Ve giáp Acari Oribatida ở hệ sinh thái đất cao nguyên Mộc Châu, tỉnh Sơn La

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

HÀ TRÀ MY

VE GIÁP (ACARI: ORIBATIDA)

Ở HỆ SINH THÁI ĐẤT CAO NGUYÊN MỘC CHÂU, TỈNH SƠN LA

LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC

Hà Nội, 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

HÀ TRÀ MY

VE GIÁP (ACARI: ORIBATIDA)

Ở HỆ SINH THÁI ĐẤT CAO NGUYÊN MỘC CHÂU, TỈNH SƠN LA

Chuyên ngành: Động vật học Mã số: 942. 01. 03

LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC

Người hướng dẫn khoa học: GS.TSKH. Vũ Quang Mạnh

Hà Nội, 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu thực địa tại vùng cao nguyên Mộc Châu, tỉnh Sơn La. Các số liệu, kết quả của luận án là trung thực và chưa từng được bảo vệ trước bất kỳ hội đồng nào trước đây.

Tác giả

Hà Trà My

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện luận án này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình, quý báu và tạo điều kiện của nhiều tập thể và cá nhân.

Trước hết, xin được gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến

GS.TSKH. Vũ Quang Mạnh, Thầy đã trực tiếp hướng dẫn tận tình, chu đáo và luôn chỉ bảo, đốc thúc tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án này.

Trung tâm Nghiên cứu Giáo dục Đa dạng sinh học (CEBRED), và Bộ môn

Động vật học, khoa Sinh học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

Viện Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên, Viện Hàn lâm Khoa học Bulgaria (The National Museum of Natural History Sofia -NMNHS, Bulgarian Academy of Sciences -BAS).

Viện Sinh thái và Bảo vệ Công trình, Viện Khoa học Thuỷ Lợi Việt Nam. Trung tâm Sinh học Bảo vệ Đê, Viện Sinh thái và Bảo vệ Công trình.

Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã luôn động viên, khích lệ và tạo điều kiện giúp đỡ tôi về nhiều mặt trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận án này.

Chân thành cảm ơn!

Hà Trà My

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1

1. Cơ sở khoa học và tầm quan trọng của vấn đề nghiên cứu 1

2. Mục tiêu nghiên cứu 2

3. Nhiệm vụ nghiên cứu 2

4. Đóng góp mới của luận án 3

5. Bố cục luận án 3

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN 4

1.1. Tổng quan các nghiên cứu Ve giáp trên Thế giới 4

1.2. Nghiên cứu Ve giáp tại Việt Nam 15

1.2.1. Giai đoạn 1967 - 1986 16

1.2.2. Giai đoạn 1987 - 2007 17

1.2.3. Giai đoạn từ 2008 tới nay 21

1.3. Nghiên cứu Ve giáp tại vùng nghiên cứu 26

1.4. Tổng quan về điều kiện tự nhiên và xã hội của vùng nghiên cứu 27

1.4.1. Vị trí địa lý, địa hình và thổ nhưỡng 27

1.4.2. Khí hậu và thuỷ văn 30

1.4.3. Tài nguyên động - thực vật và yếu tố nhân tác 31

CHƯƠNG 2. THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU32

2.1. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu 32

2.2. Phương pháp nghiên cứu 36

2.2.1. Thu mẫu đất 36

2.2.2. Tách lọc và xử lý mẫu Ve giáp 37

2.2.3. Phân tích và định loại Ve giáp 40

2.2.4. Phân tích và xử lý số liệu 41

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 45

3.1. Đa dạng thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) ở vùng nghiên cứu ..45

3.1.1. Danh sách thành phần loài Ve giáp ở vùng nghiên cứu 45

3.1.2. Cấu trúc phân loại học của Ve giáp ở vùng nghiên cứu 68

3.1.3. So sánh đặc điểm đa dạng thành phần loài quần xã Ve giáp ở vùng nghiên cứu với các vùng liên quan 76

3.1.4. Bàn luận và nhận xét 80

3.2. Cấu trúc quần xã Ve giáp theo năm sinh cảnh ở vùng nghiên cứu 81

3.2.1. Đặc điểm phân bố của Ve giáp theo năm sinh cảnh 81

3.2.2. Đa dạng sinh học theo năm sinh cảnh 87

3.2.3. Cấu trúc loài ưu thế 91

3.2.4. Sự tương đồng thành phần loài của quần xã Ve giáp giữa các sinh cảnh 94

3.2.5. Bàn luận và nhận xét 96

3.3. Cấu trúc quần xã Ve giáp theo bốn mùa ở vùng nghiên cứu 100

3.3.1. Đặc điểm phân bố của Ve giáp theo bốn mùa 100

3.3.2. Đa dạng sinh học theo mùa 104

3.3.3. Cấu trúc loài ưu thế 108

3.3.4. Sự tương đồng thành phần loài của quần xã Ve giáp giữa bốn mùa 110

3.3.5. Bàn luận và nhận xét 112

3.4. Cấu trúc quần xã Ve giáp trong chu kỳ ngày đêm ở vùng nghiên cứu 115

3.4.1. Đặc điểm phân bố của Ve giáp trong chu kỳ ngày đêm 115

3.4.2. Đa dạng sinh học trong chu kỳ ngày đêm 119

3.4.3. Cấu trúc loài ưu thế 123

3.4.4. Sự tương đồng thành phần loài của quần xã Ve giáp trong chu kỳ ngày đêm

........................................................................................................................................125

3.4.5. Bàn luận và nhận xét 127

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 131

CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 133

TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

STT

Chữ viết tắt /ký hiệu	Ý nghĩa
1	BAS	Viện Hàn lâm Khoa học Bulgaria
2	BTB	Bắc Trung Bộ
3	CHXHCN	Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
4	CEBRED	Trung tâm Nghiên cứu Giáo dục Đa dạng sinh học
5	CLN	Đất canh tác cây lâu năm
6	CNN	Đất canh tác cây ngắn ngày
7	cs	Cộng sự
8	D	Độ ưu thế
9	Đ	Mùa đông
10	ĐB	Đông Bắc
11	ĐBSH	Đồng bằng sông Hồng
12	H	Mùa hè
13	H’	Chỉ số đa dạng Shannon - Weiner
14	J’	Độ đồng đều - Chỉ số Peilou
15	MĐTB	Mật độ trung bình cá thể
16	NMHNS	Viện Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Sofia
17	RTN	Rừng tự nhiên
18	RNT	Rừng nhân tác
19	T	Mùa thu
20	TB	Tây Bắc
21	TC	Trảng cỏ
22	S	Số lượng loài
23	SC	Sinh cảnh
24	X	Mùa xuân