Phan Khôi với quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX

theo lối cổ - lại là người có tác phẩm quyết định sự sụp đổ của Khổng giáo. Chính nhờ thành công này, các bài viết khác của Phan Khôi về văn tự, nữ quyền, duy tâm – duy vật... đã có những tác động mạnh mẽ đối với đội ngũ cầm bút. Không chỉ công kích những tư tưởng lỗi thời, cổ súy cho những tư tưởng tiến bộ, các bài viết còn tạo không khí tranh luận dân chủ trong sinh hoạt văn hoá - xã hội đương thời. Những thành tựu của văn chương hiện đại như phong trào Thơ mới, tiểu thuyết Tự lực văn đoàn sau đó chắc chắn không thể thiếu những đóng góp có tính định hình, đặt nền móng tư tưởng ở những bài báo “dữ dội” của một nhà báo có tài, “cây bút chiến đáng gờm” này.

Trong văn hóa, văn học, Phan Khôi là người thống nhất trong ý thức xây dựng một sinh hoạt văn hoá dân tộc, vì vậy ông xông xáo trong các tranh luận cũng như thực hành, từ quốc ngữ đến quốc học, quốc văn.

3. Đường đến thơ mới của Phan Khôi cũng là một hành trình đầy chủ động, quyết liệt như cá tính của ông. Với bút danh Chương Dân, ông đã khẳng định cá tính của mình trong chuyên mục Nam âm thi thoại (giới thiệu thơ, bình thơ). Tại thời điểm thơ Việt đang không có lối thoát, bị cột chặt vào những niêm, luật cùng hệ thống ước lệ, chuyên mục giới thiệu thơ, bình thơ, chia sẻ quan điểm cá nhân, điểm duyệt thơ cũ... xuất hiện thường xuyên trên báo chí đã tạo cơ sở cho việc đưa ra đề xuất một hướng đi mới cho thơ. Vì thế, có thể xem Nam âm thi thoại (sau này tập hợp in sách đổi tên thành Chương Dân thi thoại) là tiền khởi của hoạt động phê bình văn học – dấu hiệu của văn học hiện đại. Bằng cách công khai bài báo “Một lối thơ mới trình chánh giữa làng thơ” kèm theo ví dụ minh họa Tình già, Phan Khôi đã nổ một phát súng đầu tiên đả kích mạnh mẽ vào thành trì thơ cũ, đóng vai trò châm ngòi cho cuộc cách mạng thơ ca. Mặc dù có nhiều ý kiến trái chiều về giá trị của Tình già, tranh luận về việc ông có phải là nhà thơ mới hay không

song vai trò đặt nền móng, tạo cú hích để thơ ca phát triển của Phan Khôi nhất định không thể phủ nhận.

4. Ở lĩnh vực tự sự, Phan Khôi là người rất nhạy bén với xu hướng cách tân khi đề cập trên phương diện lý thuyết và “dấn thân” cả trong sáng tác song ông không mấy thành công trong lĩnh vực thứ hai. Đề cao tả thực và chữ chân từ trong thơ cho đến văn xuôi, nên trong truyện ngắn và cuốn tiểu thuyết duy nhất, Phan Khôi đều đã rất chú trọng phản ánh hiện thực xã hội Việt Nam với những vấn đề mang tính thời sự lúc bấy giờ như quốc học, nho giáo, đấu tranh cho nữ quyền. Đây cũng là nội dung ông từng rất lưu tâm và đề cập một cách thành công trên báo chí. Tuy nhiên, bị chi phối bởi tinh thần luận lý, ưa tranh biện rõ ràng, truy đến cùng của một nhà biện luận nên khi đến với một địa hạt đòi hỏi nhiều hơn ở cảm xúc, ở hư cấu, tưởng tượng Phan Khôi đã dường như thất bại. Phan Khôi đã không sáng tạo được những tác phẩm có giá trị về mặt nghệ thuật như Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan... Trạng thái phân vân, dùng dằng giữa truyền thống và hiện đại vừa là trạng thái tâm lí, vừa là giới hạn mà bản thân Phan Khôi không thể vượt qua. Vì thế, trong quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX, theo chúng tôi, Phan Khôi đã hiện diện với vai trò là người đặt gạch, gợi dẫn những tư tưởng hiện đại cho văn học nhiều hơn là được ghi nhận cụ thể ở tác phẩm văn học.

DANH MỤC

CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