Luật hiến pháp và luật hành chính Bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp - Từ thực tiễn của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao

Cơ quan điều tra và Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra còn thiếu, trình độ còn hạn chế; công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật chưa sâu rộng; nhận thức pháp luật của người dân còn nhiều hạn chế, nhiều trường hợp tâm lý tránh va chạm nên không tố giác tội phạm và không hợp tác, làm việc với các cơ quan có thẩm quyền…

Trong những năm vừa qua, song song với tình hình kinh tế - xã hội nước ta tiếp tục tiến triển tích cực, kinh tế vĩ mô đang trên đà tăng trưởng; lạm phát được kiểm soát, chính sách xã hội tiếp tục được quan tâm thực hiện hiệu quả; quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội được giữ vững. Công tác cải cách tư pháp, đấu tranh phòng, chống tội phạm tiếp tục được Đảng, Nhà nước quan tâm và đạt kết quả tích cực, quyền con người, quyền công dân ngày càng được nâng cao. Tuy nhiên, tình hình vi phạm, tội phạm ngày càng diễn biến phức tạp, có chiều hướng gia tăng cả về số lượng và tính chất, mức độ nghiêm trọng không chỉ đối với các loại tội phạm thông thường do các Cơ quan điều tra trong Công an nhân dân và Quân đội nhân dân xử lý mà cả các tội phạm mang tính chất đặc thù như tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp do Cơ quan điều tra VKSND tối cao điều tra xử lý; đòi hỏi các cơ quan điều tra phải tích cực, nhanh chóng phát hiện để kịp thời xử lý, giáo dục, răn đe, phòng ngừa nhưng do trình độ khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển, tội phạm hoạt động ngày càng tinh vi, khó phát hiện gây khó khăn cho việc phát hiện, điều tra, xử lý; Đặc biệt là các loại tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và tội phạm tham nhũng chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp; bởi loại tội phạm này với đặc thù người phạm tội là những người có thẩm quyền trong các cơ quan tư pháp dẫn đến người dân có tâm lý e ngại sợ bị gây khó khăn hoặc trả thù nên không tố giác các hành vi vi phạm, tội phạm. Do đó, việc phát hiện, khởi tố, điều tra các loại tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp của Cơ quan điều tra VKSND tối cao ngày càng khó khăn.

Để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, đảm bảo việc phát hiện, khởi tố, điều tra các loại tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp, nhất là các loại tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp; từ ngày 01/01/2018, Cơ quan điều tra VKSND tối cao đã được tăng thêm thẩm quyền điều tra tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp, tội phạm về tham nhũng, chức vụ quy định tại Chương XXIII và Chương XXIV Bộ luật hình sự, xảy ra trong hoạt động tư pháp mà người phạm tội là cán bộ, công chức thuộc Cơ quan điều tra, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, cơ quan thi hành án, người có thẩm quyền tiến hành hoạt động tư pháp, khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân.

Trước tình hình vi phạm, tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp vẫn diễn biến phức tạp và có chiều hướng gia tăng, đã gây bức xúc trong xã hội, làm giảm lòng tin của Nhân dân vào hệ thống cơ quan tư pháp. Do vậy, việc nâng cao chất lượng, hiệu quả trong việc phát hiện, khởi tố, điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao là một vấn đề cấp thiết nhằm đáp ứng yêu cầu của công cuộc cải cách tư pháp và đổi mới tổ chức hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân; trong đó việc bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp là vấn đề then chốt nhằm hạn chế thấp nhất việc xảy ra oan sai, bỏ lọt tội phạm.

Để đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ mới tăng thêm theo quy định của Luật tổ chức Cơ quan điều tra hình sự năm 2015, nhằm nâng cao nhận thức pháp luật cho lực lượng Cán bộ điều tra, Điều ra viên Cơ quan điều tra của Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong việc bảo đảm quyền tố giác, báo tin về tội phạm, cũng như việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức và ý thức đấu tranh, phát hiện, tố giác, báo tin kịp thời về tội phạm nói chung và tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp nói riêng của cá nhân, cơ quan và tổ chức.

