Vai trò của nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân ở Việt Nam

Bộ giáo dục và đào tạo

Trường đại học kinh tế quốc dân



PHan THị KIM OANH

VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN Ở VIỆT NAM

Chuyên ngành : kinh tế chính trị

Mã số : 62310102

LUậN áN TIếN Sĩ kinh tế

Người hướng dẫn khoa học:

1. GS.TS. mai ngọc cường

2. PGS.TS. tô đức hạnh

Hà Nội - 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trong Luận án là hoàn toàn trung thực. Những kết luận khoa học của Luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác./.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Phan Thị Kim Oanh

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT vi

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG, HÌNH, HỘP vii

MỞ ĐẦU 1

Chương 1: TỔNG QUAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN 5

1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN 5

1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài 5

1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước 9

1.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 16

1.2.1. Cách tiếp cận 16

1.2.2. Mô hình nghiên cứu 17

1.2.2.1. Nội dung vai trò của Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân 17

1.2.2.2. Các nhân tố đảm bảo vai trò của Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân 17

1.2.2.3. Các tiêu chí đánh giá vai trò của Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân 18

1.2.3. Phương pháp nghiên cứu 22

1.2.3.1. Phương pháp định tính 22

1.2.3.2. Phương pháp định lượng 22

1.2.3.3. Phương pháp xử lý dữ liệu 26

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 27

Chương 2: VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN 28

2.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ VAI TRÒ CỦA AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN 28

2.1.1. Khái niệm và sự cần thiết của an sinh xã hội 28

2.1.1.1. Khái niệm về an sinh xã hội 28

2.1.1.2. Sự cần thiết của an sinh xã hội 29

2.1.2. Khái niệm và đặc điểm của an sinh xã hội đối với nông dân 33

2.1.2.1. Khái niệm về an sinh xã hội đối với nông dân 33

2.1.2.2. Những đặc điểm cơ bản của an sinh xã hội đối với nông dân 34

2.1.3. Vai trò của an sinh xã hội đối với nông dân 36

2.2. BẢN CHẤT, NỘI DUNG VÀ NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN 40

2.2.1. Bản chất và tầm quan trọng của vai trò nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân 40

2.2.1.1. Bản chất vai trò của Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân 40

2.2.1.2. Tầm quan trọng của vai trò nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân 42

2.2.2. Nội dung vai trò của Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân .. 44

2.2.2.1. Nhà nước xây dựng và hoàn thiện môi trường luật pháp và thể chế chính sách an sinh xã hội đối với nông dân 44

2.2.2.2. Nhà nước phối hợp thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với nông dân với các chính sách kinh tế - xã hội khác 46

2.2.2.3. Nhà nước kiểm tra, giám sát việc thực hiện các chính sách về an sinh

xã hội đối với nông dân 49

2.2.3. Nhân tố ảnh hưởng đến vai trò của Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân 50

2.2.3.1. Quan điểm của Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân 50

2.2.3.2. Khả năng tài chính của Nhà nước và thu nhập của nông dân 52

2.2.3.3. Năng lực của hệ thống quản lý an sinh xã hội đối với nông dân 53

2.2.3.4. Nhận thức xã hội về an sinh xã hội đối với nông dân 55

2.3. KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VỀ VAI TRÒ NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM 55

2.3.1. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới về vai trò Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân 55

2.3.1.1. Kinh nghiệm của Cộng hòa Liên bang Đức 55

2.3.1.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc 60

2.3.2. Những bài học rút ra cho Việt Nam từ nghiên cứu kinh nghiệm của các nước 62

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 63

Chương 3: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 64

3.1. PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 64

3.1.1. Nhà nước xây dựng và hoàn thiện môi trường luật pháp, thể chế chính sách để nông dân tham gia vào an sinh xã hội 64

3.1.1.1. Nhà nước xây dựng và hoàn thiện môi trường luật pháp, thể chế chính sách để nông dân tham gia vào an sinh xã hội theo nguyên tắc đóng - hưởng 64

3.1.1.2. Nhà nước xây dựng và hoàn thiện môi trường luật pháp, thể chế chính sách để nông dân tham gia an sinh xã hội không dựa trên nguyên tắc đóng góp 68

3.1.2. Nhà nước phối hợp thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với nông dân với các chính sách kinh tế - xã hội khác 71

3.1.3. Nhà nước xây dựng mô hình tổ chức quản lý, kiểm tra, giám sát về an sinh xã hội nói chung, đối với nông dân nói riêng 75

3.1.4. Kết quả tham gia của nông dân vào hệ thống an sinh xã hội hiện nay 78

3.1.4.1. Sự tham gia của nông dân vào an sinh xã hội theo nguyên tắc đóng - hưởng ...78

3.1.4.2. Sự tham gia của nông dân vào an sinh xã hội không dựa trên nguyên tắc đóng góp 82

3.2. ĐÁNH GIÁ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN 92

3.2.1. Thành tựu và hạn chế vai trò của Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân Việt Nam hiện nay 92

3.2.1.1. Những thành tựu và hạn chế trong việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống luật pháp, chính sách an sinh xã hội đối với nông dân 92

