Hợp tác phát triển du lịch tiểu vùng sông Mekong giai đoạn 1990 - 2020

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Ngày nay, hội nhập khu vực và quốc tế là xu thế chung diễn ra trên toàn thế giới, trong đó sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia đang ngày càng gia tăng, nhất là những quốc gia trong cùng một khu vực địa lý, đã và đang chia sẻ nhiều mục tiêu và lợi ích trong phát triển. Trong xu thế đó, các tổ chức khu vực phát triển theo hướng không chỉ hướng nội mà còn hướng ngoại. Chẳng hạn, như ở khu vực Đông Nam Á việc hợp tác phát triển đã có: TTP, AEC, ASEAN+ 1, ASEAN + 3.... Kết quả là nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội đang được quan tâm phát triển trong nhiều tổ chức hợp tác đa phương. Trong các lĩnh vực ấy, du lịch là lĩnh vực kinh tế mang tính chất mở và khá năng động. Vì vậy, hợp tác phát triển du lịch là một trong những xu hướng và nhu cầu tất yếu giữa các quốc gia hiện nay, bởi đây cũng là một ngành kinh tế mũi nhọn có tầm quan trọng đối với nhiều nước.

Sông Mekong là dòng sông có vai trò quan trọng, chảy qua địa phận của sáu quốc gia: Trung Quốc, Myanma, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam, đây là con sông Mẹ huyết mạch nuôi sống cư dân các nước dọc bờ sông này. Dòng sông mang lại rất nhiều nguồn lợi về kinh tế, lợi ích từ dòng sông không chỉ là lợi ích của một quốc gia mà còn là lợi ích của tất cả các nước trong khu vực. Chính vì tầm quan trọng của dòng sông và sự tương đồng về địa chính trị, địa kinh tế, địa văn hóa nên đã hình thành nên tiểu vùng sông Mekong có quan hệ mật thiết với nhau về nhiều mặt. Việc phát triển kinh tế tiểu vùng có liên quan đến quyền lợi kinh tế mỗi nước thành viên nên cần xem xét, điều chỉnh lợi ích của mỗi quốc gia, dân tộc sao cho phù hợp với lợi ích và xu thế phát triển chung của cả tiểu vùng, chính điều này đặt ra vấn đề hợp tác phát triển bền vững ngay trong bản thân mỗi nước trong tiểu vùng.

Nhận thức rõ điều đó, năm 1992, sáu quốc gia thuộc khu vực sông Mekong đã tham gia vào chương trình hợp tác tiểu vùng Mekong mở rộng

(Greater Mekong Subregion - GMS). Mục tiêu của chương trình này là góp phần phát triển cơ sở hạ tầng, tận dụng nguồn tài nguyên chung, xúc tiến đẩy mạnh việc trao đổi hàng hoá cũng như nguồn lao động giữa các nước trong Tiểu vùng, tiến tới xây dựng tiểu vùng sông Mekong trở thành một trong những khu vực phát triển thịnh vượng trên thế giới. Hoạt động của GMS rất phong phú, đa dạng, có nhiều sáng kiến bao gồm nhiều chương trình, nhưng tập trung chủ yếu vào 9 lĩnh vực khác nhau, trong đó du lịch được xem là lĩnh vực có lợi thế và nằm trong số 11 chương trình ưu tiên của tiểu vùng Mekong. Hợp tác về du lịch đang được triển khai có hiệu quả ở các nước thành viên. Nhiều chương trình liên kết ra đời là minh chứng cho xu thế hội nhập và hợp tác giữa các nước láng giềng trong tiểu vùng, tạo điều kiện cho xu thế hợp tác ngày càng sâu sắc và đạt hiệu quả hơn.

Việc hợp tác phát triển du lịch trong các nước tiểu vùng sông Mekong đang được đặt ra một cách cấp bách trong xu thế khu vực hóa và toàn cầu hóa : vừa khai thác, hợp tác phát triển lại vừa bảo vệ môi trường. Với việc dòng sông trải dài trên 06 nước nên việc khai thác nguồn lợi tài nguyên Mekong phục vụ du lịch không chỉ liên quan đến lợi ích của từng quốc gia mà là của cả khu vực. Từ đó đòi hỏi các nước trong tiểu vùng phải tham gia thương lượng và điều chỉnh lợi ích quốc gia, đảm bảo sự phát triển bền vững và an sinh xã hội, từ vấn đề một dòng sông tiếp sau đó là vấn đề hợp tác chung của cả tiểu vùng.

