Mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và thâm hụt thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

----------------

NGUYỄN PHƯƠNG MAI

MỐI QUAN HỆ GIỮA THÂM HỤT NGÂN SÁCH VÀ THÂM HỤT THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

Chuyên ngành: KINH TẾ PHÁT TRIỂN Mã số: 9310105

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. VŨ CƯƠNG

2. TS. TRẦN ĐÌNH TOÀN

HÀ NỘI - 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm qui định liêm chính học thuật trong nghiên cứu khoa học của Trường Đại học Kinh tế Quốc dân.

Hà Nội, ngày 16 tháng 01 năm 2022

Nghiên cứu sinh

Nguyễn Phương Mai

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới PGS.TS Vũ Cương và TS Trần Đình Toàn đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên cứu luận án.

Tác giả xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới các thầy cô đã tham gia giảng dạy chương trình đào tạo Tiến sĩ của trường Đại học Kinh tế Quốc dân, những người đã giúp hoàn thiện hơn những kiến thức nền tảng quý báu, phục vụ cho hoạt động nghiên cứu và thực hiện luận án của tác giả.

Tác giả cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô giáo Bộ môn Kinh tế phát triển, khoa Kế hoạch và Phát triển, trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã có những đóng góp rất có giá trị về mặt khoa học để giúp luận án có chất lượng tốt hơn. Đặc biệt, tác giả xin gửi lời cám ơn chân thành đến các nhà khoa học giữ vai trò là phản biện và người nhận xét khoa học cho Luận án trong các hoạt động sinh hoạt chuyên môn tại Bộ môn và Khoa, Hội đồng bảo vệ cơ sở, phản biện độc lập… đã có nhiều nhận xét chi tiết, xác đáng để tác giả không ngừng nâng cao chất lượng của Luận án.

Tác giả xin cảm ơn ban lãnh đạo và các đồng nghiệp tại trường Đại học Thăng Long, nơi tác giả đang công tác, nhiều năm qua đã tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ và bố trí công việc hợp lý trong quá trình tác giả làm Luận án.

Cuối cùng, tác giả xin gửi lời cảm ơn tới những thành viên trong gia đình, bạn bè đã luôn chia sẻ và động viên tinh thần, tạo động lực cho tác giả vượt qua khó khăn, hoàn thành công trình nghiên cứu.

Hà Nội, ngày 16 tháng 01 năm 2022

Nghiên cứu sinh

Nguyễn Phương Mai

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

LỜI CẢM ƠN ii

MỤC LỤC iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT vi

DANH MỤC BẢNG viii

DANH MỤC HÌNH x

MỞ ĐẦU 1

1. Sự cần thiết của nghiên cứu 1

2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu 3

3. Phương pháp nghiên cứu 4

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5

5. Những điểm mới của nghiên cứu 6

6. Bố cục của luận án 7

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA NGHIÊN CỨU 8

1.1. Tổng quan nghiên cứu 8

1.1.1. Các nghiên cứu về nước ngoài 8

1.1.2. Các nghiên cứu về Việt Nam 18

1.1.3. Kết luận từ tổng quan nghiên cứu và xác định “khoảng trống” nghiên cứu 22

1.2. Cơ sở lý thuyết về mối quan hệ giữa THNS và THTM 23

1.2.1. Cơ sở lý thuyết về ngân sách và thâm hụt ngân sách 23

1.2.2. Cơ sở lý thuyết về thâm hụt thương mại 34

1.2.3. Cơ sở lý thuyết về mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và thâm hụt thương mại 38

TÓM TẮT CHƯƠNG 1 45

CHƯƠNG 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 46

2.1. Khái quát về phương pháp nghiên cứu 46

2.1.1. Phương pháp phân tích định tính 46

2.1.2. Phương pháp định lượng 47

2.2. Khung phân tích của Luận án 48

2.3. Mô hình nghiên cứu của Luận án 48

2.3.1. Cơ sở lựa chọn mô hình nghiên cứu 48

2.3.2. Nguồn số liệu 51

2.3.3. Biến nghiên cứu và thang đo 52

2.3.3.2. Các biến số và thang đo 53

2.3.4. Mô hình thực nghiệm 54

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 62

CHƯƠNG 3 MỐI QUAN HỆ GIỮA THÂM HỤT NGÂN SÁCH VÀ THÂM HỤT THƯƠNG MẠI Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2005-2017 63

