Trúc Lâm tông chỉ nguyên thanh trong văn học Phật giáo Việt Nam thời trung đại

nghĩ như vậy nên các tác giả của Trúc Lâm tông chỉ nguyên thanh mới chọn khôi phục và xiển dương tư tưởng Phật giáo Trúc Lâm nhằm giải quyết sự bế tắc của thời đại. Hoà trong quan niệm “Cư Nho mộ Phật” và Phật - Nho nhất trí, Hải Lượng thiền sư Ngô Thì Nhậm chủ trương “Dĩ Nho giải Phật” (dùng triết lý nhà Nho để giải thích Phật giáo), “Khu Thích dĩ nhập Nho” để hoá giải sự hiểu lầm dẫn đến phản đối của các Nho sĩ đối với Phật giáo.

7. Có rất nhiều nhà nghiên cứu trong nước cũng như nước ngoài quan tâm đến câu hỏi: Tại sao một dân tộc nhỏ bé như dân tộc ta, có thể có được sức sống mãnh liệt và bất diệt cho dù trải qua hàng ngàn năm bị đô hộ và muốn xoá sổ với chủ trương chính sách đồng hoá về văn hoá của các thế lực xâm lược hùng mạnh gấp trăm ngàn lần? Đạo Phật mang theo trong mình cả một nền văn minh Ấn Độ tiến bộ đến với dân tộc ta vào đầu Công nguyên. Nền văn minh có tính chất dung hợp và nhu hoà thấm đẫm tinh thần từ bi của Phật này có căn cốt vượt lên trên và có sắc thái ngược hẳn nền văn minh có tính chất thôn tính và đồng hoá của văn minh Trung Hoa, được nảy mầm và phát triển vô cùng thuận lợi trên mảnh đất Giao Châu với truyền thống hiền lành, chân chất của cư dân lúa nước phương Nam. Phải chăng chất kết dính đặc trưng của sự hoà quyện có một không hai này của dân tộc ta là một trong những nguyên nhân khiến dân tộc ta, dù bị Tàu đô hộ hơn cả ngàn năm mà không bị đồng hoá. Có thể nói rằng sự gặp gỡ và dung hợp của hai nền văn minh Ấn Độ và văn minh Trung Hoa diễn ra trên đất Giao Châu, mà hệ quả là sự hình thành tư tưởng Tam giáo đồng nguyên trên đất Việt. Dân tộc ta đã chắt lọc và kế thừa tất cả những tinh hoa của cả hai nền văn minh tầm cỡ ấy của nhân loại tạo nên một nền văn hoá mang bản sắc Đại Việt, mà bản sắc văn hoá tư tưởng này sẽ tồn tại mãi với thời gian.

Có thể xem tác phẩm là tiếng chuông cảnh tỉnh cho con dân Đại Việt nhớ về cội nguồn truyền thống Thiền phái Trúc Lâm đời Trần, cần vứt bỏ những riêng tư mà hướng về cái chung của vận mệnh dân tộc. Âm thanh lớn phát ra từ tác phẩm là tinh thần nhập thế cứu đời, một biểu hiện của lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, mà các vị vua mở đầu thời Thịnh Trần nêu ra rồi được Phật Hoàng Trần Nhân Tông phát triển với việc sáng lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, với sự dung hợp ba luồng tư tưởng lớn của phương Đông: Phật - Nho - Đạo. Ba luồng tư tưởng ấy đã ảnh hưởng không nhỏ đến văn hoá văn học Việt Nam thời trung đại và ít nhiều còn ảnh hưởng đến đời sống văn hoá hôm nay.

Hoài bão và tâm huyết của Ngô Thì Nhậm và các đạo hữu của ông là muốn xiển dương tông chỉ của Thiền phái Trúc Lâm đời Trần: một đạo Phật nhập thế cứu đời, hộ quốc an dân, hoài bão ấy đã được kết tinh ở tác phẩm Trúc Lâm tông chỉ nguyên thanh.

Có thể xem tác phẩm là tài sản quý giá của dân tộc, mà hôm nay với tinh thần “ôn cố tri tân”, chúng ta phải có trách nhiệm gìn giữ và phát huy để những giá trị văn hoá tư tưởng này luôn được bảo lưu và truyền phát.

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN