Quy Định Trong Luật Tổ Chức Viện Kiểm Sát Nhân Dân

Hoạt động tranh tụng trong TTHS muốn thực hiện có hiệu quả và thiết thực thì cần phải được điều chỉnh bằng chính các quy định của pháp luật. Điều này là tất yếu khách quan. Từ đó yêu cầu đặt ra là: Pháp luật TTHS phải quy định rò ràng những trình tự, thủ tục, nội dung, cách thức thực hiện trong hoạt động tranh tụng và các quy định này sẽ tạo ra hành lang pháp lý để xác định rò quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia tranh tụng. Pháp luật chính là bảo đảm về pháp lý và giữ vai trò quan trọng nhất trong việc bảo vệ, bảo đảm quyền tranh tụng của các bên tham gia TTHS.

Dưới góc độ pháp luật thực định, các quy định của pháp luật về bảo đảm quyền tranh tụng trong TTHS tập trung nhất trong BLTTHS và các văn bản hướng dẫn dưới luật do Hội đồng Thẩm phán TANDTC hoặc liên ngành Tư pháp Trung ương ban hành. Hiện nay, BLTTHS năm 2015 với những quy định mới, tiến bộ chính là những cơ sở pháp lý, những yếu tố ảnh hưởng mang tính tiên quyết đến việc bảo đảm quyền tranh tụng của đương sự trong TTHS.

2.1.1. Quy định trong Hiến pháp năm 2013

Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 tại khoản 5 điều 103 quy định “Nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm”, và “Quyền bào chữa của bị can, bị cáo, quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự được bảo đảm”[8].

Việc ghi nhận các nguyên tắc và quyền bào chữa trong hiến pháp chính là để bảo đảm quyền tranh tụng trong TTHS và cũng là để bảo đảm quyền con người, quyền công dân và đảm bảo các quyền tự do dân chủ khác. “Quyền con người ngày nay được ghi nhận trong Hiến pháp và các văn bản pháp luật của mỗi quốc gia. Song nó chỉ là những dòng chữ chết nếu các quốc gia không tạo những điều kiện cần thiết để thực hiện và đảm bảo quyền con người, khả năng để con người thực hiện các quyền của mình là tiêu chí đánh giá sự tiến bộ và văn minh của xã hội”[9 tr.48].

Điều 14 Hiến pháp năm 2013 cũng quy định “Ở nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật”.

Như vậy, quyền con người, quyền công dân là một yếu tố cực kỳ quan trọng và là động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội. Vì vậy, ở hầu hết các quốc gia trên thế giới quyền con người là một chế định cơ bản nhất trong các bản hiến pháp. Lịch sử nhân loại đã chứng minh sức mạnh của nhu cầu về quyền tự do của con người, trong đó có đầy đủ các quyền con người, quyền công dân bao gồm quyền được tranh tụng bình đẳng với các chủ thể tham gia tố tụng ở các phiên tòa hình sự, có nghĩa là: “Mọi chủ thể tham gia đều bình đẳng trước pháp luật”.

Trên nền tảng nguyên tắc ấy, Hiến pháp năm 2013 của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam đã ghi nhận “Nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm”(Điều 103, khoản 5). Đây là một định hướng chiến lược mang tính chỉ đạo cho việc tiếp tục quy định về nguyên tắc tranh tụng. Do đó, BLTTHS năm 2015 - Điều 26 đã kịp thời bổ sung nguyên tắc “Tranh tụng trong xét xử được bảo đảm” cụ thể là trong quá trình xét xử, KSV, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người bị buộc tội, NBC và người tham gia tố tụng khác đều có quyền bình đẳng trong việc đưa ra chứng cứ, đánh giá chứng cứ và đưa ra các yêu cầu của mình để làm rò sự thật khách quan của vụ án. Theo đó, khi đã bảo đảm được nguyên tắc tranh tụng như quy định trong Hiến pháp và BLTTHS thì quyền tranh tụng trong TTHS của các chủ thể cũng đương nhiên được bảo đảm.

2.1.2. Quy định trong Luật tổ chức Tòa án Nhân dân

Theo Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình, trong phiên họp tổng kết ngành Tòa án năm 2020 đã phát biểu “Tòa án phải là cơ quan tạo ra môi trường tranh tụng và tôn trọng sự tranh tụng, sử dụng kết quả tranh tụng và

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 92 trang tài liệu này.

phán quyết của mình vào trong bản án”. Vâng, Tòa án phải là nơi bảo đảm quyền tranh tụng cho tất cả các bên khi tham gia tố tụng. Tòa án tạo điều kiện cho các chủ thể tranh tụng được quyền tranh tụng và bảo đảm quyền tranh tụng. Khi tranh tụng thì Tòa án không được giới hạn thời gian tranh tụng của các bên tranh tụng việc tranh tụng phải được ghi vào biên bản phiên tòa [13].

- Điều 2 Luật Tổ chức TAND năm 2014 quy định: “TAND là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp...”; căn cứ vào kết quả tranh tụng ra bản án, quyết định việc có tội hoặc không có tội, áp dụng hoặc không áp dụng hình phạt, biện pháp tư pháp, quyết định về quyền và nghĩa vụ về tài sản, quyền nhân thân”.

- Điều 12 luật Tổ chức TAND năm 2014 cũng ghi nhận: “Tòa án xét xử theo nguyên tắc mọi người đều bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt dân tộc, giới tính, tín ngưỡng, tôn giáo, thành phần xã hội, địa vị xã hội; cá nhân, cơ quan, tổ chức đều bình đẳng trước Tòa án”[13].

- Điều 13 luật Tổ chức TAND năm 2014 quy định “Tòa án có trách nhiệm bảo đảm cho những người tham gia tố tụng thực hiện quyền tranh tụng trong xét xử. Việc thực hiện nguyên tắc tranh tụng trong xét xử theo quy định của luật tố tụng”.

- Điều 14 luật Tổ chức TAND năm 2014 quy định rò: Trách nhiệm chứng minh tội phạm và việc bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo, quyền bảo vệ lợi ích hợp pháp của đương sự:

“Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.

Bị cáo có quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa….; Tòa án có trách nhiệm bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo….. [13].

Nếu pháp luật TTHS là công cụ để bảo đảm tính pháp lý quy định những trình tự, thủ tục để xem xét, đánh giá một hành vi cụ thể có phải là tội phạm

được quy định trong BLHS hay không và người thực hiện hành vi ấy có phải chịu trách nhiệm hình sự hay không thì có thể khẳng định rằng Tòa án là thiết chế pháp lý thực tiễn và hữu hiệu nhất do Nhà nước quy định bằng pháp luật để bảo đảm tính pháp lý ấy cho tất cả mọi chủ thể trong xã hội khi họ tham gia tố tụng. Nếu không có Tòa án thì dù pháp luật TTHS có hoàn thiện đến đâu đi chăng nữa cũng chỉ như con hổ giấy mà thôi.

Để bảo đảm sự công bằng, khách quan và bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên khi tham gia tố tụng đòi hỏi Tòa án phải có thái độ khách quan, vô tư và công minh trong việc đánh giá chứng cứ. Vì thế, Tòa án phải đảm bảo cho cho các chủ thể tham gia tố tụng thực hiện đầy đủ quyền tranh tụng của mình theo đúng quy định của pháp luật. Ngoài ra, Tòa án cũng phải tôn trọng quyền được tranh tụng bình đẳng giữa các chủ thể tham gia tố tụng, không được định kiến với bất cứ chủ thể nào với bất kỳ lý do gì trong suốt quá trình giải quyết vụ án. Điều đó, đồng nghĩa với việc Tòa án phải đảm bảo cho các chủ thể tranh tụng được bình đẳng đưa ra yêu cầu, lời đề nghị, cung cấp tài liệu, đồ vật, chứng cứ và các căn cứ pháp lý. Được đề nghị Tòa án triệu tập những người liên quan đến phiên tòa khi Tòa án xét thấy cần thiết để làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án.

Điều 26 BLTTHS năm 2015 quy định: “Tòa án có trách nhiệm tạo điều kiện cho KSV, bị cáo, NBC những người tham gia tố tụng khác thực hiện đầy đủ quyền, nghĩa vụ của mình và tranh tụng dân chủ, công bình đẳng trước Tòa án” [12].