3.1. Bối cảnh kinh tế vĩ mô của thế giới và Việt Nam giai đoạn 2005-2017 63

3.1.1. Bối cảnh thế giới và Việt Nam giai đoạn 2001-2010 63

3.1.2. Bối cảnh thế giới và Việt Nam giai đoạn 2011-2020 67

3.2. Diễn biến cán cân thương mại hàng hóa và cán cân ngân sách Việt Nam giai

đoạn 2005-2017 70

3.2.1. Diễn biến của cán cân thương mại hàng hóa 70

3.2.2. Diễn biến thâm hụt ngân sách 75

3.2.3. Diễn biến của các biến vĩ mô có liên quan 81

3.3. Một số đánh giá về phản ứng chính sách thương mại và tài khóa trong giai

đoạn 2005-2017 86

3.3.1. Về thương mại 86

3.3.2. Về chính sách tài khóa và cải cách quản lý tài chính công 89

3.3.3. Về sự phối hợp giữa các chính sách tài khóa, thương mại và những chính sách vĩ mô khác có liên quan 91

3.4. Mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và thâm hụt thương mại của Việt Nam giai đoạn 2005-2017 93

3.4.1. Phân tích định tính về các mối quan hệ 93

3.4.2. Phân tích định lượng về các mối quan hệ 99

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 123

CHƯƠNG 4 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM KIỂM SOÁT THÂM HỤT NGÂN SÁCH VÀ THÂM HỤT THƯƠNG MẠI GIAI ĐOẠN 2018-2030 124

4.1. Tổng hợp nhận định về tình hình kinh tế vĩ mô của thế giới và Việt Nam giai đoạn 2018-2030 124

4.1.1. Tổng hợp nhận định về tình hình kinh tế vĩ mô của thế giới 124

4.1.2. Tổng hợp nhận định về những thuận lợi và khó khăn đối với Việt Nam 126

4.1.3. Các mục tiêu chính sách kinh tế cơ bản của Chính phủ 130

4.1.4. Một số kịch bản cho giải pháp về kiểm soát thâm hụt ngân sách và thương mại trong giai đoạn 2018 -2030 của Việt Nam 130

4.2. Một số đề xuất nhằm quản lý thâm hụt ngân sách và thâm hụt thương mại tại Việt Nam giai đoạn 2018-2030 132

4.2.1. Nhóm giải pháp trong ngắn và trung hạn 132

4.2.2. Nhóm giải pháp dài hạn 134

TÓM TẮT CHƯƠNG 4 141

KẾT LUẬN 142

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN

ĐẾN LUẬN ÁN 145

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 146

PHỤ LỤC 156

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ADB

Ngân hàng phát triển Châu Á
ARDL	Phân phối trễ tự tương quan
ASEAN	Hiệp hội các nước Đông Nam Á
COVID	Bệnh viêm đường hô hấp cấp
CPI	Chỉ số giá tiêu dùng
CPTPP	Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương
DOLS	Bình phương nhỏ nhất động
FDI	Đầu tư trực tiếp nước ngoài
FTA	Hiệp định thương mại tự do
GDP	Tổng sản phẩm quốc nội
GSO	Tổng cục thống kê
ICOR	Hệ số hiệu quả sử dụng vốn
IMF	Quỹ tiền tệ quốc tế
IRF	Hàm phản ứng
NARDL	Phân phối trễ tự tương quan phi tuyến
NHNN	Ngân hàng nhà nước
NHTM	Ngân hàng thương mại
NSNN	Ngân sách nhà nước
ODA	Viện trợ phát triển chính thức
OECD	Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế
QARDL	Phân phối trễ tự tương quan tứ phân vị
REER	Tỷ giá hối đoái thực hữu hiệu
REH	Thuyết cân bằng Ricardo
SVAR	Véc tơ tự hồi qui cấu trúc
TFP	Năng suất yếu tố tổng hợp
THNS	Thâm hụt ngân sách

Thâm hụt thương mại
THVL	Thâm hụt vãng lai
TM	Thương mại
UNCTAD	Hội nghị Liên hiệp quốc về thương mại và phát triển
USD	Đô la Mỹ
VAR	Véc tơ tự hồi qui
VECM	Mô hình véc tơ tự hồi qui hiệu chỉnh sai số
VND	Việt Nam đồng
WB	Ngân hàng thế giới