Kiến Thức. Qua Tiết Này Học Sinh Phải Tự Củng Cố Được Các Kiến Thức :

GV cho HS chơi trò Dự đoán

Kích thước quần thể là gì ? Những nhân tố nào ảnh hưởng đến kích thước của quần thể

?

 SP cần đạt sau khi kết thúc hoạt động:

B: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

* Mục tiêu :

- Nêu được khái niệmkích thước, kích thước tối thiểu, kích thước tối đa

- Trình bày được những yếu tố ảnh hưởng tới kích thước của quần thể.

- Trình bày được khái niệm tăng trưởng quần thể

- Trình bày được đặc điểm tăng trưởng của quần thể trong trường hợp : điều kiện môi trường không bị giới hạn và môi trường bị giới hạn

- Nêu được sự tăng trưởng của quần thể người.

* Phương pháp: Thuyết trình , phân tích, giảng bình

* Định hướng năng lực: giải quyết vấn đề, năng lực nhận thức

-Thế nào là kích thước quần thể?

VD?

-Đơn vị đo kích thước QT gồm những loại nào?

-Thế nào là kích thước tối thiểu?

-Khi kích thước QT giảm dưới mức tối thiểu? Tại sao QT bị suy giảm->diệt vong?( +Số lượng cá thể ít, sự hỗ trợ nhau giảm -

>QT không có khả năng chống chọi với mtr.

+Khả năng sinh sản giảm

+Sự giao phối gần thường xảy ra)

-Giảng: KT tối thiểu quy định khoảng cách bắt buộc phải có để các cá thể có thể gặp gỡ, thực hiện qtrình sinh sản và các hđộng cnăng sống khác.

-Thế nào là kích thước tối đa? Nếu SL cá thể vượt mức tối đa?(->vượt mức tối đa ->cạnh tranh, ô nhiễm, bệnh tật,…

->di cư, mức tử vong

- HS đọc thông tin SGK trả lời.

- HS tham khảo nhóm trả lời.

- HS đọc thông tin SGK trả lời.

- HS thảo luận nhóm trả lời:

+ Cơ hội gặp nhau của các cá thể đực và cá thể cái ít nên khả năng sinh sản suy giảm.

+ Số lượng cá thể trong quần thể quá ít, sự hổ trợ giữa các cá thể bị giảm-> qthể không có khả năng chống chọi,..

- HS đọc thông tin SGK trả lời.

+ Không thể. Do đó các cá thể phải cạnh tranh nahu, mức tử vong tăng,

sinh sản giảm,…-> phù

V.Kích thước quần thể: 1.Kích thước tối thiểu và tối đa

a.Kích thước:

Kích thước quần thể hay số lượng cá thể của quần thể là tổng số cá thể hoặc sản lượng hay tổng năng lượng của các cá thể trong quần thể

-Kích thước quần thể có 2 cực trị:

+Kích thước tối thiểu: số lượng cá thể ít nhất mà quần thể phải có, đủ đảm bảo cho quần thể cá khả năng duy trì nòi giống -

>đặc trưng cho loài

+Kích thước tối đa: số lượng cá thể nhiều nhất mà quần thể có thể đạt được, cân bằng với sức của môi trường.

-Loài có kích thước cơ thể nhỏ

->quần thể có SL cá thể nhiều và ngược lại

b.Mật độ:

Mật độ quần thể chính là kích thước quần thể được tính trên đơn vị diện tích hay thể tích.

Vd: SGK

hợp với môi trường.

+ HS thảo luận nhóm trả lời: voi, sơn dương, thỏ, chuột cống, nahí bén, bọ dừa.

- HS đọc SGK trả lời.

- HS dựa vào thông tin SGK trả lời: mức sinh sản, mức tử vong, mức nhập cư, mức di cư.

- HS quan sát tranh + thông tin SGk thảo luận nhóm trả lời.

- Mức sống sót : là số cá thể còn sống đến một thời điểm nhất định.

- HS thao khảo nhóm trả lời

- Học sinh thông tin SGK trả lời.

- Nhiều loại có kích thước cơ thể nhỏ, tuổi thọ thấp ( VSV, tảo, côn trùng, cây 1 năm) tăng trưởng gấp với hàm mũ.

- HS đọc thông tin SGK trả lời.

- HS đọc thông tin SGK trả lời.

- HS giải thích

2.Các nhân tố gây ra sự biến động kích thứơc quần thể: Công thức: Nt = N0 + B – D + I – E

Trong đó: Nt, N0: SL cá thể của QT ở thời điểm t và 0

B: mức sinh sản D: mức tử vong I: mức nhập cư E: mức xuất cư

-Mức sinh sản: Là số cá thể mới do qthể sinh ra trong 1 khoảng thời gian nhất định.

-Mức tử vong: số cá thể của qthể bị chết trong 1 khoảng thời gian nhất định.

