Biện pháp khẩn cấp tạm thời tiền tố tụng theo pháp luật Việt Nam

ràng, các quan hệ pháp luật dân sự do chính các đương sự tạo ra trên ý chí của họ và nếu có tranh chấp xảy ra thì theo các nguyên tắc chung ghi nhận trong BLTTDS thì ưu tiên việc các đương sự thỏa thuận giải quyết trên cơ sở đảm bảo quyền lợi của các bên và đúng pháp luật. BLTTDS năm 2015 không ghi nhận các chế định về BPKCTT và áp dụng BPKCTT trong giai đoạn trước khi khởi kiện để đảm bảo quyền lợi của các bên trong cơ chế giải quyết tranh chấp mà đương sự tự lựu chọn. Có thể nói đây là một vấn đề “còn là khoảng trống” của Luật cần được tiếp tục nghiên cứu, đánh giá, ghi nhận bổ sung trong luật.

Với tinh thần đó, từ ý nghĩa lý luận và thực tiễn, tác giả lựa chọn đề tài “Biện pháp khẩn cấp tạm thời tiền tố tụng theo pháp luật Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sỹ chuyên ngành Luật dân sự và Tố tụng dân sự.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Chế định BPKCTT trong pháp luật tố tụng dân sự là vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu lý luận và thực tiễn quan tâm. Cho đến nay đã có nhiều công trình, bài viết khoa học về BPKCTT trong tố tụng dân sự đã được công bố trên sách, báo pháp lý, tạp chí như:

- Luận văn Thạc sĩ Luật học: “Biện pháp khẩn cấp tạm thời trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam”, của Nguyễn Văn Pha, Trường Đại học Luật Hà Nội, 1997. Có thể khẳng định trước khi có BLTTDS năm 2004, đây là công trình nghiên cứu hiếm hoi, có ý định nghiên cứu chuyên sâu, riêng biệt về BPKCTT. Trong Luận văn của mình, tác giả đã chú trọng nghiên cứu về một số vấn đề lý luận của BPKCTT trong PLTTDS, tham khảo một số quy định của PLTTDS một số nước về BPKCTT. Nội dung nghiên cứu dựa trên các quy định của Pháp lệnh thủ tục giải quyết cá VADS năm 1989 – một văn bản đã được thay thể bởi BLTTDS năm 2004 và đến nay BLTTDS năm 2015 đã được ban hành để thay thế BLTTDS năm 2004. Mặc dù vậy Luận văn vẫn có giá trị tham khảo về một số vấn đề lý luận.

- Luận án Tiến sĩ Luật học: “Biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự Việt Nam”, của Trần Phương Thảo, Đại học Luật Hà Nội, năm 2012.

Đây là công trình nghiên cứu chuyên sâu về BPKCTT, tác giả đã trình bày được những vấn đề lý luận cơ bản về BPKCTT trong tố tụng dân sự. Tác giả đã rất công phu nghiên cứu để luận giải hoàn toàn thuyết phục về khái niệm biện pháp khẩn cấp tạm thời trong TTDS trên nhiều phương diện như bảo vệ quyền con người, dưới góc độ ngôn ngữ học, pháp luật TTDS và hoạt động TTDS, tác giả đã làm rõ được tính hệ thống các biện pháp khẩn cấp tạm thời được quy định; cơ chế đáp ứng tính khẩn cấp, tạm thời của biện pháp khẩn cấp tạm thời được áp dụng; cơ chế đảm bảo sự công bằng, bình đẳng và bảo đảm quyền lợi của các bên đương sự trong việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Đặc biệt từ phân tích lý luận và thực tiễn tác giả đã có những kiến nghị hoàn thiện pháp luật về sửa đổi bổ sung một số quy định của BLTTDS năm 2004 về BPKCTT cụ thể và điều kiện áp dụng, sửa đổi bổ sung một số quy định của BLTTDS năm 2004 về thủ tục áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, quyền yêu cầu áp dụng BPKCTT, thời điểm yêu cầu và áp dụng BPKCTT, trách nhiệm bồi thường của người đưa ra yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không đúng… Những kiến nghị đưa ra trong luận án rất có giá trị khoa học, lập luận thuyết phục, sắc sảo. Có thể nói đây là công trình nghiên cứu tổng quát và đầy đủ nhất về BPKCTT trong pháp luật TTDS Việt Nam hiện nay.

- Các sách chuyên ngành đã xuất bản như Giáo trình Luật TTDS của Khoa luật Trường Đại học tổng hợp Hà Nội xuất bản năm 1995, Giáo trình luật tố tụng dân sự của Học viện tư pháp do Nhà xuất bản Công an nhân dân xuất bản năm 2007, Giáo trình luật TTDS của Trường Đại học Luật Hà Nội do Nhà xuất bản tư pháp xuất bản năm 2010 đều có phần về BPKCTT và chỉ được đề cập ở mức độ đại cương, chỉ nêu ra các khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của BPKCTT trong TTDS, các quy định của BLTTDS năm 2004 về BPKCTT mà không đi nghiên cứu chuyên sâu.

- Các sách tham khảo khác có đề cập về BPKCTT như: Cuốn sách tham khảo Luật TTDS Việt Nam, nghiên cứu và so sánh của Tác giả Tống Quang Cường do Nhà xuất bản Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh xuất bản

năm 2007; Cuốn “Những vấn đề cơ bản của BLTTDS” của Vụ công tác lập pháp do nhà xuất bản Tư pháp năm 2004 viết về những nội dung cơ bản của BLTTDS năm 2004, trong đó có đề cập đến các quy định của BLTTDS năm 2004 về BPKCTT; Cuốn “Bình luận khoa học một số vấn đề của PLTTDS và thực tiễn áp dụng” của Tiến sỹ Lê Thu Hà do Nhà xuất bản Tư pháp bình luận về nhiều vấn đề trong BLTTDS Việt Nam năm 2004, trong đó có bình luận về BPKCTT.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 108 trang tài liệu này.

- Một số ít bài viết được đăng trên một số tạp chí pháp luật chuyên ngành như Tạp chí Luật học của Trường Đại học Luật Hà Nội; Tạp chí Tòa án nhân dân của TANDTC; Tạp chí Nhà nước và pháp luật của Viện nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật; Tạp chí Kiểm sát của VKSNDTC hoặc một số vài bài tham luận của một vài tác giả trong các cuộc hội thảo về PLTTDS Việt Nam có đề cập đến BPKCTT trong TTDS…Có thể nêu ra những tác giả điển hình có một số bài viết như: tác giả Trần Anh Tuấn với các bài như: “Chế định biện pháp khẩn cấp tạm thời trong BLTTDS Việt Nam”, “Pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế”, “Các quy định về biện pháp khẩn cấp tạm thời trong Bộ luật Tố tụng dân sự và thực tiễn áp dụng”, “Luật so sánh và thực tiễn xây dựng Bộ luật Tố tụng dân sự Việt Nam”…; tác giả Chu Xuân Minh với một số bài viết, bài tham luận tại các cuộc hội thảo về PLTTDS như: “ Cần thống nhất tố tụng kinh doanh, thương mại với tố tụng dân sự”, “Tham luận về biện pháp khẩn cấp tạm thời trước khi khởi kiện”…; Tác giả Nguyễn Thị Hòa Phương với bài viết “Áp dụng BPKCTT trong giải quyết tranh chấp về kinh doanh thương mại tại Tòa án: Những vấn đề đặt ra cho việc hoàn thiện BLTTDS” đăng trên tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 3 năm 2010; bài viết của Phó giáo sư ,tiến sỹ Phạm Duy Nghĩa “Biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng trọng tài” đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 23 tháng 12 năm 2010, các bài viết của tác giả Trần Phương Thảo như: “Chế định biện pháp khẩn cấp tạm thời”, “Bảo vệ quyền và lợi ích của người bị áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời theo pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam”…Các bài viết nêu trên chỉ dừng lại ở mức độ là một

bài viết, một tham luận nên các tác giả cũng chỉ tiếp cận BPKCTT dưới một góc độ, một khía cạnh, một nội dung cụ thể nhất định.

Nguồn tài liệu nguyên bản bằng tiếng nước ngoài có đề cập đến BPKCTT (trong sách nước ngoài, dịch sang tiếng Anh, BPKCTT là Provisional measures) mà người nghiên cứu tham khảo được là cuốn sách “On Civil Procedure” của tác giả J.a.Jolowicz; Cuốn “Compliance with Decisions of the I Court of Justice”; cuốn “Fifity yeas of the international court of justice”…Nhìn chung, trong các tài liệu này, BPKCTT cũng chỉ được đề cập dưới góc độ là một nội dung rất nhỏ vói lượng thông tin hạn chế.

So với các vấn đề nghiên cứu khác số bài viết về vấn đề BPKCTT trong TTDS là khá ít ỏi, hơn nữa các nghiên cứu, bài viết này chủ yếu tập trung vào hoàn thiện, áp dụng các BPKCTT trong giai đoạn tố tụng (kể từ thời điểm tòa án thụ lý) còn đối với việc nghiên cứu về BPKCTT trong giai đoạn tiền tố tụng theo pháp luật Việt Nam thì hiện nay chưa có công trình nghiên cứu nào. Tuy nhiên, một số tư tưởng đề xuất về việc mở rộng phạm vi áp dụng các BPKCTT trong giai đoạn tiền tố tụng cũng đã được một số nhà nghiên cứu đề cập trong bài viết, bài nghiên cứu như:

- Chế định biện pháp khẩn cấp tạm thời trong Bộ luật tố tụng dân sự Việt Nam, Thạc sỹ Trần Anh Tuấn đăng trên Tạp chí luật học, Số đặc san góp ý dự thảo Bộ luật tố tụng dân sự, tháng 4.2004;

- Biện pháp khẩn cấp tạm thời trong Bộ luật tố tụng dân sự và thực tiễn áp dụng, Thạc sỹ Trần Anh Tuấn đăng trên tạp chí Dân chủ và Pháp luật, Bộ Tư pháp, Số 12/2005;

- Tham luận về biện pháp khẩn cấp tạm thời trước khi khởi kiện của tác giả Chu Xuân Minh cuộc hội thảo về PLTTDS;

Công trình nghiên cứu về “Biện pháp khẩn cấp tạm thời tiền tố tụng theo pháp luật Việt Nam” là công trình đầu tiên tập trung nghiên cứu vấn đề một cách tổng thể và chi tiết cả về phương diện lý luận, luật thực định và khảo sát thực tiễn thực hiện BPKCTT trong giai đoạn tiền tố tụng.Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận, các quy định của pháp luật về BPKCTT

cũng như khảo sát thực tiễn áp dụng các biện pháp này trong quá trình giải quyết các vụ việc dân sự ở giai đoạn tiền tố tụng, tác giả mong muốn đưa ra những đề xuất nhằm hoàn thiện các quy định của Pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về BPKCTT.

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn của chế định BPKCTT trong các giai đoạn tiền tố tụng theo Pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam. Trên cơ sở đó phân tích, đánh giá các chế định về BPKCTT trong Bộ luật tố tụng dân sự 2015.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục tiêu trên, nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra là:

Về lý luận: tập trung nghiên cứu khái niệm, bản chất, ý nghĩa của chế định BPKCTT trong giai đoạn tiền tố tụng; cơ sở lý luận và thực tiễn của chế định này. Đồng thời, tìm hiểu quá trình hình thành và phát triển các chế định BPKCTT trong lịch sử pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam; pháp luật một số nước trên thế giới về chế định BPKCTT trong giai đoạn tiền tố tụng.

Về thực tiễn: Đánh giá thực trạng áp dụng các chế định BPKCTT theo BLTTDS năm 2004. Phân tích đánh giá những điểm mới về BPKCTT trong BLTTDS năm 2015, phân tích khả năng áp dụng chế định này trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự của những chế định trên.

Từ cơ sở lý luận và những tồn tại, bất cập của các chế định về BPKCTT trong BLTTDS năm 2004 và từ việc đánh giá các chế định về BPKCTT trong Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 để xác định phương hướng và kiến nghị các giải pháp hoàn thiện các chế định này.

4. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của luận văn là tổng thể các các chế định về BPKCTT trong Pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam, BLTTDS năm 2015; Phân tích, đánh giá các điểm mới trong BLTTDS năm 2015, đồng thời nghiên cứu tình hình nhu cầu thực tiễn áp dụng các chế định này ở giai đoạn tiền tố tụng

trong quá trình giải quyết các vụ án dân sự hiện nay. Chính vì vậy, Luận văn sẽ đi sâu nghiên cứu các chế định về BPKCTT trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự trong giai đoạn trước khi khởi kiện, thủ tục về các BPKCTT có thể áp dụng một cách độc lập trước khi khởi kiện mà không phụ thuộc vào các vụ kiện chính.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Cơ sở lý luận của luận văn là quan điểm Mác – Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật tố tụng dân sự nói riêng. Việc nghiên cứu các chế định về BPKCTT không tách rời với các chế định khác của PLTTDS nói riêng cũng như các ngành luật khác trong hệ thống pháp luật nói chung.

