Cơ sở lý luận và thực tiễn về tranh tụng tại phiên tòa trong xét xử vụ án hình sự ở tỉnh Bắc Ninh

DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ

Trang

Biểu đồ 2.1: Tỷ lệ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm của ngành Tòa án nhân dân tỉnh Bắc Ninh (2008-2013) ..............

Biểu đồ 2.2: Tỷ lệ vụ án hình sự sơ thẩm có luật sư tham gia (2008-2013).....

107

108

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 131 trang tài liệu này.

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài:

Những năm qua, tình hình vi phạm pháp luật ở nước ta xảy ra nghiêm trọng, diễn biến phức tạp, có chiều hướng gia tăng ảnh hưởng đến quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Cùng với sự nỗ lực của toàn xã hội, các cơ quan tiến hành tố tụng đã có nhiều cố gắng trong công tác tư pháp nên đã góp phần quan trọng vào việc giữ vững an ninh, chính trị, trật tự, an toàn xã hội. Tuy nhiên, chất lượng công tác tư pháp nói chung và công tác xét xử nói riêng còn chưa ngang tầm với yêu cầu và nhiệm vụ mà Đảng và nhân dân giao phó, còn bộc lộ nhiều yếu kém, bỏ lọt tội phạm, làm oan người vô tội, xâm phạm đến các quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, của xã hội và công dân. Trong khi chất lượng tranh tụng hiện nay còn nhiều hạn chế như sự có mặt của người bào chữa tại phiên tòa, quyền bào chữa của bị cáo chưa thực sự được đảm bảo… Đội ngũ Thẩm phán, Kiểm sát viên, Điều tra viên, Luật sư và các cán bộ tư pháp khác chưa được chuẩn bị đầy đủ về kỹ năng nghề nghiệp theo yêu cầu cải cách tư pháp; kinh nghiệm thực tiễn về tranh tụng còn hạn chế nên không tránh khỏi khó khăn, lúng túng trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình theo quy định của pháp luật.

Nghị quyết 08/NQ-TW ngày 02/01/2002 “Về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới” và Nghị quyết 49/NQ-TW ngày 02/6/2005 “Về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” của Bộ Chính trị ra đời trở thành định hướng chiến lược cho công cuộc cải cách tư pháp ở nước ta. Nghị quyết này đề cập nhiều nội dung khác nhau của công tác tư pháp từ hoạt động điều tra, truy tố, xét xử cho đến việc đào tạo cán bộ tư pháp, trong đó tăng cường tranh tụng trong quá trình xét xử vụ án hình sự được coi là vấn đề trọng tâm của Nghị quyết. Theo đó, các quy định trong tố tụng hình sự

phải đảm bảo tính khách quan, phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa, phải đảm bảo để bản án, quyết định của Tòa án là hiện thân của công lý, công bằng xã hội. Như vậy, một vấn đề cấp bách được đặt ra đối với các cơ quan tư pháp là làm thế nào để đạt được những yêu cầu cải cách tư pháp liên quan đến vấn đề tranh tụng. Với vai trò quan trọng như vậy, việc nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa luôn luôn là một nhu cầu, một đòi hỏi cấp thiết khách quan.

Cùng với quá trình chuyển đổi nền kinh tế của đất nước, tình hình kinh tế ở Bắc Ninh cũng có nhiều thay đổi. Là một tỉnh được tách ra từ tỉnh Hà Bắc cũ, được tái lập theo nghị quyết của Quốc hội khoá IX, kỳ họp thứ 10 ngày 06/11/1996, với đặc điểm là một tỉnh nằm ở vùng đồng bằng Bắc bộ, có nhiều làng nghề truyền thống, giao thông thuận lợi, Bắc Ninh thu hút được rất nhiều nhà đầu tư nước ngoài đến đầu tư. Nhiều khu công nghiệp đã được xây dựng và đi vào hoạt động như khu công nghiệp Tiên Sơn, khu công nghiệp Quế Võ, khu công nghiệp Yên Phong… ngoài ra còn có các cụm công nghiệp vừa và nhỏ và là nơi tập trung các làng nghề tiểu thủ công nghiệp truyền thống. Tuy nhiên, cùng với quá trình phát triển kinh tế nói trên thì bên cạnh đó các loaị

tôi

pham

cũng c ó xu hướng ngày môt

gia tăng , đây là vấn đề được sự quan

tâm của các cấp, các ngành trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Tỉnh uỷ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân tỉnh Bắc Ninh đã có nhiều Nghị quyết và quyết định yêu cầu các ban, ngành, các tổ chức xã hội đề ra và áp dụng nhiều biện

pháp cụ thể nhằm đấu tranh với các loại tội phạm trên đia

bàn . Các cơ quan

bảo vệ pháp luật như Toà án, Viện kiểm sát, Công an là những cơ quan được giao nhiệm vụ trực tiếp đấu tranh với các loại tội phạm. Trong đó Tòa án đóng vai trò trung tâm trong toàn bộ quá trình tố tụng, thể hiện đầy đủ nhất bản chất của hệ thống tư pháp của mỗi nhà nước, là giai đoạn quyết định tính đúng đắn, khách quan của việc giải quyết vụ án, bảo vệ lợi ích nhà nước, quyền và

lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân. Phiên tòa là nơi có sự tham gia đầy đủ của các cơ quan tiến hành tố tụng, những người tiến hành tố tụng, những người tham gia tố tụng với địa vị pháp lý được xác định. Thông qua phiên tòa, bằng thủ tục trực tiếp, công khai, qua nghe ý kiến tranh tụng của các bên tham gia tố tụng, Tòa án (với tư cách là cơ quan tiến hành tố tụng quan trọng nhất) tiến hành xác định sự thật khách quan của vụ án và ra các phán quyết giải quyết vụ án một cách đúng đắn, đầy đủ, khách quan và đúng pháp luật.

Như vậy, về mặt lý luận và thực tiễn, việc nghiên cứu hoàn thiện cơ sở lý luận và thực tiễn về tranh tụng tại phiên tòa đóng vai trò quan trọng nhằm hoàn thiện, nâng cao hiệu quả xét xử của Tòa án nói chung và hiệu quả phiên tòa xét xử vụ án hình sự nói riêng. Hơn nữa, hiện nay chưa có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này đặc biệt là trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Trước yêu cầu đó, nhằm đảm bảo sự dân chủ, bình đẳng trong hoạt động tố tụng hình sự tránh bỏ lọt tội phạm làm oan người vô tội, góp phần làm sáng tỏ về mặt lý luận và thực tiễn nên tác giả chọn đề tài: "Cơ sở lý luận và thực tiễn về tranh tụng tại phiên tòa trong xét xử vụ án hình sự ở tỉnh Bắc Ninh" làm luận văn thạc sĩ của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài:

Đã có nhiều bài viết, bài nghiên cứu và sách chuyên khảo đề cập đến vấn đề tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự như:

Luận văn thạc sỹ luật học: “Thực hiện pháp luật đảm bảo nguyên tắc tranh tụng trong xét xử án hình sự sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Tiến Long, Học viện chính trị hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, 2005.

Luận văn thạc sỹ luật học “Chất lượng tranh tụng tại phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Thanh Hóa” của Mai Thị Nam, Học viện chính trị hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, 2005.

Bài viết: “Bàn về một số quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về tranh tụng tại phiên tòa” của Nguyễn Mạnh Tiến, Tạp chí Tòa án nhân dân số 17/2005.

Bài viết “Hoàn thiện một số quy định của Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm” của Nguyễn Đức Mai, Tạp chí Luật học, trường Đại học Luật Hà Nội số 7/2008;

Bài viết “Một số vấn đề về mối quan hệ giữa tranh tụng trong tố tụng hình sự với chức năng xét xử của Tòa án trong bối cảnh cải cách tư pháp” của Nguyễn Thương Tín, tạp chí nhà nước và pháp luật số 10/2008;

Bài viết “Tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm hình sự theo tinh thần cải cách tư pháp một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của Nguyễn Đức Mai, Tạp chí tòa án nhân dân số 7/2007;

Bài viết “Vấn đề tranh tụng và tăng cường tranh tụng trong tố tụng hình sự theo yêu cầu cải cách tư pháp” của Nguyễn Thái Phúc, Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 8/2008;

Bài viết “Đặc điểm của mô hình tố tụng tranh tụng và phương hướng hoàn thiện mô hình tố tụng hình sự ở Việt Nam” của Nguyễn Đức Mai, Tạp chí Tòa án nhân dân số 12/2009;

Bài viết "Về tranh tụng tại phiên tòa hình sự" của tác giả Tống Anh Hào trong Tạp chí Tòa án nhân dân số 5/2003;

Bài viết "Bàn về vấn đề tranh tụng trong tố tụng hình sự" đăng trong Tạp chí Kiểm sát, tháng 9/2003 của tác giả Trần Đại Thắng.

Các bài viết đề cập đến nguyên tắc tranh tụng, vấn đề tranh tụng trong tố tụng hình sự nhưng những bài viết đó chỉ đề cập đến một số vấn đề nhất định liên quan tranh tụng và còn khá nhiều ý kiến trái ngược nhau xung quanh vấn đề tranh tụng tại phiên tòa trong xét xử vụ án hình sự.

