Chính sách phát triển kinh tế ven biển tỉnh Thanh Hóa trong thời gian từ 2000-2010

Nằm trong bối cảnh chung của đất nước, tỉnh Thanh Hoá-một trong 28 tỉnh thành trong cả nước có vùng biển cũng đang phải đối mặt với những vấn đề thách thức nghiêm trọng trong khai thác nguồn tài nguyên ven biển quý báu vì mục tiêu phát triển kinh tế của địa phương và cả nước.

Những năm qua Thanh Hóa đã có nhiều chủ trương chính sách nhằm khai thác tiềm năng, lợi thế phát triển kinh tế ven biển. Tuy nhiên những chủ trương chính sách này mới là bước đầu, thiếu đồng bộ, nhất quán, chưa tạo môi trường thuận lợi để các vùng ven biển phát huy tiềm năng lợi thế. Vì vậy, việc nghiên cứu vấn đề “Giải pháp chính sách phát triển kinh tế ven biển tỉnh Thanh Hoá” làm đề tài nghiên cứu sinh là có ý cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn.

2. Tổng quan nghiên cứu [3] [4] [12] [13] [14] [24] [32] [35] [36] [37] [44]

[45] [54] [59] [60] [61] [65] [66] [67]

Trong quá trình phát triển của xã hội, những quốc gia - biển như Italia từ thế kỷ XIV-XV, Anh từ thế kỷ XVII-XVIII, Nhật bản cuối thế kỷ XX và gần đây hơn là Singapo, Trung Quốc, đã dựa vào những lợi thế của biển và ven biển để thi hành các chiến lược kinh tế mở và đã tạo những đột phá thành công. Kinh nghiệm thế giới cũng chỉ ra rằng mỗi thời đại phát triển lớn đều gắn với các đại dương như: thời Phục hưng gắn với Địa trung hải, thời Ánh sáng gắn với Đại tây dương và nay là thời Phục hưng Đông Á gắn với Thái Bình Dương. Chính lý do này đã có nhiều công trình nghiên cứu đến phát triển kinh tế biển và ven biển.

Đặc biệt từ khi có công ước biển 1982 các quốc gia đều tham gia thực hiện và luật hóa các vùng biển của mình. Cũng từ đó nhiều công trình nghiên cứu về lợi thế của biển đối với việc phát triển kinh tế được đặt ra như: Nghiên cứu và khai thác băng chảy tại đáy biển, đại dương. Nghiên cứu các hoạt động công nghệ thông tin trên biển, việc sử dụng năng lượng biển tái tạo đang phát triển và ứng dụng trên toàn cầu như của William H. Avery (1994) đề ra trong tác phẩm “Năng lượng có thể thay mới từ Đại dương”( Renewable Energy From the Ocean); Vấn đề biến đổi khí hậu và nước biển dâng có nguy cơ gây ngập lụt các vùng đất thấp và suy giảm đa dạng sinh học biển, nghiên cứu của Frank Ahlhorn (2009) “Khía cạnh dài hạn

trong phát triển vùng ven biển” (Long-term Perspective in Coastal Zone Development) đã phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân vùng ven biển, những vấn đề đặt ra đối với việc phát triển bền vững của khu vực này, cũng như cách thức giải quyết những hậu quả của việc biến đổi khí hậu, và quản lý những rủi ro về lũ lụt xảy ra ở khu vực này; Timothy Beatley (2009) trong quyển sách “Lập kế hoạch cho sự phục hồi của vùng ven biển”(Planning for Coastal Resilience) đã nghiên cứu những vấn đề về biến đổi khí hậu tác động đến các hoạt động sản xuất kinh doanh và đời sống của người dân ven biển. Quyển sách này tập trung vào các công cụ, phương pháp làm tăng cường khả năng phục hồi của những vùng ven biển bị ảnh hưởng bởi thiên tai… Việc phát triển mạnh các biện pháp bảo vệ tài nguyên biển: bảo tồn biển, các khu RAMSAR, các khu di sản và khu dự trữ sinh quyển UNESCO, công viên biển, PSSA…. Hay việc các quốc gia dựa vào thông tin tài nguyên môi trường biển lập quy hoạch tổng thể sử dụng biển (CMSP) và ven biển các vùng biển của riêng mình, áp dụng phương pháp quản lý tổng hợp (ICZM) nhằm phát triển bền vững vùng ven biển.. Có thể kể đến các công trình như Richard Burroughs (2010): “Quản trị vùng ven biển”(Coastal Governance, công trình này Richard Burroughs) đã chỉ ra những thách thức đối với vùng ven biển trong quá trình phát triển kinh tế xã hội. Những hoạt động sản xuất kinh doanh gắn liền với kinh tế ven biển cũng được phân tích, chỉ ra các yếu tố liên quan đến việc quản lý đối với sự phát triển của kinh tế ven biển như khai thác dầu, đánh cá, quản lý vịnh, quản lý nước thải, chất thải ở vùng ven biển…Nghiên cứu này cũng đề cập đến quá trình quản lý thực thi chinh sách và áp dụng đối với việc phát triển kinh tế ven biển; Những năm gần đây các nghiên cứu về phát triển các đặc khu kinh tế ở Trung Quốc, các khu chế biến xuất khẩu ở các nước khu vực Châu Á đều đã đề cập đến lợi thế ven biển để phát triển thành các động lực thúc đẩy kinh tế xã hội của các quốc gia. David

K. Y. Chu (2000) trong quyển sách “Fijian: Tỉnh ven biển trong quá trình chuyển đổi và biến đổi”( Fujian: A Coastal Province in Transition and Transformation) đã khái quát quá trình phát triển kinh vế ở vùng ven biển Fujian (Trung Quốc) trên các khía cạnh, nông nghiệp, phát triển kinh doanh và thu hút vốn đầu tư nước ngoài trực tiếp

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 212 trang tài liệu này.

và gián tiếp vào khu vực này. Các chiến lược, chính sách được thực thi đối với việc phát triển kinh tế ven biển ở khu vực này đã được phân tích, chỉ ra những thành tựu, hạn chế trong việc thực thi những chính sách này.

Ở nước ta, vấn đề kinh tế biển và ven biển đã được Đảng và Nhà nước quan tâm. Để tiếp tục phát huy các tiềm năng của biển trong thế kỷ XXI, Hội nghị lần thứ tư ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá X) đã thông qua Nghị quyết số 09-NQ/TW ngày 9/2/2007 “Về chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020”, trong đó nhấn mạnh "Thế kỷ XXI được thế giới xem là thế kỷ của đại dương”. Nghị quyết đã xác định các quan điểm chỉ đạo về định hướng chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020, đó là: Nước ta phải trở thành quốc gia mạnh về biển, làm giàu từ biển trên cơ sở phát huy mọi tiềm năng từ biển, phát triển toàn diện các ngành, nghề biển với cơ cấu phong phú, hiện đại, tạo ra tốc độ phát triển nhanh, bền vững, hiệu quả cao với tầm nhìn dài hạn.

Nhiều cơ quan, tổ chức như: Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế (IUCN), Trung tâm phát triển Cộng đồng (MCD), Viện Khoa học xã hội Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, ủy ban nhân dân các tỉnh như: Hải Phòng, Quảng Ninh, Đà Nẵng, Khánh Hóa,.. đã cùng phối hợp chủ trì các hội thảo khoa học như: “Tầm nhìn kinh tế biển và phát triển thuỷ sản Việt Nam” tổ chức ngày 11 tháng 12 năm 2007. Với 22 bài tham luận tại Hội thảo cho thấy, mặc dù thời gian vừa qua nước ta đã chú trọng khai thác tiềm năng biển, sử dụng các nguồn lực biển phục vụ tích cực cho công cuộc phát triển kinh tế; khai thác dầu khí, thuỷ sản, du lịch, cảng biển… trở thành những ngành kinh tế quan trọng, có sức tăng trưởng mạnh, tuy nhiên hiệu quả thu được từ trong việc phát triển kinh tế nhờ lợi thế ven biển chưa đúng tiềm năng kinh tế vốn có của nó. Chính vì vậy cần phải xây dựng tầm nhìn chiến lược đối với việc phát triển thủy sản và kinh tế biển ở Việt Nam trong giai đoạn tới. Các giải pháp phát triển kinh tế biển và phát triển thủy sản của Việt Nam trong giai đoạn tới nên hướng huy động tối đa nguồn lực trong và ngoài nước trong việc khai thác và sử dụng tài nguyên của vùng biển và ven biển.

