Những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong đầu tư trực tiếp nước ngoài của một số nước Châu Á và giải pháp cho Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

TRẦN QUANG THẮNG

NHỮNG VẤN ĐỀ KINH TẾ XÃ HỘI NẢY SINH TRONG ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI CỦA MỘT SỐ NƯỚC CHÂU Á VÀ GIẢI PHÁP CHO VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Hà Nội - 2012

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

TRẦN QUANG THẮNG

NHỮNG VẤN ĐỀ KINH TẾ XÃ HỘI NẢY SINH TRONG ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI CỦA MỘT SỐ NƯỚC CHÂU Á VÀ GIẢI PHÁP CHO VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kinh tế thế giới và Quan hệ kinh tế quốc tế Mã số: 62.31.07.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. GS.TS. Đỗ Đức Bình

2. TS. Vũ Tiến Lộc

Hà Nội - 2012

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu và trích dẫn đã sử dụng trong Luận án là hoàn toàn trung thực, chính xác. Các kết quả nghiên cứu của Luận án đã được tác giả công bố trên tạp chí khoa học, không trùng lặp với bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả Luận án

Trần Quang Thắng

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

MỤC LỤC ii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT v

DANH MỤC CÁC BẢNG viii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH ix

PHẦN MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ KINH TẾ XÃ HỘI NẢY SINH TRONG FDI ... 13

1.1. FDI và tính tất yếu khách quan của những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh 13

1.1.1. Tổng quan về FDI 13

1.1.2. Tác động của FDI đối với nước tiếp nhận 16

1.1.3. Tính tất yếu khách quan của những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI 19

1.2. Những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh chung trong FDI ở các nước 21

1.2.1. Tạo áp lực cạnh tranh đối với các doanh nghiệp của nước tiếp nhận đầu tư 21

1.2.2. Tạo ra sự mất cân đối về cơ cấu kinh tế theo ngành, vùng của nước tiếp nhận đầu tư 24

1.2.3. Xuất hiện tình trạng chuyển giá trong nội bộ các công ty xuyên quốc gia ...26 1.2.4. Chuyển giao công nghệ lạc hậu 29

1.2.5. Không đáp ứng các điều kiện sinh hoạt và làm việc cho người lao động 31

1.2.6. Gây ô nhiễm môi trường sinh thái 32

1.3. Những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI mang tính đặc thù ở một số nước 32

1.3.1. Nguy cơ gây thâm hụt thương mại ở nước tiếp nhận đầu tư 32

1.3.2. Phát sinh các vấn đề tranh chấp lao động 34

1.3.3. Các vấn đề xã hội nảy sinh khác 35

1.4. Tác động tiêu cực của những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh đối với các nước đang phát triển 36

1.4.1. Tác động về kinh tế 37

1.4.2. Tác động về xã hội, môi trường 40

CHƯƠNG 2: KINH NGHIỆM XỬ LÝ NHỮNG VẤN ĐỀ KINH TẾ XÃ HỘI NẢY SINH TRONG FDI Ở MỘT SỐ NƯỚC CHÂU Á 42

2.1. Khái quát về FDI ở một số nước châu Á 42

2.1.1. Tình hình thu hút FDI ở một số nước châu Á 42

2.1.2. Chính sách thu hút FDI ở một số nước châu Á 50

2.2. Những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh chung trong FDI ở một số nước châu Á 60

2.2.1. Tạo áp lực cạnh tranh, nguy cơ làm phá sản một số doanh nghiệp trong nước 60

2.2.2. Tạo ra mất cân đối về cơ cấu kinh tế theo ngành và vùng lãnh thổ 62

2.2.3. Xuất hiện hiện tượng chuyển giá trong các công ty xuyên và đa quốc gia ...66

2.2.4. Chuyển giao công nghệ lạc hậu, tiêu tốn nhiều năng lượng, nhiên liệu 68

2.2.5. Gây ô nhiễm môi trường sinh thái 69

2.2.6. Không đáp ứng về điều kiện sinh hoạt và làm việc cho người lao động..71

2.3. Những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh mang tính đặc thù trong FDI ở một số nước châu Á 73

2.3.1. Phát sinh tranh chấp, xung đột giữa chủ sử dụng lao động và người lao động 73

2.3.2. Tác động xấu tới cán cân thanh toán 74

2.3.3. Các vấn đề xã hội nảy sinh khác, đặc biệt là tệ tham nhũng 74

2.4. Kinh nghiệm giải quyết các vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI

ở một số nước châu Á và bài học rút ra cho Việt Nam 76

2.4.1. Những biện pháp giải quyết các vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI ở một số nước châu Á 76

2.4.2. Bài học rút ra cho Việt Nam 89

CHƯƠNG 3: NHỮNG VẤN ĐỀ KINH TẾ XÃ HỘI NẢY SINH TRONG FDI TẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2001 - 2010 95

3.1. Khái quát về FDI tại Việt Nam 95

3.1.1. Chính sách thu hút FDI của Việt Nam 95

3.1.2. Tình hình thu hút vốn FDI tại Việt Nam 102

3.1.3. Đánh giá những đóng góp của FDI đối với Việt Nam 105

3.2. Những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh chung trong FDI tại Việt Nam .107

3.2.1. Tạo sức ép cạnh tranh giữa doanh nghiệp FDI với doanh nghiệp trong nước .108 3.2.2. Làm mất cân đối giữa các ngành, vùng kinh tế 109