Tình hình thế giới: Năm 1990, tình hình thế giới có nhiều biến động, với sự tan rã của Liên Xô và Đông Âu, chiến tranh lạnh kết thúc tạo điều kiện cho hợp tác các nước trong khu vực với nhau. Trong giai đoạn này, ngân hàng phát triển châu Á- ADB đã có những bước thu thập điều tra các nước liên quan đến tiểu vùng Sông Mekong, số liệu ghi lại từ những năm 1990, tạo tiền đề cho sáng kiến hợp tác tiểu vùng Sông Mekong năm 1992.

Từ những nội dung đề cập trên, tôi cho rằng đây là một đề tài chứa đựng nhiều nội dung khoa học quan trọng, cần được nghiên cứu hệ thống và toàn diện hơn. Từ nhận thức đó, tôi chọn đề tài „„ Hợp tác phát triển du lịch tiểu vùng sông Mekong giai đoạn 1990-2020 ‟‟ làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 124 trang tài liệu này.

Luận văn này trước hết đề cập đến hoạt động hợp tác du lịch của các quốc gia trong tiểu vùng song Mekong, những thành tựu đã đạt được cũng như các chương trình, hoạt động mà Hiệp hội này đang xúc tiến để quảng bá cho du lịch của cả tiểu vùng. Thêm vào đó, luận văn cũng tập trung nêu và phân tích cụ thể những cơ hội và thách thức đối với du lịch Việt Nam trong quá trình hội nhập khu vực. Việt Nam có cơ hội gì và phải đối mặt với những khó khăn thách thức nào trong hợp tác du lịch song phương và đa phương với các quốc gia trong Tiểu vùng Mekong mở rộng, nhất là khi tuyến đường xuyên Á và Hành lang kinh tế Đông Tây đã trở thành hiện thực, mở ra nhiều cơ hội để hợp tác và phát triển với các quốc gia trong Tiểu vùng. Xác định rõ vị trí của du lịch Việt Nam trong khu vực sẽ góp phần xây dựng chiến lược và chính sách đúng đắn trong tiến trình hội nhập khu vực và quốc tế nhằm phát triển tài nguyên du lịch Việt Nam trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn, có tầm cỡ và thương hiệu ghi đậm dấu ấn trên bản đồ du lịch thế giới.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Chủ đề nghiên cứu về tiểu vùng sông Mekong là một lĩnh vực khoa học được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Hiện nay có nhiều nước trên thế giới có sự quan tâm đặc biệt đến tiểu vùng sông Mekong, có thể kể đến là Nhật Bản, Mỹ. Đây là 2 nước lớn đã đề ra những chiến lược, kế hoạch hoạch định tương lai hợp tác và phát triển ở đây.

Hiện nay, các nước trong tiểu vùng cũng đã xây dựng cho mình những trung tâm nghiên cứu về tiểu vùng sông Mekong: Bắc Kinh (Trung Quốc), Viên Chăn (Lào), Băng Cốc (Thái Lan), Hà Nội (Việt Nam), Phnom Penh (Campuchia)….

hình thành nên những Học viện Mekong hay Ủy ban Mekong có tác dụng thiết thực trong việc đào tạo cán bộ và nghiên cứu khá toàn diện về Mekong trên tất cả các mặt. Trong số đó phải kể đến Thái Lan là quốc gia đi đầu về nghiên cứu Tiểu vùng sông Mekong với trung tâm nghiên cứu Mekong của đại học Khon Kaen (Thái Lan) cùng bộ sách về các nước tiểu vùng thông qua “Journal of Mekong Societies”. Đặc biệt là tiến sĩ Thanyathip Sripana – một chuyên gia nghiên cứu của Viện nghiên cứu châu Á, Trường Đại học Chulalongkorn (Thái Lan) cũng có khá nhiều công trình nghiên cứu về tiểu vùng này.

Nghiên cứu về GMS đã có diễn đàn " Cơ hội đầu tư vào các dự án ưu tiên Tiểu vùng Mekong mở rộng" đã được tổ chức ở nhiều nước châu Á và châu Âu như Bangkok (Thái Lan); Tokyo (Nhật Bản); Seoul (Hàn Quốc), Born (Đức), Bruxen (Bỉ), Paris (Pháp), London (Anh), v.v... Năm 1998, khi Đông Nam Á bị tàn phá vì ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính - kinh tế khu vực, hoạt động hợp tác Tiểu vùng sông Mekong bị chững lại. Trong khi đó, ở châu Âu vẫn diễn ra các hội thảo lớn về GMS, thu hút cả khu vực tư nhân, chứng tỏ việc quan tâm nghiên cứu GMS ở nước ngoài phát triển khá liên tục và chiếm vị trí chiến lược.