Theo quy định của điều luật, thì Tòa án là nơi đảm bảo cho các chủ thể tranh tụng thực hiện tranh tụng một cách bình đẳng, dân chủ, công khai. Phán quyết của Tòa án phải được tuyên căn cứ vào kết quả tranh tụng, quyết định việc có tội hoặc không có tội, áp dụng hoặc không áp dụng hình phạt, biện pháp tư pháp, quyết định về quyền và nghĩa vụ về tài sản, quyền nhân thân,

quyết định việc chấp nhận kháng cáo/kháng nghị hay không chấp nhận việc kháng cáo/kháng nghị. Đây là nhiệm vụ, quyền hạn và cũng là trách nhiệm của ngành Tòa án.

Tòa án như một người trọng tài “Cầm cân nảy mực” để phán xét, làm sao được công tâm, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, góp phần bảo vệ quyền con người trong TTHS.

2.1.3. Quy định trong Luật Tổ chức Viện kiểm sát Nhân dân

- Điều 3 Luật Tổ chức VKSND năm 2014 quy định: “Thực hành quyền công tố là hoạt động của VKSND trong TTHS để thực hiện việc buộc tội của Nhà nước đối với người phạm tội ...”[14].

- Điều 20 Luật Tổ chức VKSND năm 2014 và BLTTHS năm 2015 đều quy định: “VKS thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHS, quyết định việc buộc tội ...”[14]; [12].

Theo quy định của các điều luật trên về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, và hoạt động của VKSND trong TTHS để thực hiện việc buộc tội của Nhà nước đối với người phạm tội trong suốt quá trình xét xử VAHS. Việc thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHS nhằm bảo đảm mọi hành vi phạm tội phải được xét xử kịp thời, nghiêm minh, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội. Không để người nào bị hạn chế quyền con người, quyền công dân trái luật.

Tại phiên tòa hình sự, VKS chính là chủ thể buộc tội nhân danh Nhà nước và giữ quyền công tố tại phiên tòa. Chủ thể này có nhiệm vụ thu thập tài liệu, chứng cứ để truy tố bị cáo ra trước tòa. Khi tham gia phiên tòa thì VKS thực hiện việc xét hỏi, tranh tụng, đối đáp với chủ thể gỡ tội và những người tham gia tố tụng khác có liên quan đến VAHS. Trong phiên tòa HSPT thì VKS đề nghị HĐXX giải quyết vụ án theo quan điểm truy tố của mình.

2.1.4. Quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015

BLTTHS năm 2015 hiện hành cũng chưa đích danh ghi nhận các quyền tranh tụng nhưng đã thể hiện trong các nguyên tắc được ghi nhận trong BLTTHS. Một trong các nguyên tắc đó có “Nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm” [8]; [12] . Đây chính là một nguyên tắc rất tiến bộ và là cơ sở để bảo đảm quyền tranh tụng. Nguyên tắc đó được quy định tại Điều 26 BLTTHS như sau “…Tòa án có trách nhiệm tạo điều kiện cho KSV, bị cáo, NBC, những người tham gia tố tụng khác thực hiện đầy đủ quyền, nghĩa vụ của mình và tranh tụng dân chủ, bình đẳng trước Tòa án”.

“Trong quá trình xét xử, KSV, người bị buộc tội, NBC và những người tham gia tố tụng khác đều có quyền bình đẳng trong việc đưa ra chứng cứ, đánh giá chứng cứ đưa ra yêu cầu để làm rò sự thật khách quan của vụ án.

Các tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ VAHS do VKS chuyển đến Tòa án để xét xử phải đầy đủ và hợp pháp. Phiên tòa xét xử VAHS phải có mặt đầy đủ những người theo quy định của Bộ luật này, trường hợp vắng mặt phải vì lý do bất khả kháng hoặc do trở ngại khách quan. Tòa án có trách nhiệm tạo điều kiện cho KSV, bị cáo, NBC và những người tham gia tố tụng khác thực hiện đầy đủ quyền, nghĩa vụ và tranh tụng dân chủ trước Tòa án.

Mọi chứng cứ xác định có tội, chứng cứ xác định vô tội, tình tiết tăng nặng, tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, áp dụng điểm, khoản, điều của BLHS để xác định tội danh, quyết định hình phạt, mức bồi thường thiệt hại đối với bị cáo, xử lý vật chứng và những tình tiết khác có ý nghĩa giải quyết vụ án đều phải được trình bày, tranh luận, làm rò tại phiên tòa.

Bản án, quyết định của Tòa án phải căn cứ vào kết quả kiểm tra, đánh giá chứng cứ và kết quả tranh tụng tại phiên tòa [12].

Như vậy, đây là lần đầu tiên nguyên tắc tranh tụng được ghi nhận vào trong BLTTHS hiện hành. Từ đó tranh tụng, quyền được tranh tụng cũng

được xuất hiện trong các quy định khác của bộ luật với mục đích tăng cường tranh tụng trong TTHS nhằm bảo đảm quyền con người, quyền công dân, chống oan sai và cũng nhanh chóng xác định sự thật khách quan của vụ án.

2.1.5. Quy định về vai trò, vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của chủ thể thuộc bên bào chữa để bảo đảm quyền tranh tụng trong phiên tòa Hình sự phúc thẩm

Chủ thể bên bào chữa gồm có: Bị cáo; NBC cho bị cáo; Bị đơn dân sự; Người đại diện hợp pháp của bị đơn dân sự; Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị đơn; Người đại diện của pháp nhân thương mại phạm tội.

- Đối với chủ thể là bị cáo

Điều 61 BLTTHS năm 2015 quy định về quyền của bị cáo như sau: “Nhận quyết định đưa vụ án ra xét xử; quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế, quyết định đình chỉ giải quyết vụ án; bản án, quyết định của Tòa án và các quyết định tố tụng khác theo quy định; Tham gia phiên tòa, được thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ, được quyền đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người giám định, người phiên dịch, người định giá tài sản, được đề nghị triệu tập người làm chứng, bị hại, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan đến vụ án, người tham gia tố tụng khác; được đưa ra tài liệu, chứng cứ, đồ vật, được trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá; được tự bào chữa, nhờ người khác bào chữa, được quyền tranh luận tại phiên tòa, được xem biên bản phiên tòa, được nói lời sau cùng trước khi nghị án, được khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng”[10].

BLTTHS năm 2015 hiện hành còn quy định một số quyền mới cho bị cáo so với các quy định của BLTTHS năm 2003, cụ thể là bị cáo có quyền: “Được trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu

người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá”. Thường thì đây là những chứng cứ, tài liệu, đồ vật có ý nghĩa gỡ tội cho bị cáo, nhằm chứng minh cho bị cáo không phạm tội, hoặc chứng minh cho những tình tiết giảm nhẹ TNHS cho bị cáo. Khi HĐXX nhận các tài liệu, chứng cứ, đồ vật do bị cáo (hoặc do NBC) cung cấp thì ngay lập tức phải tiến hành kiểm tra, đánh giá khách quan để xác định các tài liệu, chứng cứ, đồ vật đó có phải là chứng cứ có trong vụ án hay không và giá trị chứng minh của nó trong việc xác định sự thật vụ án như thế nào.

Hoặc quyền “Đề nghị chủ tọa phiên tòa hỏi hoặc tự mình hỏi người tham gia phiên tòa, tranh luận tại phiên tòa”. Việc đề nghị chủ tọa phiên tòa hỏi hoặc tự mình hỏi người tham gia phiên tòa sẽ làm tăng tính chủ động cho bị cáo, giúp cho bị cáo tự mình thực hiện quyền bào chữa của mình được tốt hơn, việc hỏi cũng như việc đối chất trực tiếp ấy tại phiên tòa sẽ là những căn cứ rất quan trọng làm cho việc xét xử được đầy đủ, khách quan và toàn diện hơn.

Đặc biệt, tại điểm h khoản 2 điều 61 BLTTHS năm 2015 đã ghi nhận thêm một quyền rất quan trọng cho bị cáo, đó là: “Không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội.”[12]. Điều khoản này rất tiến bộ đã được quy định trong BLTTHS năm 2015 hiện hành. Đây là một sự cụ thể hóa Công ước quốc tế về quyền dân sự, chính trị năm 1966 mà Việt Nam là thành viên tham gia năm 1982, đồng thời cũng nhằm thực hiện nội dung của Nghị quyết 49 - NQ/TW của Bộ chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020.

Thực hiện quyền này giúp cho người bị buộc tội tự bảo vệ chính mình trước những người tiến hành tố tụng, giúp giảm oan sai trong quá trình tố tụng. Ngoài ra, bị cáo còn có “Các quyền khác theo quy định của pháp luật”, những quyền này sẽ được thể hiện rò ngay sau khi có các văn bản hướng dẫn