Thực Trạng Tổ Chức Hoạt Động Chất Vấn Của Quốc Hội

đền này, tiếp tục cơ cấu hay chúng ta cho giải thể" [3, 20]. Trong khi đó, vấn đề này đã có Báo cáo của Thủ tướng về Tập đoàn, tổng công ty nhà nước và cũng nằm ngoài chủ đề chất vấn. Điều tối kỵ khi chất vấn là chất vấn khi chưa đủ thông tin. Điều này làm lãng phí thời gian của Quốc hội và làm người trả lời chất vấn lúng túng.

+ Về nội dung các vấn đề chất vấn

Có thể nói, nội dung chất vấn của các đại biểu Quốc hội hiện nay đã có trọng tâm, trọng điểm phản ánh được những vấn đề nổi cộm, bức xúc, có nhiều vấn đề vướng mắc, hạn chế trong quản lý, điều hành kinh tế xã hội được nhân dân, cử tri cả nước quan tâm. Các chất vấn tập trung chủ yếu vào một số lĩnh vực đầu tư, tài chính, ngân hàng, nông nghiệp và phát triển nông thôn, xây dựng giao thông vận tải, y tế, giáo dục, đất đai, môi trường… cho thấy sự liên hệ chặt chẽ giữa yêu cầu thực tiễn phát triển kinh tế xã hội với hoạt động nghị trường, giữa ý kiến cử tri với chất vấn của đại biểu Quốc hội. Ví dụ như hoạt động Quốc hội khoá XIII cũng tập trung vào những vấn đề bức xúc như giải pháp hạn chế tai nạn, giảm ùn tắc giao thông, chính sách đầu tư cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn, giải pháp giảm thiểu tác động xấu của biến đổi khí hậu, nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, công tác quản lý giá, nợ công, tái cơ cấu hệ thống ngân hàng, chống lạm phát.

Tuy nhiên, nội dung chất vấn của đại biểu Quốc hội cũng còn một số hạn chế. Trước hết đó là tính dàn trải của các chất vấn. Các chất vấn đề cập rộng rãi đến nhiều mặt tổ chức và hoạt động trong nền kinh tế - xã hội của đất nước, từ việc xét xử những vụ án dân sự cụ thể đến những vấn đề quốc kế dân sinh, vấn đề bảo vệ môi trường, toàn cầu hoá … rất khó thống kê được số lượng theo nhóm vấn đề như các vấn đề về chủ trương, chính sách, các vấn đề mang tầm vĩ mô rộng lớn và lâu dài với các vấn đề cụ thể. Bởi lẽ, đa số các chất vấn của đại biểu Quốc hội là chất vấn gộp các vấn đề, lại chỉ thiên về phân tích, diễn giải, đôi khi có cả hình thức bình luận. Nhiều chất vấn chỉ xuất

phát trên bình diện địa phương, ngành mình. Ví dụ như triển khai Chương trình 135 người trả lời chất vấn khó nắm được hết về mức độ triển khai, tiến độ, về khó khăn, kinh phí… đến từng xã, huyện miền núi, do vậy khó trả lời xác đáng được các chất vấn đối với việc triển khai chương trình ở một địa phương cụ thể.

Bên cạnh đó, nhiều đại biểu Quốc hội sử dụng hình thức chất vấn để điều tra, xem xét những vấn đề mang tính vi mô làm cho hoạt động chất vấn mang tính sự vụ, tản mạn, thiếu tập trung ở tầm vĩ mô. Điều này thể hiện rõ nhất trong các chất vấn với Viện trưởng viện Kiếm sát nhân dân tối cao và Chánh Toà án nhân dân tối cao về các vụ án cụ thể, liên quan đến nhiều tình tiết nhỏ nhặt, vụn vặt nên Viện trưởng Viện trưởng viện Kiếm sát nhân dân tối cao và Chánh Toà án nhân dân tối cao không thể kiểm soát được vụ việc để trả lời cho đại biểu chất vấn. Sự dàn trải của các chất vấn gây khó khăn cho người trả lời chất vấn. Vì là trả lời trực tiếp nên người trả lời chất vấn rất khó phân loại nhóm vấn đề để trả lời. Ví dụ. Chánh toà án nhân dân tối cao đang trả lời về những vấn đề lớn của ngành mình như tồn đọng án, năng lực và số lượng Thẩm phán, chủ trương tăng thẩm quyền xét cử cho Toà án nhân dân cấp huyện, thì phải trả lời ngay đến những vụ án rất cụ thể mà hồ sơ một vụ án như vậy có thể dài tới hàng ngàn trang với hàng trăm tình tiết và cách lập luận.

Còn tồn tại chất vấn không đúng chủ thể có thẩm quyền. Ví dụ như tại phiên họp thứ 6 của UBTVQH phần chất vấn Bộ trưởng Bộ Y tế, Quốc hội khoá XIII, đại biểu Lê Nam - Đoàn đại biểu Thành Hoá hỏi mà đáng lẽ vấn đề này thuộc thẩm quyền của Bộ Giáo dục "Vào hồi 11h30 phút ngày 4 tháng 12 năm 2011 trên kênh VTV1 trong mục đối thoại với Lê Hoàng có kể câu chuyện có gặp một bé trai và bé gái 13 tuổi đến gặp bác sĩ, bé gái rất thản nhiên hỏi: Cô ơi con lại dính bầu". Vấn đề đó cho thấy một thực trạng đau lòng và nhức nhối hiện nay. Xin Bộ trường cho biết trách nhiệm của Bộ trưởng như thế nào trước thực trạng trên, sắp tới Bộ trưởng có giải pháp gì để khắc phục [18, tr.11].

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 179 trang tài liệu này.

Nhiều chất vấn được nêu ra không đúng đối tượng chịu sự chất vấn hoặc nêu chất vấn cho một đối tượng nhưng lại liên quan đến nhiều đối tượng khác nhau. Ví dụ tại kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa XIII có vị đại biểu chất vấn Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn là "Theo Bộ trưởng, làm thế nào để hạn chế tình trạng được mùa mất giá". Câu hỏi này không thuộc phạm vi quản lý của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn mà đúng nhất nên chất vấn Bộ trưởng Bộ Tài chính hoặc Bộ Công Thương. Hoặc có những câu hỏi thật chung chung mà việc trả lời các câu hỏi này đòi hỏi sự nỗ lực của toàn Đảng, toàn dân trong một thời gian dài. Ví dụ "Nguyên nhân và biện pháp phòng trừ tội phạm trên cả nước" "xin cho biết ý kiến của mình trước thực trạng cần phải giảm khoảng cách giàu nghèo". Hoặc có những vấn đề cụ thể như tai nạn giao thông đang tăng thì trách nhiệm lại không chỉ của một ngành. Nó liên quan đến việc nhập khẩu phương tiện (Bộ Thương mại), sản xuất và lắp ráp phương tiện giao thông (Bộ Công Thương ), hệ thống hạ tầng cho Giao thông (Bộ Giao thông Vận tải), thi hành luật lệ giao thông (Bộ Công an). Mỗi bộ chỉ chịu trách nhiệm một phần và trả lời chất vấn theo phạm vi trách nhiệm đó. Nhưng trong một kỳ họp, không phải bộ nào cũng được trả lời trực tiếp trước Quốc hội vì lý do thời gian. Chính vì vậy, rất có thể việc trả lời chất vấn không đáp ứng được yêu cầu của chất vấn.

+ Về thời gian

Thời gian để thực hiện chất vấn và trả lời chất vấn còn nhiều bất cập. Với khoảng trung bình hơn 200 chất vấn nêu tại kỳ họp, Quốc hội chỉ có 3 ngày thực hiện hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tại Hội trường. Mỗi ngày Quốc hội chỉ làm việc 6 tiếng (trừ giải lao) nên 3 ngày chỉ có 18 tiếng dành cho hoạt động này. Thời gian dành cho các phiên chất vấn còn ít, chưa đáp ứng hết nhu cầu, nguyện vọng của đại đa số cử tri muốn giải đáp nhiều vấn đề. Với 11 bộ, ngành trả lời chất vấn bằng văn bản trước khi nhận chất vấn trực tiếp, đã mất khoảng 10 -11 tiếng, còn khoảng 7 tiếng đại biểu Quốc

hội chất vấn và nghe trả lời chất vấn. Nếu trả lời hết chất vấn thì mỗi chất vấn chỉ có hai phút để tiến hành chất vấn và trả lời chất vấn. Thật eo hẹp nếu đại biểu Quốc hội và người trả lời lại còn phải thưa gửi, cảm ơn. Trên thực tế tồn tại rất nhiều bức xúc đòi hỏi các vị lãnh đạo phải giải trình cụ thể và nhận rõ trách nhiệm nhưng thời gian có hạn nền nhiều câu trả lời của người bị chất vấn trả lời 1 cách hình thức, qua loa, thiếu trọng tâm, không đúng vấn đề. Người hỏi chỉ có 1,5 đến 2 phút cũng làm đại biểu ít có điều kiện để tranh luận lại, truy vấn đến cùng nhiều vấn đề, thậm chí không diễn đạt được hết ý mình.

+ Chuẩn bị chất vấn và chất vấn

Bộ máy giúp việc của Quốc hội chưa thực sự phát huy hết khả năng để phục vụ cho đại biểu Quốc hội thực hiện tốt chức năng của mình. Việc cung cấp thông tin, tài liệu, tư liệu cho các đại biểu Quốc hội chưa thực sự đều đặn, chuyên nghiệp, đúng chủ đề cần thiết nên đại biểu Quốc hội khó có thể nghiên cứu, nắm bắt thông tin kịp thời và đầy đủ. Hiện nay, vẫn còn tình trạng nhiều tài liệu phục vụ cho hoạt động chất vấn tại kỳ họp Quốc hội gần đến khi Quốc hội họp mới gửi cho đại biểu Quốc hội nên đại biểu Quốc hội không có thời gian để nghiên cứu kỹ tài liệu, việc nắm bắt thông tin trở nên qua loa, chiếu lệ. Tình trạng giữa 2 kỳ họp của Quốc hội có rất ít chất vấn được gửi tới Uỷ ban Thường vụ Quốc hội mà chất vấn chỉ tập trung trong kỳ họp của Quốc hội đã nói lên thực tế khi Quốc hội không họp thì đại biểu Quốc hội không được cung cấp đầy đủ thông tin nên không thể thực hiện chất vấn được. Chỉ đến khi Quốc hội họp thì đại biểu Quốc hội mới được cung cấp thông tin để thực hiện chức năng giám sát, chất vấn. Do thời gian để đại biểu Quốc hội dành cho việc xử lý thông tin không nhiều nên gây khó khăn cho đại biểu trong việc chuẩn bị câu hỏi và ý kiến phát biểu, chất lượng chất vấn không có hiệu quả. Hơn nữa, trong thời gian giữa 2 kỳ họp, các đại biểu thường không dành nhiều thời gian cho công tác đại biểu (trừ một số đại biểu Quốc hội chuyên trách). Hầu hết các đại biểu kiêm nhiệm dành thời gian cho công tác

chuyên môn mà họ đang đảm nhiệm ở cơ quan. Do đó họ cũng chưa dành nhiều thời gian thu thập thông tin và xử lý các thông tin phục vụ cho hoạt động chất vấn.

3.2.2. Thực trạng nội dung trả lời chất vấn

+ Về những vấn đề trả lời chất vấn

Bước đầu các vị bộ trưởng đã nhận thấy trách nhiệm của mình trong lĩnh vực thẩm quyền mà họ phụ trách. Việc trả lời chất vấn như kể lể thành tích, trốn tránh trách nhiệm đổ thừa cơ chế tạo ra, hoặc nhất là phàn nàn rằng quyền hạn của bộ trưởng thì hữu hạn, mà trách nhiệm thì vô hạn, đã được thay thế bằng việc các quý bộ trưởng nhanh chóng nhận khuyết điểm về phần mình, cho dù lỗi không phải do chính các bộ trưởng gây ra. Bộ trưởng trực tiếp trả lời chất vấn, hạn chế tình trạng uỷ quyền cho Thứ trưởng trả lời như tại một số kỳ họp trước của Quốc hội. Nhiều bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ đã cố gắng thể hiện trách nhiệm trước Quốc hội, trước nhân dân thông qua việc chuẩn bị khá kỹ để trả lời chất vấn, nhận thức sâu sắc hơn vấn đề còn yếu kém, chưa làm được, chưa làm tốt, chỉ ra nguyên nhân, giải pháp khắc phục.

Ví dụ tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn kỳ họp thứ 8 Quốc hội khoá XIV ngày 7 tháng 11 năm 2019, về vấn đề thi tuyển, bổ nhiệm, đánh giá cán bộ công chức, Bộ trưởng Nội vụ Lê Vĩnh Tân xác nhận, có sự phiền hà lớn trong các yêu cầu về văn bằng, chứng chỉ bởi các qui định áp dụng từ năm 1993 đến nay: "Bộ Nội vụ xin nhận khuyết điểm này, vì một quyết định để 20 năm không sửa, để cho thủ tục rườm rà. Chúng tôi cam kết với Quốc hội, sau khi luật Cán bộ, công chức sửa đổi, chúng tôi sẽ sửa ngay đến nội dung này."

