Liên kết với các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài để đẩy mạnh sự tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu của các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

LIÊN KẾT VỚI CÁC DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI ĐỂ ĐẨY MẠNH SỰ THAM GIA VÀO CHUỖI CUNG ỨNG TOÀN CẦU CỦA

CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VIỆT NAM

Ngành: Kinh tế quốc tế

Mã số: 9310106

NGUYỄN THỊ MINH THƯ

Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS Nguyễn Thị Tường Anh

PGS, TS Nguyễn Thị Thùy Vinh

Hà Nội, 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận án có nguồn gốc rò ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu của tác giả khác.

Hà Nội, ngày… tháng… năm 2021

Tác giả luận án

NCS. Nguyễn Thị Minh Thư

LỜI CẢM ƠN

Nghiên cứu sinh xin gửi lời tri ân sâu sắc tới người hướng dẫn khoa học PGS, TS Nguyễn Thị Tường Anh và PGS, TS. Nguyễn Thị Thùy Vinh đã luôn tận tâm hướng dẫn, giúp đỡ, động viên nghiên cứu sinh trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện Luận án.

Nghiên cứu sinh xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Ngoại thương, Khoa Kinh tế quốc tế, và đặc biệt Bộ môn Kinh tế vi mô đã luôn tạo điều kiện và tận tình hỗ trợ nghiên cứu sinh trong quá trình theo học chương trình đào tạo Tiến sĩ.

Nghiên cứu sinh đặc biệt trân trọng sự hỗ trợ của các thầy cô Khoa Sau đại học – Trường Đại học Ngoại thương về các thủ tục hành chính trong suốt quá trình nghiên cứu sinh học tập và bảo vệ Luận án

Nghiên cứu sinh kính gửi lời cảm ơn tới các thày cô tham gia giảng dạy các học phần trong chương trình đào tạo tiến sĩ, các nhà khoa học, các chuyên gia, các doanh nghiệp đã đóng góp ý kiến giúp nghiên cứu sinh hoàn thiện nội dung của Luận án.

Cuối cùng và đặc biệt quan trọng, nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới bố mẹ hai bên gia đình, chồng và các con đã luôn tin tưởng, yêu thương. Thiếu sự cảm thông và khích lệ từ gia đình, chắc chắn nghiên cứu sinh không thể có được động lực để hoàn thành Luận án này.

Tác giả luận án

NCS. Nguyễn Thị Minh Thư

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

LỜI CẢM ƠN ii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT vii

DANH MỤC BẢNG ix

PHẦN MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ LIÊN KẾT VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI VÀ SỰ THAM GIA CHUỖI VÀO CUNG ỨNG TOÀN CẦU CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 13

1.1 Cơ sở lý luận về liên kết giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa và doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 13

1.1.1 Khái niệm về liên kết kinh doanh 13

1.1.2 Các hình thức liên kết giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa và doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 15

1.1.3 Lợi ích của liên kết giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa và doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. 16

1.1.4 Bất lợi với doanh nghiệp nhỏ và vừa khi liên kết với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 19

1.2 Cơ sở lý luận về sự tham gia của doanh nghiệp vào chuỗi cung ứng toàn cầu 20

1.2.1 Những vấn đề cơ bản về chuỗi cung ứng toàn cầu 20

1.2.2 Một số lý thuyết về sự tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu của doanh nghiệp 25

1.2.3 Các hình thức tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu của doanh nghiệp nhỏ và vừa

........................................................................................................................31

1.2.4 Lợi ích khi tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa 34

1.2.5 Bất lợi với doanh nghiệp nhỏ và vừa khi tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu 36

Kết luận chương 1 38

CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 39

2.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu về liên kết với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài và sự tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu của doanh nghiệp nhỏ và vừa 39

2.1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu về liên kết giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 39

2.1.2 Tổng quan về sự tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu của sự tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu của doanh nghiệp nhỏ và vừa 44

2.2 Tổng quan tình hình nghiên cứu về ảnh hưởng của liên kết với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tới sự tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu của doanh nghiệp nhỏ và vừa 60

2.3 Tổng quan tình hình nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng tới liên kết của doanh nghiệp nhỏ và vừa với các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 66

2.3.1 Về năng lực hấp thụ của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nước 67

2.3.2 Về môi trường thể chế 71

2.4 Khoảng trống nghiên cứu 75

2.5 Đề xuất khung nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 76

2.5.1 Mô hình nghiên cứu ảnh hưởng của liên kết với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tới sự tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu của doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam 76

2.5.2 Mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới khả năng doanh nghiệp nhỏ và vừa liên kết với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 78

Kết luận chương 2 80

CHƯƠNG 3: TỔNG QUAN MỐI LIÊN KẾT VỚI CÁC DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI VÀ SỰ THAM GIA VÀO CHUỖI CUNG ỨNG TOÀN CẦU CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VIỆT NAM

...................................................................................................................................81

3.1 Tổng quan về doanh nghiệp nhỏ và vừa và doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 81

3.1.1 Khái quát về doanh nghiệp nhỏ và vừa 81

3.1.2 Khái quát về doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam 83

3.2 Thực trạng liên kết giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 89

3.2.1 Tình hình liên kết 89

3.2.2 Một số trường hợp điển hình về liên kết giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam và một số doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 94

3.2.3 Đánh giá chung 95

3.3 Thực trạng tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu của doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam 97

3.3.1 Sơ lược về tình hình tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu 97

3.3.2 Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam trong một số chuỗi cung ứng điển hình 99

3.3.3 Tương quan giữa tình hình liên kết và hoạt động tham gia trực tiếp chuỗi cung ứng toàn cầu của DNNVV Việt Nam 103

3.3.4 Đánh giá chung 106

Kết luận chương 3 108

CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH THỰC CHỨNG VỀ LIÊN KẾT VỚI CÁC DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI ĐỀ ĐẨY MẠNH SỰ THAM GIA VÀO CHUỖI CUNG ỨNG TOÀN CẦU CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VIỆT NAM 109

4.1 Ảnh hưởng của liên kết với các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tới sự tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu của doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam 109

4.1.1 Mô hình nghiên cứu 109

4.1.2 Số liệu nghiên cứu 115

4.1.3 Phân tích kết quả hồi quy 123

4.2 Các nhân tố ảnh hưởng tới khả năng doanh nghiệp nhỏ và vừa liên kết với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 137

4.2.1 Mô hình nghiên cứu 137

4.2.2 Số liệu nghiên cứu 140

4.2.3 Phân tích kết quả hồi quy 144

Kết luận chương 4 152

CHƯƠNG 5: ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG LIÊN KẾT VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI ĐỂ ĐẨY MẠNH SỰ

THAM GIA VÀO CHUỖI CUNG ỨNG TOÀN CẦU CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VIỆT NAM 154

5.1 Định hướng, quan điểm về phát triển liên kết kinh doanh giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa và doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 154

5.1.1 Định hướng của Đảng và Chính Phủ phát triển liên kết kinh doanh giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa và doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài

......................................................................................................................154

5.1.2 Quan điểm về phát triển liên kết giữa giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 157

5.2 Kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới về khuyến khích liên kết giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài

.............................................................................................................................158

5.3 Một số đề xuất, giải pháp tăng cường liên kết với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, đẩy mạnh sự tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu của doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam 162

5.3.1 Một số đề xuất đối với Chính Phủ 163

5.3.2 Một số giải pháp cho doanh nghiệp nhỏ và vừa 175

5.3 Một số hạn chế của luận án 178

KẾT LUẬN 179

CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA NGHIÊN CỨU SINH 181

TÀI LIỆU THAM KHẢO 182

PHỤ LỤC 204

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt

Tiếng Anh	Tiếng Việt
ADB	Asian Development Bank	Ngân hàng phát triển Châu Á
ASEAN	Association of Southeast Asian nations	Hiệp hội các nước Đông Nam Á
APEC	Asian-Pacific Economic Cooperation	Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á- Thái Bình Dương
CIEM	Central institute for Economic Management	Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương
D2E	Use domestic inputs for exporting	Sử dụng đầu vào trong nước để sản xuất hàng hóa xuất khẩu
D2P	Use domestic inputs for domestic market	Sử dụng đầu vào trong nước để sản xuất hàng hóa cho thị trường trong nước
DN		Doanh nghiệp
DNNN		Doanh nghiệp nhà nước
DNNVV		Doanh nghiệp nhỏ và vừa
DNTN		Doanh nghiệp tư nhân
FDI	Foreign Direct Investment	Đầu tư trực tiếp nước ngoài
GDP	Gross Domestic Product	Tổng sản phẩm quốc nội
I2E	Import foreignt inputs for exporting	Nhập khẩu đầu vào để sản xuất hàng hóa xuất khẩu
I2P	Import foreign inputs for producing	Nhập khẩu đầu vào để sản xuất cho thị trường trong nước
IMF	International Monetary Fund	Quỹ tiền tệ quốc tế
MNC	Multinational company	Công ty đa quốc gia
MNL	Multinomial Logistics	Mô hình hồi quy logit đa biến
OECD	Organization of Economic Cooperation and Development	Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế