Những Quan Điểm Cơ Bản Về Xây Dựng Nhà Nước Pháp Quyền Cộng Hòa Dân Chủ

quyền, thực hiện nhiệm vụ cơ bản giành độc lập dân tộc, đảm bảo những quyền lợi của giai cấp công nhân và nhân dân lao động.

Trong tiến trình xây dựng nhà nước dân chủ nhân dân Lào, việc tiếp thu và vận dụng những quan điểm Mácxit có tính phương pháp luận về bản chất, chức năng, tính tất yếu của nhà nước vô sản, nhà nước xã hội chủ nghĩa có vai trò hết sức quan trọng. Chính sự vận dụng này đã góp phần quyết định vào việc xây dựng nhà nước dân chủ nhân dân Lào là một nhà nước mang bản chất giai cấp công nhân, nhưng mang tính chất nhân dân vì dân tộc, là nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Để có được sự thống nhất quan điểm và mô hình xây dựng NNPQ CHDCND Lào của dân, do dân và vì dân, nước Lào đã phải trải qua một quá trình lâu dài, sau một thời gian dài xây dựng, trưởng thành, đặc biệt là sau khi đổi mới, nước CHDCND Lào đã khẳng định được vai trò, vị thế đối với quốc gia dân tộc, nhưng cũng bộc lộ nhiều yếu kém, bất cập. Sự vận động khách quan của hiện thực trong nước trước hết là cơ sở hạ tầng cũng như sự biến đổi nhanh chóng của tình hình quốc tế đã và đang đặt ra những yêu cầu cấp bách cho việc xây dựng, hoàn thiện nhà nước Lào theo hướng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Muốn vậy, một mặt nên phải xác định rõ và quán triệt những quan điểm và tính nguyên tắc trong xây dựng NNPQ CHDCND Lào hiện nay, mặt khác phải có những giải pháp thiết thực, đồng bộ, có tính chiến lược, định hướng lâu dài và những giải pháp mang tính tình thế để kịp thời giải quyết ngay những vấn đề bức xúc trước mắt.

Chương 4

NHỮNG QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP CƠ BẢN VỀ XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO CỦA DÂN, DO DÂN VÀ VÌ DÂN TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

4.1. NHỮNG QUAN ĐIỂM CƠ BẢN VỀ XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO CỦA DÂN, DO DÂN VÀ VÌ DÂN

Xây dựng Nhà nước pháp quyền Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào dưới sự lãnh đạo của Đảng NDCM Lào là nhu cầu tất yếu khách quan, phù hợp với quy luật chung và điều kiện cụ thể của Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào; đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN, mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế với tất cả các nước trên thế giới trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của nhau. Xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào là một quá trình sáng tạo, vừa tiếp thu những thành tự của nhân loại về Nhà nước pháp quyền, vừa thể hiện bản sắc, đặc điểm riêng của Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào, vì vậy không thể rập khuôn máy móc hay sơ cứng giáo điều trong lựa chọn mô hình, cũng như trong tổ chức triển khai cụ thể các giải pháp xây dựng và hoàn thiện NNPQ CHDCND Lào. Để thực hiện được điều đó, trong những năm vừa qua, Đảng NDCM Lào và Chủ tịch Kay-són PHÔM-VI-HÁN đã đề ra những quan điểm, tư tưởng chỉ đạo, những định hướng và giải pháp để triển khai thực hiện từng bước quá trình xây dựng NNPQ CHDCND Lào. Trên sở những quan điểm, tư tưởng, định hướng đó, nhiều nhà khoa hoc, quản lý và hoạt động thực tiễn đã nghiên cứu và đề xuất những ý kiến, kiến nghị làm rõ nội dung, yêu cầu của những quan điểm, định hướng cần quán triệt trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân ở CHDCND Lào. Trước nhu cầu đẩy mạnh xây dựng và hoàn thiện NNPQ CHDCND Lào trong giai đoạn hiện nay, cần nghiên cứu, quán triệt và thưucj hiện tốt một số quan điểm cơ bản sau:

4.1.1. Quan điểm về xây dựng Nhà nước pháp quyền Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào là Nhà nước của dân, do dân, vì dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nòng cốt là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức

Theo quan điểm chỉ đạo này, trong quá trình xây dựng NNPQ ở CHDCND Lào phải xác định rõ, kiên định và phát huy bản chất của Nhà nước. Trong suốt quá

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 180 trang tài liệu này.

trình Lãnh đạo Nhà nước Lào, Đảng NDCM Lào và Chủ tịch Kay-són PHÔM-VI- HÁN luôn chú trọng đặc biệt tới vấn đề bản chất của Nhà nước CHDCND Lào và đề ra những quan điểm, tư tưởng chỉ đạo quan trọng. Nội dung của những tư tưởng, quan điểm này đã được thể chế hóa trong Hiến pháp CHDCND Lào năm 2015 và được cụ thể hóa trong hệ thống pháp luật của CHDCND Lào. Hiến pháp sửa đổi, bổ sung năm 2015 của CHDCND Lào tiếp tục khẳng định, cụ thể là:

Nhà nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào là nhà nước dân chủ nhân dân. Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức” (Điều 2); và “Quyền làm chủ đất nước của nhân dân các bộ tộc được thực hiện và bảo đảm thông qua hoạt động của hệ thống chính trị với Đảng nhân dân cách mạng Lào là hạt nhân lãnh đạo (Điều 3).

Theo đó, NNPQ CHDCND Lào là nhà nước có bản chất dân chủ, kết tinh hài hòa giữa tính chất giai cấp, với tính nhân dân và tính dân tộc sâu sắc, dưới sự lãnh đạo của Đảng NDCM Lào. Đó là Nhà nước đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, dựa trên khối đại đoàn kết mà nòng cốt là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức.

Để bảo đảm bản và phát huy được bản chất đó, tiền đề tư tưởng quan trọng nhất để xây dựng NNPQ CHDCND Lào được xác định là chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Kay-són PHÔM-VI-HÁN và những quan điểm của Đảng NDCM Lào về nhà nước và pháp luật.

Nhà nước được đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng NDCM Lào - Đội tiên phong có tổ chức của giai cấp công nhân và của nhân dân lao động các bộ tộc Lào yêu nước, là hạt nhân lãnh đạo thống nhất của toàn bộ hệ thống chính trị. Trong hệ thống chính trị ở CHDCND Lào, Đảng NDCM Lào vừa là lực lượng lãnh đạo, vừa là bộ phận hợp thành của hệ thống ấy. Nhà nước và các tổ chức chính trị, xã hội (Mặt trận Tổ quốc Lào và các tổ chức thành viên của Mặt trân) là những bộ phận cấu thành cơ bản. Do đó, việc xây dựng NNPQ CHDCND Lào phải đặt trong mối quan với hệ thống chính trị, trong sự tác động và ảnh hưởng qua lại giữa Đảng, Nhà nước và các yếu tố cơ bản của hệ thống chính trị. Trong hệ thống chính trị, mỗi tổ chức đều có tính độc lập tương đối, vì vậy Đảng lãnh đạo Nhà nước nhưng không

làm thay nhà nước. Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng chủ trương, đường lối, thông qua đảng viên và tổ chức đảng trong Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan nhà nước khác ở các cấp, các ngành...

Bản chất dân chủ của NNPQ CHDCND Lào được thể hiện ở quyền làm chủ của nhân dân trên mọi mặt của đời sống xã hội được bảo đảm bằng pháp luật, cơ chế và chính sách được hoàn thiện và nâng cao trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội và mở mang dân trí. Vì vậy, dân chủ hóa trong đời sống chính trị, tư tưởng, kinh tế, văn hóa, xã hội là hết sức cần thiết và là một trong những tiền đề tư tưởng quan trọng trong xây dựng NNPQ CHDCND Lào. Tuy nhiên, dân chủ phải luôn gắn liền với kỷ luật, kỷ cương và pháp chế. Vì vậy, bản chất dân chủ của NNPQ CHDCND Lào còn được hiểu ở một khía cạnh khác, khía cạnh pháp luật đó là cần thiết phải có một một hệ thống dân chủ, phản ánh đúng ý chí, nguyện vọng và lợi ích của nhân dân.