Với những lý do nêu trên, tôi chọn đề tài “Bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp - Từ thực tiễn của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao” làm đề tài cho luận văn Thạc sĩ, chuyên ngành Luật Hiến pháp – Hành chính.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 126 trang tài liệu này.

Trong nhiều năm vừa qua, tình hình nghiên cứu về hoạt động của các Cơ quan điều tra nói chung và của Cơ quan điều tra VKSND tối cao nói riêng đã thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà khoa học, cán bộ thực tiễn, đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu, cụ thể như sau:

- “Đổi mới tổ chức, hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới” của tác giả TS. Nguyễn Hải Phong – Phó Viện trưởng Thường trực VKSNDTC, Tạp chí Kiểm sát, số 08/2017;

- “Những yêu cầu đặt ra khi Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao thực hiện các luật mới về tư pháp hình sự”, của tác giả Ts. Nguyễn Tiến Sơn – Thủ trưởng Cơ quan điều tra VKSND tối cao, Tạp chí Kiểm sát số 23/2017.

- “Đẩy mạnh công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết công tác thực tiễn hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” – Nguyễn Tiến Sơ- “Đổi mới tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” – Lại Viết Quang – Tạp chí Kiểm sát số 11 – tháng 6/2013;

- Bài viết “Phân tích một số tội phạm hoạt động tư pháp trong chương XXIV Bộ luật hình sự năm 2015” - Tiến sỹ: Nguyễn Tiến Sơn, đăng trên Tạp chí Kiểm sát số 23/2017.

- “Áp dụng pháp luật trong điều tra các tội xâm phạm hoạt động tư pháp của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao Việt Nam hiện nay”, Luận văn Thạc sĩ Luật, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội của tác giả Phạm Thị Thanh Thúy (2015).

- “Áp dụng pháp luật trong điều tra các tội phạm tham nhũng trong hoạt động tư pháp của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao việt Nam hiện nay”, Luận văn Thạc sĩ luật học Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội của tác giả Nguyễn Đức Thực (2016).

- “Vai trò của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay”, luận văn Thạc sĩ, Học viện Hành chính Quốc gia, của tác giả Trần Long Hân (2017).

Các công trình nghiên cứu trên mặc dù đã nghiên cứu cơ bản, toàn diện về hoạt động tổ chức, điều tra nói chung của Cơ quan điều tra VKSND tối cao. Tuy nhiên, qua nghiên cứu cho thấy chưa có công trình nào nghiên cứu một cách chi tiết và có hệ thống đối với nội dung “Bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp - Từ thực tiễn của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao”. Việc nghiên cứu đề tài trên của Luận văn là công trình nghiên cứu đầu tiên về vấn đề này ở cấp độ luận văn thạc sỹ.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

- Làm rò vai trò, thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao theo quy định mới của luật;

- Tình hình vi phạm, tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp, tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao; những yêu cầu của cải cách tư pháp và yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp;

- Thực trạng bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và tăng cường các cơ chế giám sát để bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp của công dân.

3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài

Luận văn tập trung nghiên cứu, đánh giá thực trạng pháp luật và tại Cơ quan điều tra VKSND tối cao về bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm

hoạt động tư pháp và tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp trong khoảng thời gian từ năm 2015-2019.

4. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn

Luận văn có mục đích nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn trong đấu tranh phòng, chống tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp; khảo sát, đánh giá thực trạng vai trò của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp trong điều kiện hiện nay, kiến nghị, đề xuất các giải pháp thực hiện hiệu quả.

Trên cơ sở mục đích, Luận văn tập trung giải quyết một số nhiệm vụ cơ bản sau:

- Nghiên cứu về vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn và thẩm quyền của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong điều tra các loại tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và tội phạm tham nhũng, chức vụ, xảy ra trong hoạt động tư pháp.

- Nghiên cứu những quy định của pháp luật và thực trạng bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp từ thực tiễn của Cơ quan điều tra VKSND tối cao.