3.2.1.2. Những thành tựu và hạn chế về vai trò của Nhà nước trong việc phối hợp chính sách an sinh xã hội với các chính sách kinh tế - xã hội khác .. 99

3.2.1.3. Những thành tựu và hạn chế về vai trò của Nhà nước trong việc kiểm tra, giám sát thực thi chính sách an sinh xã hội đối với nông dân 102

3.2.2. Nguyên nhân hạn chế vai trò của Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân 105

3.2.2.1. An sinh xã hội đối với nông dân còn là mô hình mới, nên các quan điểm, chủ trương còn chưa theo kịp với thực tiễn 105

3.2.2.2. Thu nhập của nông dân thấp, khó có khả năng tham gia an sinh xã hội theo nguyên tắc đóng - hưởng 105

3.2.2.3. Nguồn tài chính của Nhà nước và nguồn huy động từ cộng đồng để hỗ trợ an sinh xã hội không theo nguyên tắc đóng - hưởng đối với nông dân còn hạn hẹp 112

3.2.2.4. Năng lực tổ chức quản lý an sinh xã hội đối với nông dân còn nhiều bất cập 113

3.2.3.5. Nhận thức xã hội về an sinh xã hội đối với nông dân và công tác tuyên truyền, phổ biến thông tin về an sinh xã hội đến người dân còn hạn chế 115

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 118

Chương 4: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN VIỆT NAM NHỮNG NĂM TỚI 119

4.1. BỐI CẢNH TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN VIỆT NAM NHỮNG NĂM TỚI 119

4.1.1. Bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của đất nước tác động đến tăng cường vai trò của Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân những năm tới 119

4.1.1.1. Cơ cấu ngành nghề trong khu vực nông thôn 119

4.1.1.2. Dân số và lao động nông thôn những năm tới 119

4.1.1.3. Thu nhập, tiêu dùng, tích lũy và đời sống của người dân nông thôn 120

4.1.2. Chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân 123

4.2. PHƯƠNG HƯỚNG TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN NHỮNG NĂM TỚI 126

4.2.1. Tăng cường thu hút sự tham gia của nông dân vào an sinh xã hội 126

4.2.1.1. An sinh xã hội theo nguyên tắc đóng - hưởng 126

4.2.1.2. An sinh xã hội không dựa vào đóng góp đối với nông dân 128

4.2.2. Phương hướng tăng cường vai trò của Nhà nước về an sinh xã hội đối với nông dân ở nước ta những năm tới 134

4.2.2.1. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống luật pháp, chế độ và chính sách về an sinh xã hội đối với nông dân 134

4.2.2.2. Tăng cường sự phối hợp các chính sách kinh tế - xã hội với hệ thống chính sách an sinh xã hội đối với nông dân 136

4.2.2.3. Hoàn thiện công tác tổ chức quản lý, kiểm tra, giám sát thực hiện hệ thống chính sách an sinh xã hội đối với nông dân 141

4.3. GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NÔNG DÂN VIỆT NAM NHỮNG NĂM TỚI 142

4.3.1. Đẩy mạnh sản xuất, tăng nguồn thu, nâng cao thu nhập của nông dân 143

4.3.2. Tăng cường hỗ trợ tài chính từ ngân sách nhà nước để nông dân tham gia vào hệ thống an sinh xã hội mạnh hơn 144

4.3.3. Nghiên cứu đổi mới tổ chức quản lý an sinh xã hội theo nguyên tắc đóng - hưởng đối với nông dân 147

4.2.4. Tăng cường đào tạo đội ngũ cán bộ làm công tác an sinh xã hội 147

4.2.5. Nâng cao nhận thức cho người nông dân về lợi ích của việc tham gia các chương trình an sinh xã hội 148

TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 149

KẾT LUẬN 150

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ 152

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 153

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Diễn giải
ASXH	An sinh xã hội
ASXHTN	An sinh xã hội tự nguyện
BHXH	Bảo hiểm xã hội
BHXHBB	Bảo hiểm xã hội bắt buộc
BHXHTN	Bảo hiểm xã hội tự nguyện
BHYT	Bảo hiểm y tế
BHYTBB	Bảo hiểm y tế bắt buộc
BHYTTN	Bảo hiểm y tế tự nguyện
BHTN	Bảo hiểm tự nguyện
BTXH	Bảo trợ xã hội
CNH, HĐH	Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
CTXH	Cứu trợ xã hội
NCT	Người cao tuổi
NSNN	Ngân sách nhà nước
NTT	Người tàn tật
KCB	Khám chữa bệnh
TEMC	Trẻ em mồ côi
TCXH	Trợ cấp xã hội
TGXH	Trợ giúp xã hội
TGXHTX	Trợ giúp xã hội thường xuyên
TGXHĐX	Trợ giúp xã hội đột xuất
ƯĐXH	Ưu đãi xã hội
XĐGN	Xóa đói giảm nghèo
XHCN	Xã hội chủ nghĩa