Khai Thác Các Giá Trị Văn Hóa Tộc Người Hmông, Dao Trong Hoạt Động Du Lịch

trong của ngôi nhà. Đồng thời du khách sẽ cùng ăn cơm với người dân ở đây. Bữa cơm do chính chủ nhà nấu ăn để phục vụ du khách.
14h00	Khách tiếp tục hành trình trekking tới xã Tả Van. Khách sẽ tham quan các ngôi nhà của người Giáy và những phong tục của người Giáy.
16h45	Chia tay HDV người Hmông, xe đón khách về thị trấn.
18h00	Khách ăn tối tại nhà hàng. Sau bữa tối khách tự do dạo chơi
Ngày 4	Sa Pa - Tả Phìn - Lào Cai - Hà Nội	Ăn sáng, trưa, tối
07h00	Khách làm thủ tục trả phòng và ăn sáng tại khách sạn
08h00	Khách khởi hành đi Tả Phìn
	Tới thôn Sả Xéng (nằm ở trung tâm xã Tả Phìn) là địa bàn sinh sống của cộng đồng người Dao đỏ. Du khách tham quan chợ thổ cẩm Tả Phìn và tham quan một số cơ sở thêu thổ cẩm của đồng bào. Sau đó hướng dẫn viên đưa khách đi thăm quan hang động Tả Phìn, các vườn hoa lan - một địa điểm cung cấp số lượng hoa lan lớn của huyện Sa Pa. Sau khi tham quan xong, hướng dẫn viên đưa khách đi tắm thuốc lá của người Dao đỏ do người dân bản địa làm.
11h00	Khách lên xe khởi hành đi Lào Cai.
12h00	Khách ăn trưa tại Lào Cai. Sau bữa trưa, khách lên xe khởi hành về Hà Nội
17h30	Tới điểm đón ban đầu, hướng dẫn viên chia tay đoàn và hẹn gặp lại.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 107 trang tài liệu này.

Thông qua lịch trình trên của các công ty du lịch, có thể thấy các công ty đã khai thác được tối đa những yếu tố văn hóa của cộng đồng Hmông, Dao trong việc thiết kế chương trình và đặc biệt là đã tạo điều kiện cho hướng dẫn viên là người Hmông tham gia hướng dẫn đoàn để cô gái Hmông giới thiệu về

bản sắc văn hóa của tộc người mình. Cũng trong chương trình này, chúng tôi thấy những món ăn đặc trưng của Sa Pa đã có mặt và gia đình của người thiểu số cũng xuất hiện trong chuỗi dịch vụ của chương trình này.

Bên cạnh đó, để phục vụ cho khách quốc tế đi tuyến Hà Nội - Sa Pa, các công ty thiết kế một chương trình riêng dành cho khách du lịch là người nước ngoài. Chúng tôi tìm hiểu qua những chuyến khảo sát tại Sa Pa.

Chương trình Hà Nội - Sa Pa 4 ngày 5 đêm dành cho khách quốc tế

Đêm 1

Hà Nội – Lào Cai – Sa Pa
18h00	Hướng dẫn viên đón khách tại điểm hẹn khởi hành đi Ga Trần Quý Cáp.
20h30	Khách lên tàu SP1 khởi hành đi Lào Cai lúc 21h00.
Ngày 1	Lào Cai - Sa Pa - Cát Cát - Hàm Rồng	Ăn sáng, trưa, tối
05h30	Khách tới Lào Cai, xe ôtô và hướng dẫn viên đón khách khởi hành đi Sa Pa.
06h30	Khách làm thủ tục nhận phòng tại khách sạn, sau đó ăn sáng tại khách sạn.
08h00	Khách đi thăm quan tuyến Cát Cát - Hàm Rồng
11h45	Khách ăn trưa tại nhà hàng và nghỉ trưa tại khách sạn
13h00	Hướng dẫn viên và xe đưa khách đi tham quan Thác Bạc, Cầu Mây và Bãi đá cổ.
18h00	Khách ăn tối tại nhà hàng. Sau bữa tối, khách tự do dạo chơi.
Ngày 2	Sa Pa - Lao Chải (hoặc Tả Phìn)	Ăn sáng, trưa, tối
07h00	Khách làm thủ tục trả phòng và ăn sáng tại khách sạn, sau đó hướng dẫn viên của công ty cùng hướng dẫn viên của người Hmông đưa khách tới Lao Chải (hoặc Tả Phìn). Tới Lao Chải (hoặc Tả Phìn), địa điểm trung tâm mà du khách đến là thôn Lý,

xã Lao Chải (hoặc thôn Sả Xéng, xã Tả Phìn), là địa bàn sinh sống của người Hmông (hoặc Dao đỏ). Và cũng là địa điểm kinh doanh du lịch sôi động nhất xã Lao Chải (hoặc Tả Phìn). Khách vào nhà nghỉ của đồng bào ở và cùng trải nghiệm với cuộc sống gia đình của người Hmông (hoặc Dao). Khách ăn trưa, tối tại gia đình người Hmông (hoặc Dao) và nghỉ đêm tại homestay.
Ngày 3	Lao Chải (hoặc Tả Phìn)	Ăn sáng, trưa, tối
	Khách tự do trải nghiệm với người Hmông (hoặc Dao) ở đây.
Ngày 4	Lao Chải (hoặc Tả Phìn)	Ăn sáng, trưa, tối
15h	Xe và hướng dẫn viên đưa khách khởi hành đi Lào Cai.
20h00	Khách lên tầu SP2 khởi hành về Hà Nội.
06h00	Xe và hướng dẫn viên của công ty đưa khách tại ga Trần Quý Cáp khởi hành về về khách sạn, kết thúc chương trình, chia tay khách.

Qua hai chương trình trên (chương trình cho khách nước ngoài và chương trình cho khách Việt Nam) chúng tôi thấy có sự khác biệt rất rõ rệt đó là, khách du lịch Việt Nam thì thích theo lịch trình của nhà tổ chức và các điểm tham quan cũng chỉ đi trong ngày, còn nơi ăn ngủ nghỉ chính ở thị trấn. Còn khách quốc tế thì thích tự do tìm hiểu hơn là theo một lịch trình sẵn có. Khách du lịch quốc tế họ thích ở với cộng đồng Hmông, Dao hơn là ở khách sạn để được trải nghiệm cuộc sống thường ngày của đồng bào bản địa. Vì vậy dịch vụ ngủ bản thích hợp và được khách quốc tế lựa chọn nhiều hơn là khách trong nước.

2.2. Khai thác các giá trị văn hóa tộc người Hmông, Dao trong hoạt động du lịch của địa phương

2.2.1. Khai thác dịch vụ Homestay

Trong hai địa bàn mà chúng tôi khảo sát, thì thôn Sả Xéng, xã Tả Phìn có nhiều gia đình kinh doanh dịch vụ nhà nghỉ trọ cho khách du lịch (homestay). Tính đến hết tháng 12 năm 2015 thì thôn Sả Xéng có 15 gia đình kinh doanh dịch vụ cho khách nghỉ trọ, trong đó có 05 gia đình là người Kinh còn lại là đồng bào Dao đỏ kinh doanh [36]. Nhà cửa được khai thác làm dịch vụ homestay mang đặc trưng về không gian sinh hoạt gia đình của người Dao đỏ, do du khách đến thôn, thường muốn được tham quan và tìm hiểu về kiến trúc và ý nghĩa của ngôi nhà và nếp sống của các thành viên trong gia đình người Dao đỏ. Tuy nhiên, có một điểm lưu ý là, theo quy định của địa phương, các gia đình kinh doanh dịch vụ cho khách nghỉ trọ đều phải xây dựng những công trình phụ như: nhà vệ sinh, nhà bếp, nhà tắm nhằm đảm bảo chất lượng vệ sinh cho khách du lịch lưu trú tại gia đình. Bên cạnh đó, gia đình phải xây dựng các chuồng trại để nhốt gia súc không thả rông, bố trí sắp xếp lại các vật dụng sinh hoạt trong gia đình để phục vụ khách du lịch đến ăn, ngủ, nghỉ.

Nhìn chung, khách du lịch thích tìm hiểu tập tục và không gian văn hóa trong ngôi nhà của đồng bào, nên thường vào tham quan nhà qua lời thuyết minh về giá trị văn hóa của ngôi nhà do các hướng dẫn viên giới thiệu. Hoạt động này đã mang lại lợi nhuận đáng kể cho các gia đình kinh doanh nghỉ trọ.

2.2.2. Khai thác giá trị nghề thổ cẩm truyền thống

Nghề thổ cẩm đã có từ rất sớm của cả hai cộng đồng ở hai địa bàn nghiên cứu. Trước đây sản phẩm làm ra chỉ phục vụ cho cuộc sống thường ngày. Khi hoạt động du lịch diễn ra, thì đồng bào sản xuất bán cho khách du lịch, mang lại hiệu quả kinh tế cao cho các hộ gia đình. Các gia đình Hmông ở thôn Lý, xã Lao Chải thì có dệt trực tiếp các mặt hàng thổ cẩm và làm nguyên

liệu cho các cộng đồng khác mua vải thổ cẩm về thêu. Còn đồng bào Dao đỏ ở thôn Sả Xéng, xã Tả Phìn thì có dệt nhưng ít hơn và chủ yếu mua vải dệt về để thêu. Sản phẩm làm ra từ nghề thêu này là quần áo, mũ, túi xách, các con vật nhồi bông, chiếc khăn, ví nam nữ, vỏ gối đầu, thảm chải nhà... Đây là những mặt hàng phổ biến được bầy bán trên khắp các khu phố ở thị trấn Sa Pa và các điểm du lịch.

2.2.3. Bán các sản phẩm thể hiện sắc thái văn hóa tộc người

Bán trực tiếp hoặc gián tiếp cho khách du lịch là loại hình hoạt động thu lại được nhiều lợi ích kinh tế nhất từ khách du lịch. Lực lượng tham gia vào loại hình này là những người bán hàng rong ở hai địa bàn nghiên cứu và những người ở hai địa bàn nghiên cứu đến thị trấn Sa Pa bán hàng rong hoặc bầy bán tại ven các phố du lịch của thị trấn. Thành phần là những người phụ nữ và trẻ em (bao gồm người già, trẻ tuổi, trẻ em trai và gái).

Do mặt hàng thổ cẩm đều là những sản phẩm đòi hỏi nhiều công sức và thời gian nên lượng hàng thổ cẩm có sẵn ngày càng hiếm, những người bán hàng và bán hàng rong đã nhanh chóng chuyển sang việc đi mua lại các sản phẩm thổ cẩm của những người trong thôn hoặc ở xa hơn không có điều kiện thường xuyên lên chợ bán hàng hoặc không có thời gian, điều kiện để làm và bán hàng cho khách du lịch các sản phẩm như áo, mũ, túi các sản phẩm từ thổ cẩm hợp thị hiếu của khách. Do nhu cầu về hàng thổ cẩm tăng, đồng bào nhiều người đã không giữ hoa văn truyền thống (vì cầu kì và tốn nhiều thời gian) mà cố gắng tạo ra các sản phẩm đơn giản và thời gian ngắn hơn. Một số gia đình đã đi thu mua quần áo thổ cẩm cũ mang về chỉnh sửa lại để về bán cho khách du lịch hoặc bán lại cho những người bán hàng trực tiếp ở thị trấn Sa Pa.

Những sản phẩm mà những người tham gia bán hàng là hàng thổ cẩm bao gồm quần áo, dây thắt lưng, túi, viền cổ áo, mũ thổ cẩm, khăn, ví, vỏ gối, vỏ chăn, thảm, các con vật nhồi bông... sau đó đến các sản phẩm đặc trưng khác

như khèn, sáo, trang sứt có sắc thái tộc người... một số khác bán các cây lan, cây cảnh, cây thuốc chữa bệnh, chim các loại mà gia đình họ săn bắt được...

2.2.4. Dịch vụ hướng dẫn khách du lịch leo núi

Trong số khách du lịch tới Sa Pa, có nhiều người dự tính tới đây nhằm leo núi, chinh phục đỉnh Phan Xi Păng (loại hình này chủ yếu là khách du lịch người nước ngoài). Loại hình này do những người đàn ông Hmông có sức khỏe tốt tham gia đảm nhận, là những người thổ dân nắm chắc địa bàn, có kinh nghiệm leo núi dày dặn, trong khi những người dẫn đường cho khách từ thị trấn hoặc các công ty du lịch ở dưới Hà Nội lên không thể đáp ứng nhu cầu về loại hình này của khách nên phải nhờ tới những người dân ở đây. Việc hợp tác giữa công ty du lịch và người dẫn đường leo núi theo hình thức hợp đồng miệng, công ty du lịch trả tiền trực tiếp. Công việc này thường là nam giới khỏe mạnh và có kinh nghiệm leo núi, thông thạo tuyến đường đi lên Phan Xi Păng.

2.2.5. Mở quán bán hàng

Đồng bào Hmông, Dao ở hai địa bàn nghiên cứu nhiều gia đình có thu lợi từ du lịch bằng việc mở quán bán hàng phục vụ khách tại thôn. Hoạt động này xuất phát từ nhu cầu của khách đối với các sản phẩm đặc trưng của điểm du lịch. Phần khác nhằm đáp ứng nhu cầu giải khát và các vật phẩm tiêu dùng tại điểm tham quan như nước uống, bánh kẹo cũng được bầy bán. Tuy nhiên, thu nhập từ loại hình này không cao vì mức tiêu thụ của khách không nhiều:

“Tôi bán hàng ở đây đã được bẩy năm, khách từ thị trấn đi tuyến du lịch này, hàng ngày có nhiều khách đi qua đây, nhưng đa phần du khách họ vào nghỉ chân, họ chỉ mua nước uống, một số thì mua ít bánh kẹo (kẹo cao su, bánh cho trẻ em trong bản), còn những gia đình có khách ngủ lại thì khách họ cũng chỉ mua ít mì tôm, thuốc lá, chứ ít khách mua hàng lưu niệm.”

(Chị L.L.M, sinh năm 1968, thôn Sả Xéng, xã Tả Phìn)

2.2.6. Đưa khách đi tham quan

Dịch vụ này khá phát triển đối với các em gái người Hmông, Dao. Mỗi lần các em đưa khách đi tham quan (ít thì một buổi sáng, nhiều thì cả ngày, hai

ngày) các em được nhận lại số tiền công là 250 nghìn đồng đến 300 nghìn đồng từ công ty du lịch hoặc chủ các khách sạn mà các em đã có mối quan hệ. Với khoản thu nhập này, các em có thể chi trả cho ăn uống, cho sinh hoạt hàng ngày, tiết kiệm lại các em có một khoản tương đối cao (tính trung bình một tháng em