- Dự báo được tình hình vi phạm, tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra VKSND tối cao; Đề xuất, kiến nghị các giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế bảo đảm quyền tố giác, báo tin về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp của công dân trong điều kiện hiện nay.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Cách tiếp cận: Luận văn được thực hiện trên cơ sở sử dụng cách tiếp cận định lượng, tiếp cận tổng thể và tiếp cận bộ phận.

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật; các quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về cải cách tư pháp, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trong đấu tranh phòng,

chống tội phạm nói chung và tội tham nhũng trong hoạt động tư pháp nói riêng trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN).

Luận văn sử dụng các phương pháp của triết học duy vật biện chứng như: Phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn; phương pháp lịch sử cụ thể. Ngoài ra, luận văn cũng sử dụng các phương pháp khác như logic, thống kê, tổng hợp, phân tích, so sánh…để giải quyết những vấn đề mà đề tài đề cập đến, cụ thể:

- Phương pháp phân tích - tổng hợp, so sánh được áp dụng nghiên cứu ở Chương 1 của luận văn.

- Phương pháp thống kê, khảo sát thực tế, phân tích, so sánh được sử dụng cho những nội dung nêu trong Chương 2 của luận văn.

- Phương pháp phân tích - tổng hợp được áp dụng nghiên cứu ở Chương 3 của luận văn.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Trên cơ sở phân tích lý luận, thực trạng và giải pháp trong việc bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp – Từ thực tiễn của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao, luận văn đã chỉ ra những bất cập, khó khăn trong công tác áp dụng, thực thi pháp luật về bảo đảm quyền tố giác về tội phạm, nhất là các tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp. Đồng thời, luận văn cũng đưa ra một số giải pháp, kiến nghị để nâng cao chất lượng bảo đảm quyền tố giác tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao, để có thể đáp ứng được yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay.

Bên cạnh đó, luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc giảng dạy và nghiên cứu một số chuyên đề khác, nhất là trong việc giảng dạy có liên quan đến hoạt động điều tra vụ án xâm phạm hoạt động tư pháp và các vụ án tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp của Cơ quan điều tra VKSND tối cao.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận chung về bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp thuộc thẩm quyền của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

Chương 2: Thực trạng bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp - Từ thực tiễn của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

Chương 3: Giải pháp bảo đảm quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp.

PHẦN NỘI DUNG

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN, PHÁP LÝ ĐẢM BẢO QUYỀN TỐ GIÁC VỀ TỘI PHẠM XÂM PHẠM HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP

1.1. Quyền tố giác về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp

Trong những năm qua, tình hình vi phạm, tội phạm nói chung và tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp, tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp ngày càng diễn biến phức tạp và có chiều hướng gia tăng. Mặt khác, Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật hình sự, Luật Tổ chức Cơ quan điều tra hình sự có hiệu lực năm 2018 và các văn bản hướng dẫn luật mới ban hành đã thay đổi, bổ sung nhiều quy định để nâng cao hơn các cơ chế bảo đảm quyền tố giác về tội phạm cho công dân. Đảm bảo tạo điều kiện tốt nhất cho người dân được thực hiện quyền tố giác về tội phạm, nhất là tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp là loại tội phạm đặc thù với chủ thể là những người có chức vụ, quyền hạn trong các cơ quan tư pháp (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân, Cơ quan Thi hành án dân sự, Cơ quan Thi hành án hình sự, các Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra), đều là những người có trình độ, khả năng, điều kiện che giấu tội phạm tinh vi và khó phát hiện hơn tội phạm thông thường, trong khi người dân lại có tâm lý lo sợ, e ngại khi tố cáo các hành vi của những chủ thể trong các cơ quan tư pháp vì tâm lý ngại va chạm hoặc sợ bị trả thù. Do đó, việc nâng cao trách nhiệm bảo đảm quyền cho công dân trong việc tố giác các tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp là hết sức cần thiết.

1.1.1. Tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp

Theo quy định tại Điều 367 Bộ luật hình sự năm 2015 quy định “Các tội xâm phạm hoạt động tư pháp là những hành vi xâm phạm sự đúng đắn của hoạt động tố tụng và thi hành án”. Khái niệm mới của Bộ luật hình sự năm 2015 đã