Phương pháp nghiên cứu của luận văn là các phương pháp phân tích quy phạm, phân loại pháp lý, so sánh, tổng hợp, thống kê, phương pháp chuyên gia, logic…kết hợp sử dụng các Văn bản pháp luật của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, pháp luật một số quốc gia trên thế giới, các công trình nghiên cứu, tài liệu khoa học pháp lý.

6. Những đóng góp mới về khoa học của luận văn

Luận văn là công trình khoa học nghiên cứu một cách chuyên sâu và có hệ thống về các BPKCTT và việc áp dụng các BPKCTT trong giai đoạn tiền tố tụng. Trong luận văn này có những điểm mới đóng góp về khoa học ở những điểm sau:

- Nghiên cứu một cách toàn diện về bản chất, vai trò của chế định BPKCTT theo pháp luật tố tụng dân sự; Cơ sở lý luận và thực tiễn của các chế định này;

- Thực trạng chế định BPKCTT trong theo Pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng các chế định này trong quá trình giải quyết các vụ án dân sự;

- Phân tích, đánh giá điểm mới về các chế định BPKCTT trong Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015. Từ đó hướng đến xây dựng cơ chế áp dụng BPKCTT trong giai đoạn tiền tố tụng.

Luận văn góp phần nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các chế định BPKCTT và việc áp dụng các chế định này trong giai đoạn tiền tố tụng, đáp ứng yêu cầu giải quyết các vụ việc dân sự và quá xây dựng, hoàn thiện Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015.

Luận văn có thể được sử dụng như một tài liệu tham khảo trong công tác nghiên cứu, giảng dạy, học tập về pháp luật tố tụng dân sự.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm có 03 chương với kết cấu như sau:

Chương 1: Một số vấn đề lý luận cơ bản về biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giai đoạn tiền tố tụng.

Chương 2: Nội dung và thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về các biện pháp khẩn cấp tạm thời.

Chương 3: Xây dựng chế định về biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giai đoạn tiền tố tụng , những vấn đề pháp lý cần giải quyết.

CHƯƠNG 1

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIAI ĐOẠN TIỀN TỐ TỤNG

1.1. Khái niệm, ý nghĩa và phân loại biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giai đoạn tiền tố tụng

1.1.1. Khái niệm về biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giai đoạn tiền tố tụng

Trong quá trình nhận đơn, thụ lý, giải quyết vụ án dân sự, Tòa án có thể phải ra quyết định áp dụng một hoặc một vài biện pháp cần thiết nhằm đáp ứng một hoặc một số yêu cầu cấp bách của đương sự có liên quan trực tiếp đến vụ việc dân sự mà Tòa án sẽ thụ lý hoặc đang trong quá trình giải quyết. Vì nếu không áp dụng các BPKCTT có thể dẫn đến những khó khăn, thiệt hại cho đương sự hoặc khó khăn, trở ngại cho việc giải quyết đúng đắn vụ án và quá trình thi hành án. Chính vì vậy, PLTTDS quy định chế định BPKCTT để các đương sự và tòa án áp dụng trong trường hợp cần thiết [12].

Những BPKCTT được quy định trong BLTTDS năm 2015 là những chế định quan trọng, nó tác động trực tiếp đến quyền và lợi ích của người bị áp dụng. Chính vì vậy, BLTTDS năm 2015 đã dành một chương riêng để quy định về các BPKCTT. Để hiểu và thực hiện tốt các quy định về BPKCTT, thì việc tìm hiểu xây dựng một khái niệm đầy đủ, hoàn chỉnh, thống nhất là cần thiết. Tuy nhiên, vấn đề này lại không được quy định cụ thể trong một điều luật nào cả.

Giáo trình luật Tố tụng dân sự Việt Nam của Đại học Luật Hà Nội đưa ra khái niệm như sau: “Biện pháp khẩn cấp tạm thời là biện pháp tòa án quyết định áp dụng trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự nhẳm giải quyết nhu cầu cấp bách của đương sự, bảo vệ bằng chứng, bảo toàn tài sản tránh gây thiệt hại không thể khắc phục được hoặc bảo đảm việc thi hành án” [24, tr179].

Giáo trình luật Tố tụng dân sự Việt Nam, Nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội xuất bản năm 2014 đưa ra khái niệm về BPKCTT như sau: “Biện