Các Hoạt Động Cơ Bản Của Nhcsxh

khu vực kinh tế được đặc biệt quan tâm.

1.1.1.2. Các hoạt động cơ bản của NHCSXH

NHCSXH là đơn vị hạch toán tập trung toàn hệ thống; tự chủ về tài chính, tự chịu trách nhiệm về hoạt động tín dụng của mình trước pháp luật; thực hiện bảo tồn và phát triển vốn; bù đắp chi phí và rủi ro hoạt động tín dụng. NHCSXH không tham gia bảo hiểm tiền gửi, có tỷ lệ dự trữ bắt buộc bằng 0%, được miễn thuế và các khoản phải nộp ngân sách Nhà nước.

NHCSXH hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, thực hiện cho vay với lãi suất và các điều kiện ưu đãi, mục tiêu chủ yếu là xoá đói giảm nghèo. Các mức lãi suất ưu đãi do Thủ tướng Chính phủ quyết định cho từng thời kỳ, những tổn thất trong cho vay sau khi bù đắp bằng quỹ dự phòng, chi phí hoạt động của NHCSXH sẽ được Bộ Tài chính cấp... Như vậy đây là tổ chức tín dụng thực hiện hoạt động ngân hàng (huy động và cho vay) song dựa vào nguồn chi ngân sách hàng năm, tức là Nhà nước thực hiện bao cấp một phần cho hoạt động của NHCSXH. (Nguyễn Minh Kiều, 2013)

Hoạt động của NHCSXH bao gồm các hoạt động chính như sau:

a. Hoạt động huy động vốn

Có thể bạn quan tâm!

• Chất lượng tín dụng trong cho vay học sinh, sinh viên tại Ngân hàng chính sách xã hội - Chi nhánh thành phố Hà Nội - 1
• Chất lượng tín dụng trong cho vay học sinh, sinh viên tại Ngân hàng chính sách xã hội - Chi nhánh thành phố Hà Nội - 2
• Khái Niệm, Đặc Điểm Và Tầm Quan Trọng Của Cho Vay Học Sinh , Sinh Viên Của Nhcsxh
• Chất Lượng Tín Dụng Trong Cho Vay Học Sinh , Sinh Viên Tại Nhcsxh
• Kinh Nghiệm Nâng Cao Chất Lượng Tín Dụng Trong Cho Vay Học Sinh Sinh Viên Của Một Số Chi Nhánh Ngân Hàng Chính Sách Xã Hội Khác Và Bài Học Đối Với Ngân

Xem toàn bộ 137 trang tài liệu này.

Xuất phát từ tính chất các món vay mà ngân hàng cung ứng có tỷ lệ sinh lời thấp (cho vay xóa đói giảm nghèo, tạo việc làm, phát triển vùng khó khăn…), thời gian dài, rủi ro cao nên để đảm bảo cho hoạt động bền vững của ngân hàng, nguồn vốn huy động của NHCSXH có những đặc điểm riêng biệt, bao gồm:

Vốn do Ngân sách Nhà nước cấp

Nguồn vốn của NHCSXH được tạo lập chủ yếu từ nguồn ngân sách Nhà nước dưới các hình thức như:

- Cấp vốn điều lệ: nhà nước thể hiện vai trò chủ sở hữu bằng việc cấp vốn điều lệ cho NHCSXH. Vốn điều lệ được cấp lần đầu khi ngân hàng mới đi vào hoạt động và có kế hoạch cấp bổ sung các năm tiếp theo. Nguồn vốn này, một phần được sử dụng để hình thành nên các tài sản cố định của ngân hàng (trụ sở, phương tiện làm việc, đi lại, thiết bị …), một phần hòa cùng các nguồn vốn khác để thực hiện hoạt

động cho vay.

- Vốn cấp hàng năm để thực hiện các chương trình tín dụng chính sách: Hàng năm NHCSXH được tiếp nhận một lượng tiền được trích ra từ Ngân sách Nhà nước để thực hiện các chương trình tín dụng cho các đối tượng chính sách xã hội. Nguồn vốn này ổn định nhưng số lượng còn phụ thuộc vào việc phân bổ ngân sách cho việc thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia hàng năm của Nhà nước.

Nguồn trái phiếu Chính phủ

Nguồn vốn của Chính phủ huy động dưới các hình thức phát hành trái phiếu Chính phủ trong và ngoài nước để chỉ định thực hiện chương trình tín dụng chính sách: Đây là nguồn vốn rẻ, có thời gian sử dụng dài. Tuy nhiên lượng vốn huy động được, lại phải phân chia cho nhiều mục tiêu phát triển của đất nước nên NHCSXH chỉ dựa vào nguồn vốn này khi mới đi vào hoạt động hoặc khi gặp khó khăn trong thanh toán.

Vốn do Ngân sách các địa phương hỗ trợ

Hàng năm các địa phương đều có trích từ ngân sách của mình một lượng tiền nhất định chuyển cho NHCSXH để thực hiện các chương trình tín dụng chính sách trên địa bàn. Tuy nhiên nguồn vốn này thường rất ít và phụ thuộc vào điều kiện riêng của từng địa phương.

Vốn vay lãi suất thấp

- Vốn vay ODA: Là nguồn vốn của các tổ chức Chính phủ và phi Chính phủ trong và ngoài nước dành cho chương trình tín dụng chính sách của Chính phủ. Vốn từ nguồn này có khối lượng lớn, lãi suất tương đối thấp, thời gian sử dụng dài, có thời gian ân hạn, kèm theo chuyển giao công nghệ, chuyên gia, cung cấp thông tin và đào tạo. Tuy vậy, nguồn vốn này thường kèm theo các điều kiện kinh tế, chính trị mà ngân hàng không dễ thực hiện, nhiều khi những điều kiện này làm cho vốn đắt lên, hiệu quả sử dụng thấp đi.

- Vốn vay Ngân hàng Nhà nước, Kho bạc Nhà nước: NHCSXH tận dụng nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi của các tổ chức này để vay với lãi suất ưu đãi (thường là không phải chịu lãi suất, hoặc lãi suất rất thấp so với thị trường) phục vụ cho các chương trình cho vay của mình.

Nguồn vốn huy động và vay lãi suất thị trường

Đây là nguồn vốn huy động từ vốn tạm thời nhàn rỗi của các cá nhân và các tổ chức trong và ngoài nước dưới các hình thức như:

- Nhận tiền gửi từ các TCTD Nhà nước: NHCSXH tập trung vận động các TCTD Nhà nước gửi tiền vào ngân hàng dưới hình thức tiền gửi thanh toán, tiền gửi không hưởng lãi hoặc hưởng lãi suất hợp lý.

- Vốn huy động của Tổ chức, cá nhân trên thị trường, bao gồm: tiền gửi, tiết kiệm, đi vay các tổ chức, nhận vốn ủy thác của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước, phát hành trái phiếu, kỳ phiếu ngân hàng có bảo lãnh của Chính phủ…Tuy nhiên, khối lượng nguồn vốn huy động trên thị trường của NHCSXH phụ thuộc vào khối lượng và kế hoạch cấp bù phần chênh lệch lãi suất từ Ngân sách Nhà nước.

b. Hoạt động sử dụng vốn

Hoạt động cho vay chủ yếu của NHCSXH là cho vay theo các chương trình chính sách của Nhà nước với những điều kiện ưu đãi nhất định về thủ tục, tài sản đảm bảo, thế chấp cũng như về lãi suất thấp hơn so với các NHTM; bao gồm các khoản cho vay để hỗ trợ chính sách phát triển kinh tế của Chính phủ như cho vay các hộ gia đình nghèo để duy trì sản xuất và ổn định đời sống, cho vay hỗ trợ các chính sách xã hội, giáo dục, y tế, giúp những đối tượng chính sách có cơ hội học tập, học nghề, tạo công ăn việc làm nhằm mục tiêu xóa đói giảm nghèo, tạo điều kiện tiền đề phát triển các vùng kinh tế khó khăn… đảm bảo cho nền kinh tế phát triển cân đối, xã hội ổn định, giảm khoảng cách giàu nghèo trong xã hội. Vì vậy, tuy các hoạt động cho vay này không đáp ứng được các tiêu chí thương mại (thường là các khoản cho vay chỉ định của Nhà nước, mang lại rất ít hoặc không mang lại lợi nhuận cho ngân hàng) nhưng lại có tác dụng chính trị, xã hội rất quan trọng trong sự phát triển của một quốc gia.

Hoạt động cho vay của NHCSXH chủ yếu là cho vay hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác, bao gồm:

(i) Hộ nghèo

Cho vay hộ nghèo là một trong những chương trình cho vay có dư nợ lớn nhất

của NHCSXH với mục đích cho vay ưu đãi nhằm phục vụ sản xuất kinh doanh, cải thiện đời sống, góp phần thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia xóa đói giảm nghèo và việc làm, ổn định xã hội.

(ii) HSSV có hoàn cảnh khó khăn

Với mục đích hỗ trợ một phần tài chính cho những sinh viên đi học nhằm nâng cao nhận thức và địa vị xã hội, góp phần xây dựng xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, NHCSXH đã cho các sinh viên đang theo học hệ chính quy tập trung tại các trường đại học, cao đẳng trung học dạy nghề công lập, bán công, dân lập vay vốn.

(iii) Các đối tượng cần vay vốn để giải quyết việc làm

Vấn đề lao động việc làm luôn được coi là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Giải quyết việc làm là chính sách xã hội cơ bản của đất nước nhằm mục tiêu phát triển bền vững vì con người.

Nhằm góp phần tạo việc làm, giảm tỷ lệ thất nghiệp ở khu vực thành thị và nâng cao tỷ lệ sử dụng thời gian lao động ở khu vực nông thôn, chuyển dịch cơ cấu lao động phù hợp với cơ cấu kinh tế, bảo đảm việc làm cho người lao động có nhu cầu làm việc, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân, NHCSXH thực hiện cho vay đối với các đối tượng thuộc diện chính sách hoặc các dự án tạo việc làm mới cho các đối tượng này.

(iv) Các đối tượng chính sách đi lao động có thời hạn ở nước ngoài

Với mục đích nhằm giải quyết việc làm tăng thu nhập, nâng cao trình độ nghề nghiệp cho người lao động, tăng nguồn thu cho đất nước và mở rộng quan hệ hợp tác với các nước trên thế giới, NHCSXH cho vay ưu đãi cho các đối tượng chính sách đi lao động có thời hạn ở nước ngoài.

(v) Hộ gia đình sản xuất, kinh doanh tại vùng khó khăn

Chính sách cho vay ưu đãi đối với vùng khó khăn đã được triển khai từ khá lâu tại các NHTM. Tuy nhiên do chưa có một chính sách nhất quán và các biện pháp thống nhất trong công tác triển khai nên kết quả đạt được còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển.

NHCSXH ra đời phân định giữa vốn tín dụng chính sách và vốn tín dụng thương mại thì việc hỗ trợ về lãi suất của các NHTM đối với các hộ sản xuất kinh doanh và các đơn vị kinh tế ở vùng khó khăn không còn nữa, làm cho nhiều hộ gia đình sản xuất kinh doanh và đơn vị kinh tế rất khó khăn về tài chính. Vì vậy NHCSXH được giao trách nhiệm triển khai thực hiện tín dụng đối với hộ gia đình sản xuất, kinh doanh tại vùng khó khăn.

(vi) Đồng bào dân tộc thiểu số đặc biệt khó khăn

NHCSXH thực hiện việc cho vay vốn đối với hộ đồng bào dân tộc thiểu số đặc biệt khó khăn để phát triển sản xuất, ổn định đời sống, sớm vượt qua đói nghèo.

(vii) Các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và doanh nghiệp sử dụng người lao động là người sau cai nghiện ma túy

Đối tượng được vay vốn bao gồm các hộ gia đình, cơ sở và doanh nghiệp sử dụng người lao động là người sau cai nghiện ma túy thuộc đối tượng thực hiện đề án thí điểm Tổ chức quản lý dạy nghề và giải quyết việc làm cho người sau cai nghiện của tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

(viii) Các đối tượng khác theo chỉ định của Chính phủ: Cho vay doanh nghiệp làm nhà ở, cho vay mua nhà trả chậm, cho vay nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn,…

c. Các hoạt động khác

Ngoài hai mảng hoạt động chính là huy động vốn và sử dụng vốn, NHCSXH cũng ngày càng hoàn thiện để thực hiện các dịch vụ thanh toán qua ngân hàng đáp ứng nhu cầu của khách hàng.

Mở tài khoản tiền gửi thanh toán cho tất cả các khách hàng trong và ngoài nước.

Ngân hàng Chính sách xã hội có hệ thống thanh toán nội bộ và tham gia hệ thống liên ngân hàng trong nước.

Ngân hàng Chính sách xã hội được thực hiện các dịch vụ ngân hàng về thanh toán và ngân quỹ:

15

- Cung ứng các phương tiện thanh toán.

- Thực hiện các dịch vụ thanh toán trong nước.

- Thực hiện các dịch vụ thu hộ, chi hộ bằng tiền mặt và không bằng tiền mặt.

- Các dịch vụ khác theo quy định của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước.

1.1.1.3. Đặc trưng của NHCSXH

a. Về mục tiêu hoạt động

Khách hàng của NHCSXH phần lớn là những đối tượng hầu như không thể tiếp cận được với vốn tín dụng thông thường của các NHTM. Do đó khả năng sinh lời từ hoạt động cho vay những đối tượng khách hàng này của NHCSXH là rất thấp, thậm chí không thể có được. Chính vì lẽ đó, các NHCSXH thường hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận mà mục tiêu hoạt động của NHCSXH là nhằm xóa đói giảm nghèo đối với:

- Khu vực kinh tế nông thôn: hỗ trợ kinh tế hộ gia đình từng bước cải thiện cuộc sống.

- Các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các hợp tác xã, các cơ sở sản xuất kinh doanh của người tàn tật: cho vay để tạo việc làm.

- Các tổ chức kinh tế, hộ sản xuất kinh doanh thuộc những khu vực kinh tế kém phát triển, vùng sâu, vùng xa: cho vay nhằm đáp ứng nhu cầu vốn sản xuất kinh doanh, dịch vụ, đầu tư phát triển và đời sống.

- HSSV có hoàn cảnh khó khăn: cho vay trang trải các chi phí học tập.

Đây là điểm khác biệt rò nét đối với hoạt động của các NHTM.Hoạt động của NHTM là kinh doanh tiền tệ; Ngân hàng tồn tại và phát triển vì tạo ra một mức chênh lệch dương giữa lãi suất cho vay và lãi suất huy động. Lợi nhuận được hình thành từ nghiệp vụ này.Trong hoạt động của mình, các NHTM luôn quan tâm tới lợi nhuận, tạo sức cạnh tranh để chiếm lĩnh thị trường đối với tất cả các dịch vụ mà NHTM cung ứng. (Nguyễn Minh Kiều, 2013)

b. Về đối tượng vay vốn

NHCSXH thực hiện cho vay các đối tượng khách hàng, các dự án phát triển, các đối tượng đầu tư theo chỉ định của Chính phủ.

Đối tượng khách hàng của NHCSXH có thể là: hộ gia đình nghèo, hộ sản xuất, doanh nghiệp vừa và nhỏ ở vùng nghèo và các đối tượng thụ hưởng chính sách xã hội khác. Đây là những khách hàng rất ít có các điều kiện để tiếp cận với dịch vụ tín dụng của các NHTM; là các khách hàng dễ bị tổn thương, cần có sự hỗ trợ tài chính từ Chính phủ và cộng đồng để vươn lên tự cải thiện điều kiện sống của chính họ.

c. Về nguồn vốn

Trong khi hoạt động đặc trưng của các NHTM là huy động các nguồn vốn nhàn rỗi để cho vay đáp ứng nhu cầu vốn cho sự phát triển kinh tế, thì nguồn vốn của NHCSXH được tạo lập theo các hình thức như:

- Cấp vốn điều lệ và hàng năm được Ngân sách Trung ương, địa phương cấp để thực hiện các chương trình tín dụng cho các đối tượng chính sách theo vùng, theo đối tượng.

- Nguồn vốn ODA dành cho chương trình tín dụng chính sách của Chính phủ.

- Nguồn vốn của Chính phủ vay dân dưới các hình thức phát hành trái phiếu, công trái hoặc từ Quỹ tiết kiệm bưu điện của Chính phủ để chỉ định thực hiện chương trình tín dụng chính sách.

Do đặc điểm cơ cấu nguồn vốn có nguồn gốc hoặc phục thuộc vào Ngân sách Nhà nước nên khối lượng nguồn vốn của NHCSXH tăng trưởng thường được xác định theo kế hoạch được Chính phủ phê duyệt.

d. Về sử dụng vốn

Xuất phát từ đặc thù về đối tượng khách hàng vay vốn thường là những đối tượng dễ bị tổn thương, gặp khó khăn, sống ở vùng sâu, vùng xa, vùng kinh tế kém phát triển, ít có điều kiện tiếp cận với dịch vụ tín dụng của các NHTM … nên NHCSCH cũng có những đặc thù về sử dụng vốn như:

- Món vay nhỏ, chi phí quản lý cao.

- Vốn tín dụng đầu tư mang tính rủi ro cao, chẳng hạn các hộ gia đình nghèo thiếu vốn sản xuất, chủ yếu sống ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, nơi môi trường thiên nhiên bị tàn phá, thường xuyên xảy ra bão lụt, hạn hán. Mặc khác, bản thân họ dân trí thấp, thiếu kiến thức làm ăn, trong sản xuất kinh doanh dễ bị thua

lỗ.Vì vậy, việc sử dụng vốn tín dụng dễ gặp rủi ro.

- Các quy định về đảm bảo tiền vay, các quy trình về thẩm định dự án, các thủ tục và quy trình vay vốn, quy định mức đầu tư tối đa, thời hạn vay vốn, quy định về trích lập và xử lý rủi ro, quy trình xử lý nghiệp vụ có những khác biệt so với các quy định của NHTM.

- Thực thi các chính sách cho vay có ưu đãi như: ưu đãi về các điều kiện vay vốn, ưu đãi về lãi suất cho vay…

- Thường áp dụng phương thức giải ngân ủy thác qua các tổ chức trung gian như: các tổ chức tín dụng, các tổ chức chính trị - xã hội …

1.1.1.4. Vai trò của NHCSXH đối với nền kinh tế

NHCSXH là một tổ chức tín dụng chuyên biệt thực hiện cho vay theo các chính sách của Nhà nước vì vậy NHCSXH đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế, xã hội:

Thứ nhất, là công cụ để Nhà nước thực hiện các chương trình tín dụng chính sách. Trong điều kiện nền kinh tế thị trường ngày càng hoàn chỉnh thì khoảng cách giàu nghèo càng lớn, do đó mỗi quốc gia cần phải có chính sách hợp lý để quan tâm và bảo đảm cho vấn đề con người, an sinh xã hội cho người nghèo, vùng nghèo … đó là vấn đề sống còn của chế độ, công bằng và tiến bộ xã hội. Với mục đích hướng sự giúp đỡ đến các đối tượng, khu vực trên, NHCSXH đã góp phần thực hiện mục tiêu của Chính phủ vì sự phát triển cân đối của nền kinh tế và vì một xã hội ổn định, dân giàu, nước mạnh, được thể hiện qua việc:

- Đối với các đối tượng chính sách: Đã tạo ra một kênh tín dụng được sử dụng một cách hiệu quả cho những đối tượng, khu vực chính sách hơn các loại hình cấp phát vốn hỗ trợ khác do:

+ Việc chuyển tải vốn được thực hiện theo phương thức cho vay có hoàn trả nên nguồn vốn được người sử dụng vốn tính toán hiệu quả; vốn được sử dụng quay vòng nhiều lần, giúp nhiều người được hưởng lợi từ nguồn tín dụng ưu đãi này. Mặt khác, người vay vốn tìm cách sử dụng vốn vào mục đích sản xuất kinh doanh, tạo ra thu nhập để cải thiện đời sống và trả được nợ.