-Mức nhập cư: Số cá thế từ các qthể khác chuyển đến.

-Mức di cư: Một bộ phận cá thể rời khỏi qthể để đến 1quần thể khác sống.

* Mức sống sót : là số cá thể còn sống đến một thời điểm nhất định.

CT : Ss = 1 – D

Trong đó: 1 là kích thước quần thể được xem là 1 đơn vị; D: mức tử vong (D≤1).

-Mỗi nhóm SV có dạng đường cong sống khác nhau, các loài đều có xu hướng nâng cao mức sống sót bằng nhiều cách khác nhau.

3.Sự tăng trưởng kích thước qthể:

Nếu gọi b là tốc độ sinh sản riêng tức thời; d: tốc độ tử vong; r: là hệ số.

CT: r = b-d

Nếu b > d : qthể tăng số lượng b = d : qthể ổn định .

b < d : qthể giảm số lượng

VI. TĂNG TRƯỞNG CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT

Tăng trưởng kích thước qthể

trong điều kiện môi trường lý tưởng ( không bị giới hạn) hay theo tiềm năng sinh học:

-Mtr lý tưởng thì mức sinh sản của qthể là tối đa, còn mức tử vong là tối thiểu.

-Số lượng tăng nhanh theo hàm mũ với đường cong đặc trưng hình chữ J

-Loài có kích thước nhỏ, tuổi thọ thấp có kiểu tăng trưởng gần với kiểu tăng trưởng theo tiềm năng

b.Tăng trưởng kích thước qthể trong điều kiện môi trường bị giới hạn.

-Ở hầu hết các loài có kích thước lớn sự tăng trưởng số lượng chỉ đạt đến giới hạn cân bằng với sức chịu đựng của mtr

-Đường cong có dạng chữ S

C: LUYỆN TẬP

Mục tiêu: - Luyên tập để HS củng cố những gì đã biết .

- Rèn luyện năng lực tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề cho HS.

Phương pháp dạy học: Giao bài tập

hướng phát triển năng lực: giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp, năng lực nhận thức.

Câu 1: Kích thước của quần thể có thể tăng khi

A. nhập cư nhỏ hơn xuất cư. B. mức độ sinh sản bằng mức độ tử

D: VẬN DỤNG (8’)

Mục tiêu: -Tạo cơ hội cho HS vận dụng kiến thức và kĩ năng có được vào các tình huống, bối cảnh mới ,nhất là vận dụng vào thực tế cuộc sống.

-Rèn luyện năng lực tư duy, phân tích.

Phương pháp dạy học: Dạy học nhóm; dạy học nêu và giải quyết vấn đề; phương pháp thuyết trình; sử dụng đồ dung trực quan

Định hướng phát triển năng lực: Năng lực thực nghiệm, năng lực quan sát, năng lực sáng tạo, năng lực trao đổi. Phẩm chất tự tin, tự lập, giao tiếp.

- Một quần thể có kích thước ổn định thì ảnh hưởng của 4 nhân tố như thế nào ?

- Phân biệt các kiểu tăng trưởng của quần thể ?

E: MỞ RỘNG (2’)

Mục tiêu: Tìm tòi và mở rộng kiến thức, khái quát lại toàn bộ nội dung kiến thức đã học

Phương pháp dạy học: Giao nhiệm vụ

Định hướng phát triển năng lực: tự chủ-tự học, tìm hiểu tự nhiên và xã hội, giải quyết vấn đề

Sơ đồ hóa bằng sơ đồ tư duy về nội dung bài học

GV cho HS chơi trò Dự đoán

Những nguyên nhân nào gây biến động số lượng cá thể của quần thể sinh vật?

 SP cần đạt sau khi kết thúc hoạt động:

Học sinh tập trung chú ý;

Suy nghĩ về vấn đề được đặt ra;

Tham gia hoạt động đọc hiểu để tìm câu trả lời của tình huống khởi động,

Từ cách nêu vấn đề gây thắc mắc như trên, giáo viên dẫn học sinh vào các hoạt động mới: Hoạt động hình thành kiến thức.

B: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

* Mục tiêu :

+ Nêu được các hình thức biến động số lượng cá thể của quần thể, lấy được các ví dụ minh họa.

+ Nêu được các nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể trong quần thể

+ Trình bày được cơ chế quần thể điều chỉnh số lượng cá thể trong quần thể

+ Nêu được khái niệm cân bằng trong quần thể và cơ chế tự điều chỉnh của quần thể.

* Phương pháp: Thuyết trình , phân tích, giảng bình

* Định hướng năng lực: giải quyết vấn đề, năng lực nhận thức

* Hoạt động 1:

Giáo viên cho học sinh nghiên cứu hình 39.1

Giáo viên: Dựa vào hình 1.1 hãy mô tả sự biến động số lượng cá thể thỏ và mèo rừng Canada.

?. Thế nào là biến động theo chu kì mùa ? Cho ví dụ ?