4.1.2. Quan điểm về tính thống nhất của quyền lực nhà nước, về sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp

Với chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền phải phù hợp với bản chất Nhà nước, yêu cầu và những điều kiện cụ thể của CHDCND Lào, quan điểm về tính thống nhất của quyền lực nhà nước, về sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp là một quan điểm chính trị - pháp bao quát và có tính chỉ đạo đối với việc thiết kế mô hình tổ chức bộ NNPQ CHDCND Lào, là một nguyên tắc quan trọng trong tổ chức và hoạt động của NNPQ CHDCND Lào.

Xuất phát từ quy định của Hiến pháp: Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, tính thống nhất của quyền lực nhà nước được hiểu là sự thống nhất bắt nguồn từ quyền lực nhân dân, do nhân dân quyết định; quyền lực của bộ máy nhà nước nói chung và của các chủ thể của bộ máy đó nói riêng là quyền lực được nhân dân ủy quyền để thực hiện những chức năng và nhiệm vụ cụ thể, quyền lực nhà nước không tập trung vào một nhánh quyền lực nào. Vì vậy, nó phải đặt dưới quyền lực nhân dân và chịu sự kiểm tra, giám sát của nhân dân. Cũng vì thế, mà quyền lực nhà nước luôn có sự thống nhất, không thể phân chia để trở thành quyền lực riêng

của một bộ phận hay một cơ quan, một các nhân cụ thể nào. Tuy nhiên, tính thống nhất của quyền lực nhà nước phải là tuyệt đối, nó phải được tổ chức và vận hành một cách khoa học thông qua quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; đồng thời, ở mức độ cụ thể hơn, mỗi cơ quan, chủ thể trong bộ máy nhà nước đều cần được phải thực hiện và chịu trách nhiệm về những hoạt động cụ thể, xác định theo chức năng, nhiệm vụ cụ thể, vì vậy họ cần được trao những quyền hạn tương ứng để có được địa vị pháp lý chính danh và có thể hoàn thành chức năng, nhiệm cụ được giao. Theo đó, việc phân công quyền lực là rất cần thiết.

Sự phân công quyền lực giữa các cơ cấu quyền lực lớn: Quốc hội, Chính phủ, Tòa án và các cơ quan tư pháp cũng như sự phân công cụ thể cho những cơ cấu quyền lực nhỏ hơn và cho từng chức danh cụ thể trong bộ máy nhà nước là hết sức cần thiết và là nhu cầu tất yếu của quá trình phân công lạo động khoa học trong lĩnh vực tổ chức quyền lực. Sự phân công đó được thực hiện xuất phát từ yêu cầu cụ thể tùy thuộc vào tính chất, chức năng, nhiệm vụ của mỗi chủ thể trong bộ máy nhà nước. Để bảo đảm cho sự phân công quyền lực được công khai, minh bạch, hợp lý và có thể kiểm soát được thì cần thiết phải được thể hiện trong Hiến pháp và pháp luật. Theo đó, pháp luật là cơ sở quan trọng nhất để bộ máy nhà nước, các cơ quan nhà nước và cá nhân thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình một cách chính danh, hợp pháp, có giới hạn và có thể kiểm soát được. Tuy nhiên, xét theo cơ chế tổ chức bộ máy nhà nước, quyền lực nhà nước cao nhất (những chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền cao nhất, lớn nhất) phải nằm trong tay của những cơ quan đại diện của nhân dân vì xét đến cùng, thì đó chính là quyền lực của nhân dân và nhân dân ủy quyền cho các đại diện của mình.

Quan điểm về tính thống nhất của quyền lực nhà nước, có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện ba quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp là nguyên tắc chỉ đạo xây dựng mô hình NNPQ CHDCND Lào, trong đó sự thống nhất là nền tảng, sự phân công, phối hợp là phương thức để đạt được sự thống nhất của quyền lực nhà nước. Trong tổ chức thực hiện quyền lực nhà nước, mỗi nhánh quyền lực (lập pháp, hành pháp, tư pháp) sẽ có những phương thức vận hành phù hợp với sự phân công và yêu cầu về sự phối hợp.

4.1.3. Quan điểm về thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và họat động của bộ máy Nhà nước pháp quyền Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào

Nguyên tắc tập trung dân chủ là một trong những nguyên tắc quan trọng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước CHDCND Lào. Nguyên tắc tập trung dân chủ được xác lập xuất phát từ bản chất của Nhà nước Lào, đồng thời để đáp ứng yêu cầu về tổ chức bộ máy, phát huy vai trò, hiệu lực, hiệu quả quản lý của bộ máy nhà nước. Nội dung cơ bản của nguyên tắc này là phải tôn trọng và đề cao dân chủ, tập trung phải dựa trên cơ sở của dân chủ và dân chủ phải phục tùng sự chỉ đạo của tập trung. Cụ thể là, trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, từ thành lập, phân định chức năng thẩm quyền, lựa chọn bố trí nhân sự cho tới xây dựng thực hiện các chương trình, kế hoạch hoạt động cần bảo đảm dân chủ tối đa. Nhưng, khi dân chủ đã được thực hiện tối đa, đã được tập trung, thì mọi người, mọi chủ thể tham gia vào quá trình dân chủ đó đều phải tôn trọng kết quả dân chủ và phải chịu sự chỉ đạo quản lý của tập trung. Đây cũng là điểm quan trọng phản ánh mối quan hệ giữa dân chủ và kỳ luật kỷ cương.

Bản chất của NNPQ CHDCND Lào là bản chất dân chủ, tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân, vì vậy trong quá trình tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, nhân dân có quyền rất lớn từ quá trình tổ chức ra bộ máy, tới kiểm tra, giám sát hoạt động của bộ máy nhà nước đến bãi miễn người đại diện của mình trong bộ máy nhà nước... Vì vậy, việc mở rộng dân chủ để nhân dân tham gia tích cực vào các quá trình nói trên là vấn đề có tính nguyên tắc.

Nguyên tắc này được thể chế hóa trong Hiến pháp và hệ thống pháp luật của CHDCND Lào. Điều 4 Hiến pháp năm 2015 của CHDCND Lào quy định:

Nhân dân bầu ra đại diện, là Quốc hội và Hội đồng nhân dân để bảo đảm quyền và lợi ích của mình. Việc bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân được tiến hành dựa trên nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín. Cử tri có quyền đề nghị miễn nhiệm người đại diện của mình nếu thấy rằng những người này đã hành xử không xứng đáng với vị trí của mình và đánh mất lòng tin của nhân dân.

Và, Điều 5 quy định: “Quốc hội, Hội đồng nhân dân và các cơ quan nhà nước khác được thành lập và hoạt động dựa trên nguyên tắc tập trung dân chủ”.

Trong quá trình tổ chức và hoạt động của Nhà nước, việc quán triệt và thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ có ý nghĩa rất quan trọng. Tập trung dân chủ là hai mặt của một thể thống nhất với nhau, không thể chỉ thiên về dân chủ mà coi nhẹ tập trung và ngược lại cũng không chỉ chú trọng tập trung mà coi nhẹ dân chủ. Nếu chỉ nhấn mạnh dân chủ mà coi nhẹ tập trung thì dễ dẫn đến lỏng lẻo, thiếu kỷ cương, kỷ luật và hiệu quả quản lý thấp; ngược lại, nếu quá coi trọng tập trung mà coi nhẹ dân chủ thì dễ dẫn đến chuyên quyền, độc đoán, vi phạm dân chủ, hạn chế quyền làm chủ của nhân dân, các căn bệnh quan liêu, hách dịch, cửa quyền sẽ xảy ra...