Cũng trong phiên chất vấn và trả lời chất vấn kỳ họp thứ 8 Quốc hội khoá XIV, Bộ trưởng các Bộ: Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Công Thương, Thông tin và Truyền thông cũng được đánh giá tốt. Theo Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đã đánh giá: với kinh nghiệm trong quản lý, điều hành, Bộ trưởng đã nắm rất chắc vấn đề, thông tin được thực trạng, số

liệu minh chứng cụ thể; nêu rõ những tồn tại, hạn chế của ngành trong thời gian qua và có giải thích, lý giải những nguyên nhân khách quan, chủ quan cho những tồn tại bất cập. Bộ trưởng cũng đã đưa ra giải pháp thực hiện và trách nhiệm của ngành cũng như của Bộ trưởng.

Nhìn chung, các phần trả lời chất vấn của các kỳ họp gần đây của các vị trưởng ngành đã khắc phục được những hạn chế trong các phiên chất vấn trước như: Một số Bộ trưởng thường dành quá nhiều thời gian vào việc thuyết trình, dẫn giải, chưa đi sâu vào vấn đề mà Quốc hội cần giải đáp, thời gian thuyết trình, dẫn giải lạm vào thời gian trả lời chất vấn khiến cho tình trạng thời gian trả lời thì ít mà vấn đề thì nhiều. Chủ toạ phiên họp phải nhắc nhở người trả lời, trả lời ngắn gọn, đi thẳng vào vấn đề.

Một số Bộ trưởng thường dành quá nhiều thời gian vào việc thuyết trình, dẫn giải, chưa đi sâu vào vấn đề mà Quốc hội cần giải đáp, thời gian thuyết trình, dẫn giải lạm vào thời gian trả lời chất vấn khiến cho tình trạng thời gian trả lời thì ít mà vấn đề thì nhiều. Chủ toạ phiên họp phải nhắc nhở người trả lời, trả lời ngắn gọn, đi thẳng vào vấn đề, ví dụ như phần trả lời chất vấn của Bộ trưởng Bộ giáo dục và đào tạo Phạm Vũ Luận trong phiên trả lời chất vấn tại kỳ họp thứ 2 Quốc hội khoá XIII sáng 24/11/2011 đã bị chủ tịch Nguyễn Sinh Hùng nhắc nhở "Bộ trưởng có thể nói gọn lại được không vì còn rất nhiều đại biểu muốn chất vấn. Tôi lưu ý câu hỏi đầu tiên muốn hỏi là việc không đủ chi tiêu, không học trường trong nước, thích học trường nước ngoài, hay câu hỏi này tôi đề nghị đồng chí Bộ trưởng nói rõ, đi thẳng vào ý của đại biểu Trần Minh Diệu là thi cao có thật không, hay là cao này không đánh giá đúng chất lượng của phổ thông, tốt nghiệp phổ thông mà chỉ sau 1 năm thôi mà tăng nhanh thế" [78, tr.6-8].

Cách trả lời chất vấn của một số bộ trưởng còn chung chung, không đi thẳng vào trọng tâm nội dung mà đại biểu Quốc hội chất vấn cũng được thay đổi Cá biệt có một số đối tượng bị giám sát trả lời chất vấn còn nặng về báo

cáo tình hình, nêu thành tích vòng vo, né tránh trách nhiệm làm mất nhiều thời gian ở diễn đàn Quốc hội, khiến đại biểu Quốc hội không hài lòng và công luận bất bình. Bộ trưởng trả lời chất vấn còn đổ lỗi cho cơ quan cấp dưới. Như trả lời chất vấn của Bộ trưởng Y tế Trần Thị Trung Chiến cho câu hỏi của đại biểu Nguyễn Minh Thuyết - Đoàn đại biểu Lạng Sơn về vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XI, khiến cử tri bức xúc.

Có trường hợp Bộ trưởng còn đùn đẩy trách nhiệm cho Đảng như trả lời chất vấn của Tổng Thanh tra Nhà nước Quách Lê Thanh trước chất vấn của đại biểu Trần Ngọc Đường, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An phải lên tiếng phát biểu "Tôi phải nói thêm, chứ không thì oan cho Đảng. Đảng lãnh đạo chứ Đảng không làm thay và báo cáo với Đảng hoàn toàn là trách nhiệm của đảng viên và cấp uỷ. Điều đó hoàn toàn không có nghĩa là không báo cáo về mặt nhà nước, đối với Quốc hội hoặc đối với Chính phủ… Đảng lãnh đạo, đảng không làm thay… các cơ quan nhà nước đừng kéo Đảng vào những việc để đùn đẩy trách nhiệm của mình cho Đảng [19, tr.11, 12].

+ Về thời gian

Theo quy định, người trả lời chất vấn có 15 phút trả lời nên có những chất vấn không nhất thiết phải trả lời đến 15 phút nhưng người chất vấn trả lời kéo dài thời gian làm hạn chế thời gian của việc hỏi và trả lời những câu hỏi kế tiếp.

+ Chuẩn bị trả lời và trả lời chất vấn

Việc chuẩn bị trả lời chất vấn được các đối tượng bị chất vấn thực hiện khá nghiêm túc, công phu. Nhiều câu trả lời chất vấn của các vị bộ trưởng đã có số liệu cụ thể để giải thích, chứng minh, làm rõ các vấn đề. Tuy nhiên, do pháp luật hiện hành chưa có quy định nào về thời gian đại biểu gửi câu hỏi bằng văn bản tại kỳ họp nên nếu đại biểu gửi câu hỏi chậm, người bị chất vấn nhận được nhiều cầu hỏi trong một lúc dẫn tới thời gian chuẩn bị trả lời chất vấn của người được chất vấn ít, ảnh hưởng đến chất lượng câu trả lời.

3.2.3. Thực trạng tổ chức hoạt động chất vấn của Quốc hội

+ Chuẩn bị cho một phiên chất vấn

Nhìn chung, việc chuẩn bị cho một phiên chất vấn của Quốc hội đã thực hiện đầy đủ theo các quy định trong nội dung kỳ họp của Quốc hội. Đại biểu Quốc hội gửi các chất vấn của mình đến đoàn thư ký kỳ họp. Đoàn thư ký kỳ họp tập hợp các chất vấn của đại biểu Quốc hội để gửi lên Uỷ ban Thường vụ Quốc hội. Uỷ ban Thường vụ Quốc hội sẽ dự kiến các câu chất vấn được thực hiện trong kỳ họp và người trả lời các câu hỏi đó, đồng thời gửi các câu hỏi này cho người trả lời chuẩn bị. Tuy nhiên, tại kỳ họp cũng không phải chất vấn nào của Quốc hội cũng được đưa ra trước phiên chất vấn của Quốc hội. Các chất vấn đưa ra được lựa chọn theo một trình tự được quy định trong nội quy kỳ họp của Quốc hội nhưng lại không có quy định nào xác định tiêu chí để Quốc hội đưa chất vấn của đại biểu Quốc hội này ra mà không đưa chất vấn của đại biểu Quốc hội khác ra. Thiếu quy định cụ thể này trong Luật hoạt động giám sát của Quốc hội năm 2003 cũng là một nguyên nhân của hiện tượng có đại biểu Quốc hội thực hiện chất vấn thường xuyên, có đại biểu Quốc hội có những kỳ họp không thực hiện quyền chất vấn một lần nào.

+ Điều hành chất vấn

Việc điều hành chất vấn của Quốc hội đã có nhiều cải tiến.

Các kỳ họp cuối khoá XI, đầu khoá XII bắt đầu có nhiều vị đại biểu giữ cương vị lãnh đạo ở các cơ quan Trung ương và địa phương tham gia chất vấn Bắt đầu từ kỳ họp thứ 6 Quốc hội khoá XI, Thủ tướng Chính phủ Phan

Văn Khải đăng đàn trả lời chất vấn đã tạo tiền lệ tốt cho đến nay. Cũng tại kỳ họp này, Quốc hội gắn chất vấn với phiên họp Báo cáo Chuyên đề tạo cơ sở để chất vấn và trả lời chất vấn sâu sắc hơn.

Bắt đầu từ kỳ họp thứ 9 Quốc hội khoá XI, hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn đã được cải tiến theo hướng không đọc báo cáo giải trình để dành thời lượng tối đa cho việc vấn đáp; thời gian không quy định câu nệ cứng