Hội thảo Giới thiệu sản phẩm du lịch sinh thái cộng đồng (DLSTCĐ) vùng ven biển Việt Nam do Trung tâm Bảo tồn sinh vật biển và phát triển cộng đồng (MCD) và Ban quản lý Dự án “Sinh kế bền vững quanh các khu bảo tồn biển” (LMPA) phối hợp tổ chức tại Thành phố Nha Trang tháng 12 năm 2009 để quảng bá tiềm năng DLSTCĐ tại các khu vực này, hướng tới sự hợp tác bền vững giữa các bên liên quan, nhằm phát triển DLSTCĐ ven biển Việt Nam, tạo nên một mạng lưới DLSTCĐ ven biển vững mạnh, góp phần phát triển cộng đồng, bảo tồn tài nguyên

Hội nghị Xúc tiến đầu tư kinh tế biển Việt Nam 2010 (Vietnam MEIPC 2010) tháng 07 năm 2010 với mục tiêu góp phần nhận diện rõ các tiềm năng và triển vọng của tài nguyên biển và kinh tế biển của Việt Nam; tìm kiếm giải pháp và đóng góp ý kiến cho việc hoạch định chiến lược phát triển kinh tế biển của Việt Nam. Hội nghị cũng chú trọng vào việc xúc tiến các hoạt động đầu tư, tạo cơ hội cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước gặp gỡ trao đổi và tìm kiếm cơ hội đầu tư. Tại hội nghị đã tập trung họp bàn việc xúc tiến đầu tư vào các lĩnh vực thế mạnh và đang là ưu tiên thu hút đầu tư của thành phố Hải Phòng như phát triển hệ thống cảng biển và dịch vụ có liên quan; phát triển hạ tầng cơ sở trọng yếu; lĩnh vực bất động sản, công nghiệp và du lịch ven biển.

Gần đây từ ngày 11-13/5/2011,Viện Khoa học Xã hội Việt Nam và Uỷ ban Nhân dân tỉnh Quảng Ngãi đã phối hợp tổ chức hội thảo khoa học “Khai thác tiềm năng biển, đảo vì sự phát triển bền vững của Quảng Ngãi và miền Trung”. Hội thảo tập trung trả lời một số câu hỏi liên quan đến việc, tại sao Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng lớn về kinh tế biển, đảo nhưng chưa được phát huy một cách có hiệu quả? Vậy tiềm năng của biển, đảo lớn đến đâu? Nguyên nhân nào mà chúng ta chưa khai thác tốt tiềm năng này để phát triển nhanh và bền vững? Nhân tố nào đã tác động và chi phối tới quá trình khai thác tiềm năng biển, đảo? Liệu truyền thống văn hóa biển của người miền Trung nói chung và người Quảng Ngãi nói riêng có ảnh hưởng tới xu hướng tiến ra biển, lấy kinh tế biển làm trụ cột chính thúc đẩy sự phát triển nhanh và bền vững cho miền Trung không? Tư duy phát triển kinh tế biển đảo của ta hiện nay có phù hợp với xu thế chung của thời đại không? Miền

Trung phải phát triển theo hướng nào và giải pháp nào để chúng ta đạt được điều đó? Để làm rõ những vấn đề trên, 49 bài viết đăng trong kỷ yếu hội thảo này tập trung vào làm rõ 2 nhóm vấn đề chính.

Thứ nhất đó là những vấn đề liên quan đến các nhân tố ảnh hưởng tới khái thác tiềm năng, lợi thế biển, đảo như vai trò của hệ sinh thái đối với sự phát triển bền vững của vùng; lợi thế và tiềm năng tự nhiên, nguồn tài nguyên thiên nhiên và môi trường sinh thái biển, hải đảo cho phát triển bền vững; bàn về vị trí và những nhân tố tác động đến sự phát triển bền vững của khu vực Trung bộ Việt nam…

Thứ hai, nhóm các vấn đề liên quan đến việc xem xét, đánh giá thực trạng khai thác tiền năng, lợi thế, định hướng và giải pháp phát triển kinh tế-xã hội biển, đảo trên một số địa bàn như Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Bình Định… Các giải pháp đã tập trung vào phát triển du lịch, cảng biển, khai thác, nuôi trồng, chế biến thuỷ sản, sản xuất kinh doanh dựa vào lợi thế ven biển,, đảm bảo an ninh, quốc phòng và an toàn cho ngư dân vùng biển.

Trong khuôn khổ chương trình hoạt động của Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam năm 2011, ngày 8-6-2011, tại thành phố Nha Trang, Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, Tạp chí Đầu tư nước ngoài phối hợp với Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam (Bộ Tài nguyên và Môi trường) tổ chức Diễn đàn Kinh tế Biển Việt Nam 2011 với chủ đề “Động lực và thách thức cho sự phát triển của các khu kinh tế ven biển Việt Nam”. Tại diễn đàn Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Văn Đức khẳng định “Chúng ta cũng chưa có được nguồn nhân lực mạnh và một hạ tầng kỹ thuật cần thiết, nhất là các thiết bị công nghệ hiện đại khảo sát nghiên cứu để phục vụ cho sự phát triển kinh tế biển. Bên cạnh đó, cuộc sống của phần lớn cư dân ven biển, những người trực tiếp tham gia vào việc khai thác tài nguyên biển còn gặp nhiều khó khăn, chịu nhiều rủi ro từ thiên tai, có nhiều bấp bênh”. Hội thảo cho rằng để phát triển kinh tế biển trong giai đoạn tới một trong các giải pháp là tập trung nguồn lực xây dựng các tuyến giao thông ven biển nối liền các KKT làm cơ sở tạo mối liên kết, tương hỗ lẫn nhau giữa các KKT ven biển, làm tiền đề hình thành trục động lực phát triển ven biển. Trong đó có sự phân công chặt

chẽ trong phát triển ngành, lĩnh vực giữa các KKT. Bên cạnh đó cũng chú trọng xây dựng các tuyến giao thông nối các KKT ven biển với các trung tâm phát triển kinh tế trong cả nước để phát huy tính lan tỏa của các KKT…

Bên cạnh các bài viết đăng trong các kỷ yếu hội thảo khoa học, nhiều tác giả khác có các công trình, bài viết có lien quan đến phát triển kinh tế vùng ven biển.

Vũ Văn Phái trong bài viết Biển và phát triển kinh tế biển Việt Nam: quá khứ, hiện tại và tương lai đã khái quát các nguồn tài nguyên có được từ kinh tế biển của nước ta. Với các nghiên cứu về quá trình phát triển kinh tế dựa vào biển của Việt Nam qua các thời kỳ tác giả chỉ ta để xây dựng chiến lược phát triển kinh tế biển của Việt Nam trong giai đoạn tới cần phải chú trọng một cách toàn diện và đầy đủ hơn tới các lĩnh vực như nghề cá (đánh bắt, nuôi trồng và chế biến), giao thông - thương mại (hệ thống cảng biển, đội tàu,….), khai thác khoáng sản, công nghiệp, du lịch và các dịch vụ khác. Thêm vào đó, tác giả cũng chỉ ra rằng để giảm bớt những xung đột giữa kinh tế - xã hội và môi trường, giữa việc sử dụng tài nguyên và cạn kiệt nguồn tài nguyên, giữa các ngành, giữa các địa phương, v.v. trước tiên cần phải đánh giá và dự báo những biến động về các điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên, kinh tế - văn hóa - xã hội của toàn bộ các vùng biển và thềm lục địa cũng như dải đất liền ven biển. Quan điểm của Vũ Văn Phái có nhiều chỗ đồng nhất với quan điểm của Lê Đình Thành, Nguyễn Thị Thế Nguyên (2005) trong công trình Nghiên cứu và đánh giá tổng hợp những vấn đề chính về quản lý, khai thác và phát triển vùng ven biển Việt Nam.

Chu Đức Dũng trong bài viết Chiến lược phát triển kinh tế biển Việt Nam xét từ tiếp cận cạnh tranh quốc tế, nhận định rằng Biển Đông, trong đó có vùng biển Việt Nam, do có tiềm năng kinh tế, có vị trí địa lý và địa chính trị rất quan trọng, nên nhiều nước Đông Á đã và đang triển khai chiến lược phát triển kinh tế Biển Đông. Trung Quốc đã và đang triển khai rất mạnh và khá bài bản chiến lược phát triển kinh tế Biển Đông, sức ép cạnh tranh đang ngày càng gia tăng đối với các quốc gia trong khu vực trong đó có Việt Nam. Chính vì vậy, để có thể phát triển kinh tế ở

những khu vực có sử dụng lợi thế của vùng biển này đòi hỏi Việt Nam phải khẩn trương tìm kiếm các giải pháp đột phá trong chiến lược phát triển kinh tế biển .

Vậy giải pháp đột phá đó là gì? Trong cuốn sách Vấn đề phát triển các khu kinh tế mở hiện đại vùng ven biển Việt Nam do NXB Đại học Kinh tế quốc dân xuất bản năm 2010 GS.TSKH. Nguyễn Quang Thái, khi chỉ ra những thành công trong việc phát triển các khu kinh tế đặc biệt nói chung, các khu kinh tế mở hiện đại ven biển nói riêng, tác giả cho rằng, để tiếp tục triển khai mạnh mẽ hơn nữa việc phát triển các khu kinh tế mở hiện đại ven biển cần quan tâm tới hai vấn đề then chốt đó là 1) Cần đầu tư tập trung hơn, hiện đại hơn để phát huy các lợi thế ven biển; và 2) có cơ chế quản lý mở vùng ven biển để thích ứng với tình hình mới.