L.S.P đi dẫn khách được 15 ngày, (các ngày còn lại em L.S.P làm tại nhà hàng ở phố Cầu Mây thu nhập tính theo tiếng) 15 ngày này nhân với mức thu nhập trung bình là 250 nghìn đồng một ngày dẫn em L.S.P có thu nhập từ 3.700 nghìn đồng đến 4000.000 đồng một tháng chưa tính các khoản thu nhập khác (tip của khách, hoa hồng từ các cơ sở dịch vụ ăn, mua sắm). Trước đây các em đi theo khách bán hàng rong rồi dần dần thạo tiếng anh và hiểu được nhu cầu khách cần gì khi đi tham quan du lịch, các em đã nhanh chóng làm cộng tác viên hướng dẫn cho khách du lịch với các khách sạn và các công ty du lịch trên địa bàn thị trấn (phần lớn là phục vụ cho khách nước ngoài). Các công ty du lịch ở Hà Nội lên ngày nay đều có hướng dẫn viên của công ty đi theo đoàn (vì đoàn lên Sa Pa bằng ô tô) lên nhu cầu cần hướng dẫn viên là các em người Hmông, Dao là khá ít, nếu có thì chỉ có các công ty lớn và các đoàn khách Việt Nam có nhu cầu là hướng dẫn viên bản địa thì các em mới được tham gia dẫn đoàn (thường là các tuyến xuống Lao Chải, Tả Van hay Tả Phìn).

Dịch vụ cho khách du lịch chụp ảnh: cộng đồng tộc người Hmông, Dao luôn là đối tượng chính mà khách du lịch đến Sa Pa muốn tìm hiểu. Hầu hết du khách đều muốn có những hiện vật kỉ niệm về họ bằng cách mua những sản phẩm của họ hoặc chụp ảnh với họ và có cho tiền họ sau khi chụp ảnh, dần dần đây trở thành một dịch vụ kiếm tiền khá tốt cho cộng đồng, nhất là những em bé. Nhiều cô gái Dao đỏ ở thôn Sả Xéng, xã Tả Phìn đã chủ động mặc những trang phục đẹp của đồng bào mình ra thị trấn để cho khách có nhu cầu chụp hình để hưởng lợi từ dịch vụ này.

Cung cấp lương thực, thực phẩm cho khách du lịch: trong hai thôn nghiên cứu, ở đây đồng bào thường xuyên cung cấp ngô nếp non, khoai cho các hộ kinh doanh đồ nướng ở thị trấn. Đồng thời cũng cung cấp rau củ quả, các sản phẩm từ thịt cho các hộ kinh doanh ngoài thị trấn tạo nguồn thu nhập ổn định cho đồng bào.

Cung cấp nhân công lao động: với sự phát triển lớn mạnh của Sa Pa, hai địa bàn nghiên cứu đã có nhiều người tham gia làm việc tại các khách sạn, nhà hàng ngoài thị trấn nhằm tăng thêm thu nhập. Đồng thời, trong thời gian gần đây, nhiều công trình, dự án đang xây dựng ở thị trấn, là cơ hội việc làm cho nhiều người trong cộng đồng Hmông, Dao.

2.3. Trải nghiệm của khách du lịch về văn hóa tộc người Hmông, Dao ở địa bàn nghiên cứu

2.3.1. Khách quốc tế

Khách quốc tế bắt đầu đến Sa Pa từ năm 1993 với số lượng lớn, lựa chọn của khách qua đêm là các làng bản của đồng bào các tộc người thiểu số, chính quyền địa phương đã kiểm soát hoạt động này và dần dần hình thành nên những quy tắc đối với gia đình mở dịch vụ kinh doanh nhà nghỉ trọ (homestay) cho khách du lịch để đảm bảo tính an toàn cho du khách ngủ lại bản. Từ đó việc hoạt động kinh doanh homestay được siết chặt hơn và du khách yên tâm khi ngủ lại bản. Chúng tôi có thực hiện các cuộc khảo sát trên địa bàn hai thôn nghiên cứu với du khách quốc tế. Trong cuộc khảo sát này chúng tôi được sự cộng tác giúp đỡ của các bạn là hướng dẫn viên hướng dẫn các du khách tham quan, ngủ nghỉ tại địa bàn nghiên cứu. Cuộc phỏng vấn thứ nhất với khách du lịch có quốc tịch Thái Lan.

Qua cuộc trò chuyện với du khách này, chúng tôi thấy du khách nước ngoài rất thích tham dự những nghi thức văn hóa của cộng đồng nơi mình đến, địa điểm chọn ngủ lại là một ngôi nhà của người Dao, tuy không sang