4.1.4. Quan điểm về đề cao vai trò của Hiến pháp và pháp luật, thực hiện Nhà nước quản lý bằng pháp luật

Quan điểm đề cao vai trò của Hiến pháp và pháp luật trong NNPQ CHDCND Lào được xuất phát từ luận điểm đề cao quyền lực nhân dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Hiến pháp và pháp luật chính là công cụ để xác lập, phản ánh một cách tập trung và đầy đủ nhất ý chí, lợi ích và sự lựa chọn của người dân. Vì vậy, Hiến pháp được coi là đạo luật cơ bản của Nhà nước có giá trị pháp lý cao nhất, quy định toàn diện diện và sâu sắc nhất những vấn đề cơ bản thuộc tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội: chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, anh ninh, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; nguyên tắc tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan nhà nước. Pháp luật cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp, tạo thành một hệ thống quy phạm pháp luật để điều chỉnh các quan hệ phát sinh trên tất cả các lĩnh vực. Vì vậy, Hiến pháp và pháp luật là cơ sở chính trị - pháp lý quan trọng nhất để bảo đảm tính chính đáng, minh bạch công khai của bộ máy nhà nước.

Tổ chức và hoạt động của nhà nước trên cơ sở của Hiến pháp và pháp luật là yêu cầu tất yếu của Nhà nước pháp quyền, bảo đảm cho các cơ quan nhà nước được tổ chức và hoạt động một cách chính đáng, hợp pháp và hiệu quả. Nói cách khác, đề cao Hiến pháp và pháp luật chính là đề cao quyền lực nhân dân, là thực hiện quyền lực do nhân dân ủy quyền cho Nhà nước. Đồng thời, việc đề cao Hiến pháp và pháp

luật trong Nhà nước pháp quyền còn thể hiện một vấn đề có tính nguyên lý đó là: Quyền lực nhà nước luôn có những giới hạn nhất định, Nhà nước chỉ được làm những gì mà pháp luật quy định, cho phép; đi quá giới hạn đó là vi phạm, là lạm quyền, bất hợp pháp.

Quan điểm về đề cao Hiến pháp và pháp luật, thực hiện Nhà nước quản lý bằng pháp luật được thể chế hóa trong Hiến pháp của nước CHDCND Lào. Điều 10 Hiến pháp năm 2015 quy định: “Nhà nước quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật. Đảng, các cơ quan nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Lào, các đoàn thể, các tổ chức xã hội và toàn thể công dân phải hoạt động trong khuôn khổ của Hiến pháp và pháp luật”.

4.1.5. Quan điểm về bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng nhân dân cách mạng Lào đối với Nhà nước pháp quyền Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào của dân, do dân, vì dân

Thực tiễn đã chứng minh, sự lãnh đạo của Đảng NDCM Lào đối với sự nghiệp cách mạnh Lào là một tất yếu lịch sử và tất yếu khách quan. Ngày nay, trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền, phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, thì việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng NDCM Lào đối với Nhà nước để bảo đảm cho NNPQ CHDCND Lào luôn giữ vững bản chất là Nhà nước của dân, do dân, vì dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân trên cơ sở liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức; để hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, bảo đảm cho nền kinh tế thị trường định hướng XHCN phát triển; để chủ động hội quốc tế và đưa sự nghiệp đổi mới đất nước Lào đến thắng lợi.

Đảng lãnh đạo đối với Nhà nước là một nguyên tắc, nhưng Đảng không làm thay công việc của Nhà nước, đó cũng là một nguyên tắc phù hợp với quan điểm đề cao Hiến pháp và pháp luật trong Nhà nước pháp quyền như phân tích ở trên. Sự lãnh đạo của Đảng NDCM Lào đối với NNPQ CHDCND Lào được thực hiện trên những nội dung chủ yếu sau đây:

Một là, đề ra các quan điểm, chủ trương, đường lối và lãnh đạo các cơ quan nhà nước thể chế chính sách, pháp luật của nhà nước thông qua bộ máy nhà nước,