- Học sinh nghiên cứu hình 39.1

- Biến động theo chu kì mùa: Là sự tăng hay giảm

số cá thể của quần thể theo

I. BIẾN ĐỔI SỐLƯỢNG CÁ THỂ

Biến động số lượng cá thể của quần thể là sự tăng hay giảm số cá thể của quần thể theo thờigian.

1. Biến động theo chu kì Biến động theo chu kì mùa: Là sự tăng hay giảm

số cá thể của quần thể theo

mùa

- Học sinh nhận xét: Số lượng thỏ tăng  linh miêu tăng, do linh miêu cần nhiều thức ăn nên số lượng thỏ giảm

- Học sinh nêu được số lượng linh miêu giảm  số lượng thỏ lại tăng

- Biến động theo chu kì nhiều năm: là sự tăng hay giảm số cá thể của quần thể tương ứng vơí một số năm nhất định

- Học sinh nghiên cứu mục 2, quan sát hình 1.1

- Là hiện tượng tăng hay giảm số cá thể của quần thể xảy ra một cách đột ngột.

- Nguyên nhân:

+ Do hoạt động của con người

+ Do sự cố bất thường xảy ra: lũ lụt, hạn hán, dịch bệnh.

+ Do điều kiện sống thuận lợi nhưng không có đối thủ cạnh tranh.

Học sinh nghiên cứu mục II.1

- Tác động của nhân tố vô

mùa

Ví dụ:

+ Ếch nhai tăng số lượng về mùa mưa

+ Muỗi tăng số lượng về mùa hè

- Biến động theo chu kì nhiều năm: là sự tăng hay giảm số cá thể của quần thể tương ứng vơí một số năm nhất định

Ví dụ: Các loài cá ở bờ biển Pêru cứ 7 năm lại biến động số lượng 1 lần

1. Biến động không theo chu kì:

Khái niệm: Là hiện tượng tăng hay giảm số cá thể của quần thể xảy ra một cách đột ngột.

- Nguyên nhân:

+ Do hoạt động của con người

+ Do sự cố bất thường xảy ra: lũ lụt, hạn hán, dịch bệnh.

+ Do điều kiện sống thuận lợi nhưng không có đối thủ cạnh tranh.

II. NGUYÊN NHÂNGÂY BIẾN ĐỘNG VÀSỰ ĐIỀU CHỈNH SỐLƯỢNG CÁ THỂ CỦAQUẦN THỂ

1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể

- Sự biến động số lượng

sinh vào mùa sinh sản hay giai đoạn còn non của sinh vật làm cho biến động trong quần thể diễn ra mạnh mẽ nhất.

- Tác động của nhân tố hữu sinh thể hiện rõ ở sức sinh sản của quần thể, ở mật độ của động vật ăn thịt, vật kí sinh, con mồi, loài cạnh tranh.

- Nhân tố quyết định sự biến động số lượng cá thể của quần thể có thể khác nhau tuỳ từng quần thể và tuỳ giai đoạn trong chu trình sống.

- Học sinh trả lời

Học sinh trình bày được: nếu thích nghi quần thể sẽ tồn tại và tăng số lượng ; nếu không thích nghi sẽ giảm số lượng hay dẫn đến diệt vong hoặc phát tán đi nơi khác.

- Cơ chế điều hoà mật độ của quần thể là sự điều chỉnh mối tương quan giữa

tỉ lệ sinh sản và tỉ lệ tủ vong

của cá thể trong quần thể là do một hoặc một tập hợp nhân tố sinh thái đã tác động đến tỉ lệ sinh sản, tỉ lệ tử vong và sự phát tán của quần thể

- Tác động của nhân tố vô sinh vào mùa sinh sản hay giai đoạn còn non của sinh vật làm cho biến động trong quần thể diễn ra mạnh mẽ nhất. Tác động của nhân tố hữu sinh thể hiện rõ ở sức sinh sản của quần thể, ở mật độ của động vật ăn thịt, vật kí sinh, con mồi, loài cạnh tranh.

- Nhân tố quyết định sự biến động số lượng cá thể của quần thể có thể khác nhau tuỳ từng quần thể và tuỳ giai đoạn trong chu trình sống.

2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể:

- Các đời sống của môi trường như khí hậu, thổ nhưỡng, thức ăn, nơi ở... thay đổi sẽ dẫn tới sự thay đổi số lượng của quần thể

- Khi mật độ cá thể tăng cao dẫn tới thiếu thức ăn, chổ ở, phát sinh nhiều bệnh tật, nhiều cá thể sẽ bị chết, khi đó mật độ quần thể lại được điều chỉnh trở về mức độ cân bằng.

3. Trạng thái cân bằng của quần thể

- Trạng thái cân bằng của quần thể là trạng thái mà ở đó số lượng cá thể của quần thể ở mức ổn định.

- Cơ chế điều hoà mật độ