Trong bài viết Hội nhập quốc tế - một trọng điểm trong chiến lược phát triển kinh tế biển Việt Nam tại Hội thảo “Tầm nhìn kinh tế biển và phát triển thuỷ sản Việt Nam” tổ chức ngày 11 tháng 12 năm 2007, tại Hải Phòng, PGS.TSKH Võ Đại Lược nhấn mạnh đến yếu tố hội nhập kinh tế quốc tế có ý nghĩa vô cùng quan trọng để phát triển kinh tế Việt Nam nói chung, kinh tế biển nói riêng. Theo tác giả, đối với kinh tế nước ta, mở cửa và hội nhập kinh tế thậm chí quyết định sự phát triển của kinh tế biển. Chừng nào nhận thức này chưa thành thực tế thì chừng đó kinh tế biển Việt Nam vẫn chỉ phát triển hạn chế.

Trong các bài viết của PGS.TS. Bùi Tất Thắng, Về chiến lược phát triển kinh tế biển Việt Nam, Phát triển các khu kinh tế ven biển của Việt Nam, cũng như các tham luận tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng Cộng sản Việt Nam về kinh tế biển của Bí thư Thành uỷ Hải Phòng “ Phát triển kinh tế biển trong điều kiện toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế. nhìn từ thực tiễn Hải Phòng”, của Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam “Đẩy mạnh kinh tế biển đảo gắn với quốc phòng an ninh”... cũng đã tập trung làm rõ thực trạng các khu kinh tế ven biển ở Việt Nam, chỉ rõ những điểm mạnh, điểm yếu trong việc điều hành các chính sách phát triển đối với vùng ven biển, từ đó nêu ra những khuyến nghị, các định hướng, giải pháp phát triển các KKT ven biển của Việt Nam trong giai đoạn tới.

Tuy nhiên những nghiên cứu về chính sách phát triển kinh tế ven biển vẫn chưa thoả mãn với yêu cầu phát triển. Hầu hết các công bố có liên quan đến vấn đề này đang là những phác thảo một mặt nào đó về tiềm năng lợi thế ven biển và tình hình khai thác tiềm năng, lợi thế phát triển kinh tế ven biển hiện nay, đề xuất một số định hướng về cơ chế chính sách phát triển kinh tế biển trong những năm tới.

Trên giác độ nghiên cứu khoa học, khái niệm về kinh tế biển và kinh tế ven biển như thế nào cần phải được phân biệt? Các chính sách đã ban hành có vai trò như thế nào đối với sự phát triển kinh tế ven biển? chính sách đó được xây dựng dựa trên những yêu cầu nào? Cần phải hoàn thiện, đồng bộ chính sách như thế nào để khai thác tiềm năng lợi thế ven biển? đây là những vấn đề cần được quan tâm nghiên cứu giải quyết.

Trong thời gian qua, thực hiện Nghị quyết số 09-NQ/TW ngày 05 tháng 09 năm 2007 về Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020 tỉnh Thanh Hoá đã xây dựng cho mình qua các văn kiện của Đại hội Đảng bộ tỉnh, các văn bản về quy hoạch, chương trình phát triển kinh tế xã hội nói chung, ven biển nói riêng. Đồng thời tỉnh cũng đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách để phát triển kinh tế ven biển. Tuy nhiên để có tính toàn diện, hệ thống cho phát triển kinh tế ven biển thì cần có những nghiên cứu tổng thể mới đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế trong giai đoạn mới, một loạt vấn đề lớn đang đặt ra như: Tiềm năng biển và ven biển, các nguồn lực có lợi thế để phát triển kinh tế ven biển Thanh Hoá là những gì? Điều kiện huy động các nguồn lực phát triển kinh tế ven biển Thanh Hóa thế nào? Những chính sách chủ yếu nào để khai thác tiềm năng, lợi thế phát triển kinh tế ven biển của tỉnh Thanh Hoá? Những thành tựu, hạn chế và các giải pháp chính sách cần đưa ra ở đây như thế nào? Những vấn đề này chưa có công trình nào được công bố trùng tên với đề tài của Luận án và đó cũng chính là những vấn đề chưa được trả lời một cách có cơ sở khoa học, và sẽ là vấn đề mà luận án có nhiệm vụ nghiên cứu, giải quyết.

3. Mục tiêu nghiên cứu

- Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn chính sách phát triển kinh tế ven biển, trên cơ sở phân tích lý thuyết và kinh nghiệm một số nước cũng như một số tỉnh ven biển ở nước ta.