Tại Việt Nam một số nhà nghiên cứu về tiểu vùng có thể kể đến là G.S Phạm Đức Dương với công trình :“ Có một vùng văn hóa Mekong- Does a Mekong cultural area exist?”. Tương tự, nhà nghiên cứu Nguyễn Trần Quế - Kiều Văn Trung với công trình“ Sông và tiểu vùng sông Mekong – tiềm năng và hợp tác phát triển quốc tế”. Các nhà nghiên cứu khác như Đào Việt Hưng, Nguyễn Quốc Nga, Trần Khánh, Phạm Đức Thành, Trương Duy Hòa … đã cho đăng tải nhiều bài viết trên các tạp chí nghiên cứu, các chuyên khảo về tiểu vùng sông Mekong như : Tạp chí nghiên cứu Đông Nam Á, Tạp chí kinh tế thế giới…. Các nghiên cứu chuyển biến dần từ văn hóa, xã hội song hành cùng nghiên cứu về kinh tế, đặc biệt là sự hợp tác kinh tế, trong đó du lịch là một trong những ngành được chú trọng quan tâm.

Hợp tác giữa các nước tiểu vùng Mekong mở rộng là sự kiện to lớn trong khuôn khổ hợp tác đa phương của khu vực. Vì vậy, mối quan hệ hợp tác này luôn nhận được sự hoan nghênh và kỳ vọng không những từ những nhà lãnh đạo, từ các nhóm lợi ích mà cả sự quan tâm của báo chí, sự nghiên cứu của các nhà khoa học, giới chuyên môn.

Rất nhiều kênh thông tin như truyền thanh, truyền hình, báo chí và website thường đưa tin về các chương trình, dự án hợp tác song phương và đa phương ở tiểu vùng Mekong, nhất là vấn đề hợp tác năng lượng, lương thực và nguồn nước sông Mekong đang là vấn đề quan trọng thu hút được sự quan tâm ở khu vực và trên thế giới. Gần đây, tháng 12/2011, Hội nghị thượng đỉnh GMS lần thứ 4 diễn ra tại thủ đô của Mianma và đưa ra Tuyên bố chung “ Sau năm 2012: Hướng tới một thập kỷ mới về quan hệ đối tác chiến lược GMS” càng thu hút hơn sự quan tâm và bàn bạc về sự hợp tác trong GMS.

Năm 2005, tại đô thị cổ Hội An đã diễn ra hội thảo quốc tế “Hợp tác tiểu vùng Mekong mở rộng: “ Các vấn đề nghiên cứu và mạng lưới hợp tác”. Trong Hội thảo này, các tác giả đã tập trung thảo luận về các vấn đề như: cơ sở hợp tác kinh tế của tiểu vùng Mekong, hợp tác về an ninh môi trường và khai thác tài nguyên, cơ hội và thách thức của hợp tác tiểu vùng, tác động của hợp tác đến kinh tế Việt Nam… Tuy nhiên, hợp tác về du lịch hầu như ít được nghiên cứu chuyên sâu mà chỉ được đề cập đến như là một trong các nội dung của hợp tác kinh tế.

Một trong những công trình có liên quan đến chủ đề nghiên cứu là luận văn thạc sĩ có tiêu đề “Hợp tác du lịch tiểu vùng Mekong, nhưng cơ hội và thách thức cho du lịch Việt Nam, Luận văn thạc sĩ, ĐHKTQD, Hà Nội (2015). Luận văn đã bước đầu đi vào khai thác những hoạt động du lịch tiểu vùng và đặt ra những cơ hội và thách thức cho Việt Nam. Tiếp nối những thành tựu nghiên cứu đó, luận văn này tiếp tục đi sâu vào những hoạt động hợp tác trong hiện tại, những vấn đề chung của tiểu vùng dưới lợi ích chung trong

hoạt động du lịch các nước tiểu vùng. Ngoài ra, luận văn còn cập nhật thêm những thành tựu mới trong hoạt động du lịch tiểu vùng Mekong.

Có thể thấy rằng ngoài sự hợp tác ASEAN thì các nước trong tiểu vùng sông Mekong còn có sự hợp tác song phương, đa phương. Vì thế việc nghiên cứu ngày càng quan trọng, tuy nhiên điều này lại chưa đáp ứng đủ những yêu cầu về nghiên cứu toàn diện vì số lượng và chất lượng nghiên cứu chỉ dừng lại ở mức hạn chế.

