối cùng. Mặt khác, cũng không có quy định nào của pháp luật xác định giá trị ràng buộc về hiệu lực pháp lý của biên bản hòa giải thành cấp cơ sở. UBND cấp có thẩm quyền chỉ có thể thực hiện việc hòa giải như một thủ tục tiền tố tụng mà không thể thay thế việc giải quyết tranh chấp đất đai của Tòa án. Cần thiết phải hiểu thống nhất rằng khi các bên đương sự đã thực hiện thủ tục hòa giải ở cấp cơ sở, trong mọi trường hợp khi không đạt được thỏa thuận thì họ đều được quyền khởi kiện tại Tòa án để yêu cầu giải quyết tranh chấp nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Thực tiễn diễn ra cho thấy, nhiều vụ tranh chấp đất đai sau khi đã được chính quyền cơ sở sử dụng nhiều phương pháp và thời gian hòa giải thành công, nhưng sau đó một trong các bên tranh chấp lại gửi đơn yêu cầu giải quyết và các cấp chính quyền tiếp tục hòa giải. Việc Luật Đất đai không quy định tính hiệu lực pháp luật của các vụ việc tranh chấp đất đai đã được hòa giải thành là không phù hợp với nguyên tắc