3. Mục đích, nhiệm vụ, đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận văn

- Mục đích nghiên cứu:

Nghiên cứu đề tài này, tác giả hướng tới mục đích làm rõ cơ sở lý luận, quy định của Đảng, Nhà nước, pháp luật tố tụng hình sự và định hướng cải

cách tư pháp đặc biệt cải cách hoạt động xét xử; đồng thời đánh giá thực tiễn hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự ở tỉnh Bắc Ninh, từ đó chỉ ra những bất cập còn tồn tại của hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự để đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tranh tụng tại phiên tòa góp phần xây dựng phiên tòa hình sự thực sự công bằng, dân chủ nhằm thực hiện quá trình cải cách tư pháp ở Việt Nam.

- Nhiệm vụ:

+ Nghiên cứu cơ sở lý luận của hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự.

+ Sơ lược về lịch sử các quy định của luật tố tụng hình sự Việt Nam về tranh tụng tại phiên tòa.

+ Phân tích, đánh giá, so sánh các quy định về tranh tụng của pháp luật một số nước trên thế giới.

+ Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự ở Bắc Ninh giai đoạn 2008-2013.

+ Nêu ra các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự ở tỉnh Bắc Ninh trước yêu cầu cải cách tư pháp.

- Đối tượng nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự.

- Phạm vi nghiên cứu: Tranh tụng là vấn đề lớn trong hoạt động tố tụng, có nhiều nội dung thể hiện ở các giai đoạn của quá trình giải quyết vụ án nên trong phạm vi của một Luận văn thạc sĩ không thể xem xét và giải quyết hết mọi vấn đề mà chỉ tập trung nghiên cứu chính đến vấn đề điều khiển tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự theo thẩm quyền xét xử của Tòa án tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2008 đến 2013.

4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài:

Để hoàn thành luận văn, tác giả đã dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về pháp luật, về cải cách tư pháp.

Đồng thời, luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: Phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp thống kê, so sánh; phương pháp lịch sử; phương pháp đàm thoại (trao đổi ý kiến với những chuyên gia đầu ngành, những người làm công tác thực tiễn lâu năm); phương pháp thống kê xã hội học về vấn đề tranh tụng tại phiên tòa hình sự.

5. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm ba chương:

Chương 1: Những vấn đề lý luận chung về tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự.

Chương 2: Thực trạng xét xử vụ án hình sự và hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự ở tỉnh Bắc Ninh

Chương 3: Các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.

CHƯƠNG 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ TRANH TỤNG TẠI PHIÊN TÒA XÉT XỬ VỤ ÁN HÌNH SỰ

1.1. Khái niệm tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự:

1.1.1. Khái niệm tranh tụng:

Tranh tụng không chỉ là thành tựu pháp lý đơn thuần, mà cao hơn nó là thành tựu của sự phát triển tư tưởng nền văn minh nhân loại. Tranh tụng là nguyên tắc và cũng là cơ chế tố tụng có hiệu quả đảm bảo cho Tòa án xác định sự thật khách quan của vụ án, giải quyết đúng đắn vụ việc, đảm bảo công bằng và bảo vệ các quyền và lợi ích của các bên tham gia tố tụng. Hiện nay, trong thực tiễn và khoa học pháp lý có nhiều quan điểm khác nhau về tranh tụng.

Theo từ điển Tiếng Việt, thì “tranh tụng” có nghĩa là “sự kiện cáo nhau” [55]. Theo nghĩa Hán Việt thì thuật ngữ “tranh tụng” được ghép từ hai từ “tranh luận” và “tố tụng” có nghĩa là “tranh luận trong tố tụng” [21]. Đó là cuộc tranh luận giữa hai bên: “bên nguyên đơn và bên bị đơn có lập trường tương phản với nhau, yêu cầu Tòa án làm trọng tài phân xử” [26].

Theo từ điển luật học năm 2006 của Viện khoa học pháp lý, Bộ tư pháp thì khái niệm tranh tụng được hiểu như sau: “Tranh tụng là hoạt động tố tụng được thực hiện bởi các bên tham gia tố tụng (bên buộc tội và bên bị buộc tội) có quyền bình đẳng với nhau trong việc thu thập, đưa ra chứng cứ để bảo vệ các quan điểm và lợi ích của mình, phản bác lại các quan điểm lợi ích của phía bên đối lập” [58]. Còn tranh tụng trong tiếng Anh là từ “Adversarial” có nghĩa là đối kháng, đương đầu. Xét về bản chất, tranh tụng là “cuộc đấu” giữa hai bên trong tố tụng hình sự (bên buộc tội và bên bị buộc tội), mà giai đoạn đương đầu tại Tòa án (tại phiên tòa) là trung tâm. Tuy nhiên, không nên hiểu một cách giản đơn tranh tụng là tranh luận, tranh cãi giữa các bên tại phiên tòa mà phải hiểu tranh tụng nó diễn ra trong một quá trình tố tụng lâu dài,