3.2.3. Tình trạng chuyển giá “lỗ giả lãi thật” 113

3.2.4. Góp phần chuyển giao công nghệ lạc hậu 120

3.2.5. Những bất cập về điều kiện sinh hoạt và làm việc cho người lao động 122

3.2.6. Gây ô nhiễm môi trường sinh thái 125

3.3. Một số vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI mang tính đặc thù

tại Việt Nam 129

3.3.1. Tranh chấp lao động giữa chủ sử dụng lao động và người lao động ...129 3.3.2. Nguy cơ góp phần tạo ra thâm hụt thương mại 135

3.3.3. Những vấn đề xã hội nảy sinh khác, đặc biệt là tệ tham nhũng 139

3.4. Nguyên nhân làm nảy sinh những vấn đề kinh tế xã hội trong FDI

tại Việt Nam 141

CHƯƠNG 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP XỬ LÝ NHỮNG VẤN ĐỀ KINH

TẾ XÃ HỘI NẢY SINH TRONG FDI TẠI VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020 144

4.1. Dự báo triển vọng FDI vào Việt nam và những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI đến năm 2020 144

4.2. Quan điểm xử lý, phòng ngừa những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI tại Việt Nam đến năm 2020 146

4.2.1. Xây dựng định hướng chiến lược và lộ trình giải quyết, phòng ngừa các vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI 146

4.2.2. Coi trọng và tập trung xử lý các vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI 147

4.2.3. Tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của các nước trong việc xử lý các vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI 147

4.2.4. Chú trọng sàng lọc các dự án FDI và đặt yếu tố công nghệ lên ưu tiên hàng đầu 148

4.3. Các giải pháp xử lý và phòng ngừa những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI tại Việt Nam 149

4.3.1. Các giải pháp đối với những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh chung trong FDI tại Việt Nam 149

4.3.2. Một số giải pháp đối với những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh mang tính đặc thù trong FDI tại Việt Nam 163

4.4. Một số kiến nghị điều kiện thực hiện các giải pháp 168

4.4.1. Cần có tư duy, nhận thức đúng, đầy đủ đối với việc thu hút FDI và

xử lý các vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh từ FDI 168

4.4.2. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong thu hút FDI và giải quyết các vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong FDI 169

KẾT LUẬN 171

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ 173

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 174

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt

Tiếng Anh	Tiếng Việt
ASEAN	Association of South East Asian Nations	Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á
APEC	Asia-Pacific Economic Co- operation	Diễn đàn kinh tế Châu Á Thái Bình Dương
ASEM	Asean European Meeting	Diễn đàn hợp tác kinh tế Á - Âu
BOT	Built – Operating - Transfer	Xây dựng - Kinh doanh-Chuyển giao
BT	Built – Transfer	Xây dựng-Chuyển giao
BTO	Built – Transfer - Operating	Xây dựng - Chuyển giao - Kinh doanh
CIEM	Central Institute of Economic Management	Viện Nghiên cứu quản lý Kinh tế Trung ương
CIF	Cost Insurance Freight	Giá hàng + bảo hiểm + cước phí
CNH		Công nghiệp hóa
CNTT		Công nghệ thông tin
DAĐT		Dự án đầu tư
DTAs	Double Taxation Agreement	Hiệp định tránh đánh thuế 2 lần
ĐTNN		Đầu tư nước ngoài
FDI	Foreign Direct Investment	Đầu tư trực tiếp nước ngoài
FOB	Free on Board	Giao hàng lên tàu
GDP	Gross Domestic Product	Tổng sản phẩm quốc nội
GSO		Tổng cục thống kê
GTGT		Giá trị gia tăng
HĐH		Hiện đại hóa
IFC	International Financial Corporation	Công ty Tài chính Quốc tế

Investment Guaranted Agreements	Hiệp định đảm bảo đầu tư
IMF	International Moneytary Fund	Quỹ tiền tệ quốc tế
JETRO	Japan External Trade Organization	Tổ chức Xúc tiến thương mại Nhật Bản
KCN		Khu Công nghiệp
KCX		Khu Chế xuất
KTQT		Kinh tế Quốc tế
LHQ		Liên Hiệp Quốc
M&A	Merger and Acquisitions	Sát nhập và mua lại
MIDA	Malaysian Industrial Development Authority	Cục phát triển Công nghiệp Malaysia
MITI	Ministry of International Trade and Industry Malaysia	Bộ Công nghiệp và Thương mại Quốc tế Malaysia
MNCs	Multi national Corporations	Các Công ty đa quốc gia
MOFTEC	Ministry of Foreign Trade and Economic Co-operation	Bộ hợp tác kinh tế và mậu dịch đối ngoại Trung Quốc
NDT		Nhân dân tệ
NEP	New Economic Policy	Chính sách kinh tế mới
NHTW		Ngân hàng Trung ương
ODA	Offical Development Assistance	Vốn hỗ trợ phát triển chính thức
OECD	Organisation of Economic Cooperation and Development	Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế
PSDC	Penang Skill Development Centre	Trung tâm phát triển kỹ năng Penang
QLNH		Quản lý ngoại hối
R&D	Reaseach and Development	Nghiên cứu và Phát triển
RM	Ringit Malaysia	Ringít