3. Mục đích nghiên cứu

Luận văn tập trung nghiên cứu về hợp tác phát triển du lịch tiểu vùng sông Mekong được xem như là một bộ phận quan trọng trong hợp tác kinh tế, có ý nghĩa to lớn trong mục tiêu phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, nâng cao mức sống cho người dân trong tiểu vùng.

Tham gia hợp tác du lịch tiểu vùng, du lịch Việt Nam sẽ có nhiều điều kiện thuận lợi nhưng cũng phải đối mặt với những khó khăn thách thức. Vì vậy, luận văn thực hiện với mong muốn đánh giá những thuận lợi và khó khăn trong hợp tác và phát triển, từ đó sẽ đưa ra biện pháp tháo gỡ những khó khăn thách thức, tận dụng tốt những thuận lợi, giảm bớt khó khăn, đưa ngành du lịch nước ta hội nhập khu vực và thế giới.

Luận văn còn giúp cho người đọc những nét đặc trưng về tiểu vùng sông Mekong, phân tích những cơ sở để phát triển kinh tế du lịch, tìm hiểu rõ hơn về GMS những tiềm năng và thực trạng, nêu ra phương hướng hợp tác phát triển kinh tế du lịch bền vững.

4. Ý nghĩa của việc nghiên cứu đề tài

Về mặt khoa học, luận văn trình bày các luận điểm khoa học về hợp tác du lịch tiểu vùng, một bộ phận quan trọng trong nội dung của hợp tác kinh tế. Xét trên lĩnh vực du lịch, luận văn đưa ra những phân tích về các nội dung, chương trình hợp tác, những tác động của nó đến các nước thành viên, trong đó Việt Nam là một thành viên tích cực trong nhiều dự án hợp tác. Đây chính

là sự đóng góp trong nghiên cứu về hợp tác du lịch ở tiểu vùng Mekong và cũng là đóng góp trong nghiên cứu về các mối quan hệ khu vực và quốc tế.

Kết quả nghiên cứu của luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích trong học tập đối với sinh viên và cũng là tài liệu tham khảo bổ ích cho các quý công ty, tổ chức du lịch nhằm hướng đến sự tăng cường hợp tác trong du lịch giữa các quốc gia tiểu vùng Mekong.

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

5.1 Đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu hợp tác phát triển du lịch bền vững tiểu vùng sông Mekong giai đoạn 1990-2020 .

5.2 Phạm vi nghiên cứu

- Về không gian: Gồm 6 nước trong tiểu vùng sông Mekong

- Về thời gian: Nghiên cứu hợp tác phát triển du lịch bền vững tiểu vùng sông Mekong giai đoạn 1990-2020

6. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu khu vực học: Đây là phương pháp chủ đạo mà luận văn sử dụng, theo đó luận văn tập trung nêu và phân tích về các điều kiện tự nhiên và xã hội, văn hóa của khu vực tiểu vùng sông Mekong và coi đó là tiền đề điều kiện quan trọng để nghiên cứu sự hợp tác và phát triển bền vững về du lịch trong tiểu vùng.

Phương pháp nghiên cứu lịch sử, logic: Vận dụng quan điểm lịch sử cụ thể để nêu rõ thời đoạn phát triển của khu vực tiểu vùng Mekong, những thành tựu, khó khăn, thuận lợi trong hợp tác và phát triển và những vấn đề dự báo của tiểu vùng trong tương lai.

Phương pháp thu thập và xử lý tài liệu: trong đó chú trọng việc thu thập, thống kê và hệ thống hóa thông tin về hợp tác du lịch tiểu vùng sông Mekong, đưa ra những đánh giá về kết quả đã đạt được của các chương trình hợp tác này.

Phương pháp phân tích và tổng hợp, thống kê: nhằm lựa chọn, sắp xếp các dữ liệu,thông tin từ các nguồn, tổng hợp thành các nhận định, báo cáo hoàn chỉnh nhằm đưa ra cái nhìn tổng thể về đối tượng nghiên cứu.

7. Bố cục của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, Luận văn được chia làm ba chương như sau:

Chương 1: Hợp tác du lịch đa phương - một bộ phận quan trọng của hợp tác kinh tế tiểu vùng sông Mekong;

Chương 2: Các chương trình hợp tác xúc tiến du lịch tiểu vùng sông Mekong; Chương 3: Thành tựu, cơ hội và thách thức của hợp tác và phát triển du lịch tiểu vùng sông Mekong.