Yếu Tố Thuộc Về Chế Độ, Ch Nh Sách

người lao động trong nhóm thu nhập thấp nhất (từ 1- dưới 3 triệu) khẳng định không tham gia BHXH tự nguyện. Như vậy, một trong những lý do khiến BHXH tự nguyện khó bao phủ được đến người lao động khu vực kinh tế phi chính thức là do người dân chưa nhận thức được ý nghĩa của chính sách là cùng chia sẻ rủi ro với cộng đồng, bên cạnh đó yếu tố kinh tế là rào cản khá lớn ảnh hưởng đến việc tham gia của một bộ phận người lao động.

4.2. Yếu tố thuộc về chế độ, ch nh sách

Chế độ HXH tự nguyện chính thức luật hóa và đi vào triển khai năm 2008. Chính sách HXH tự nguyện được triển khai hướng tới người lao động không nằm trong diện tham gia HXH bắt buộc, công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên và không thuộc đối tượng tham gia HXH bắt buộc là đối tượng của HXH tự nguyện.

Về mức phí đóng, việc quy định mức đóng HXH tự nguyện như hiện nay là nhằm đảm bảo mức lương hưu nhất định cho đối tượng tham gia khi nghỉ hưu. Nếu để mức đóng do người dân tự quyết thì đa số đối tượng có thể sẽ đóng phí ở mức thấp và kết quả là mức lương hưu sau này của họ sẽ không đảm bảo.

Chính sách HXH tự nguyện không giới hạn tuổi trần tham gia HXH tự nguyện. Đây là một điểm mới và khá then chốt góp phần đưa chính sách

HXH đến cho mọi người lao động của Đảng và Nhà nước. ởi việc mở rộng trần tuổi đã tao điều kiện cho một số lượng lớn lực lượng lao động ở độ tuổi từ trên 45 tuổi với nam và trên 40 tuổi đối với nữ có thể tham gia vào ASXH để đủ điều kiện hưởng lương hưu khi về già vì ở độ tuổi này, người lao động một mặt đã chú ý và lo nghĩ nhiều hơn đến cuộc sống khi về già, mặt khác khả năng tài chính của nhóm lao động này cũng tốt hơn do không phải chi phí nhiều cho việc học hành, nuôi dạy con cái. Điều này đã góp phần mở rộng độ bao phủ của chính sách HXH tự nguyện.

Tuy vậy, bên cạnh đó vẫn còn những rào cản xuất phát từ chế độ chính sách.

Thứ nhất, Luật HXH năm 2014 quy định thời gian tối thiểu 20 năm tham gia HXH để hưởng chế độ hưu trí. Điều này gây trở ngại nhất định cho việc mở rộng đối tượng bao phủ của HXH. Theo đó, người lao động cần phải đáp ứng đồng thời 2 điều kiện là tuổi đời và thời gian tối thiểu tham gia

HXH mới có thể được hưởng lương hưu hàng tháng.

Theo ý kiến của người lao động khoảng thời gian 20 năm là quá dài, thậm chí với tâm lý cần trước mắt nên nhiều người đã chọn phương án nhận chế độ HXH một lần thay vì tiếp tục theo đuổi quá trình dài đóng góp để được nhận lương hưu khi hết tuổi lao động.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 195 trang tài liệu này.

Người lao động tham gia BHXH tự ngu ện có ý kiến về thời gian đóng 20 năm là quá l u. Tôi cũng động viên các chị là hiện na các chị đang kiếm ra tiền, thời gian 20 năm ngoảnh đi ngoảnh lại cũng nhanh, các chị nên đóng để sau nà được hưởng lương hưu. Cũng có người băn khoăn không biết chính sách sau nà có tha đổi không và tha đổi thế nào? Đóng tiền 20-25 năm sau nà không hiểu mức hưởng có thỏa đáng ha không? (Nữ, đại học, đại lý thu HXH tự nguyện phường Tứ Liên, quận Tây Hồ)

Theo tác giả P. Casstel (2005), xét một cách logic, thời gian đóng góp càng ngắn thì mức lương hưu của người tham gia được hưởng sẽ càng ít. Tuy nhiên, mức lương hưu quá thấp của người cao tuổi được coi là khó chấp nhận về mặt xã hội. Vì vậy, sau một thời gian, có khả năng quỹ lương hưu hoặc ngân sách nhà nước buộc phải đẩy “lương hưu quá thấp lên mức tối thiểu để được xã hội chấp nhận. Sự lạm dụng và mức độ bao cấp quá mức có thể làm suy yếu tính bền vững về tài chính của hệ thống hưu trí .

Thứ hai, chế độ hưởng: Người tham gia HXH bắt buộc được hưởng 5 chế độ, gồm: Ốm đau, thai sản, tai nạn lao động - tai nạn nghề nghiệp, chế độ hưu trí, chế độ tử tuất. Trong khi HXH tự nguyện chỉ có 2 chế độ hưu trí và tử tuất. người lao động rất quan tâm đến các chế độ ngắn hạn như chế độ thai sản, tai nạn lao động...nhưng HXH tự nguyện chỉ quy định 2 chế độ hưởng

dài hạn nên chưa tạo sức hấp dẫn. Ngoài sự ổn định của thu nhập thì các chế độ hưởng, thời gian hưởng và mức hỗ trợ của nhà nước phần nào ảnh hưởng đến tâm lý tham gia của một bộ phận người lao động như đã phân tích. Trước khi quyết định tham gia HXH tự nguyện, người lao động sẽ cân nhắc về tình trạng lao động của bản thân, khả năng và điều kiện tham gia của bản thân và gia đình cũng như điều kiện khách quan về thời gian hưởng chế độ hưu trí, các chế độ hưởng của HXH tự nguyện từ đó mới quyết định tiếp tục tham gia hay không. Hơn nữa, quy định thời gian đóng HXH tự nguyện vào nửa đầu thời gian tương ứng với phương thức đóng mà người tham gia HXH tự nguyện lựa chọn. Điều này gây khó khăn cho người tham gia. Nhiều trường hợp do đi làm ăn xa hoặc trường hợp do nguyên nhân nào đó chưa kịp đóng đúng hạn lại phải làm thủ tục như người tham gia lần đầu. Do vậy, nên điều chỉnh lại theo hướng người lao động tham gia HXH tự nguyện có thể đóng phí vào bất kỳ thời điểm nào trong khoảng thời gian theo phương thức mà họ đã lựa chọn.

Qu ền lợi người lao động được hưởng là chưa phù hợp, nên bổ sung qu ền lợi về thai sản cho phụ nữ khi sinh. Tu nhiên, với mức hưởng khác nhau thì mức đóng cũng phải khác nhau giữa phụ nữ và nam giới, nam giới sẽ không phải đóng chế độ thai sản. (Nữ, 1986, đại học, kinh doanh thuốc tây, phường Tứ Liên, quận Tây Hồ)

Chính sách cũng có phần bất cập, rập khuôn, má móc, từ khi triển khai đến giờ vẫn chỉ có 2 chế độ là hưu trí và tử tuất. Người tham gia không được hưởng chế độ tai nạn lao động, chế độ thai sản. Đ là thiệt thòi vì họ cũng đóng 22% như BHXH bắt buộc nhưng lại không được hưởng các chế độ như BHXH bắt buộc. Chỉ sau nà được hưởng lương hưu. Đ là một phép trừ khiến người tham gia không mặn mà. (Nữ, đại học, đại lý thu HXH tự nguyện phường Xuân La).

Thứ ba, về mức hỗ trợ của nhà nước đối với các đối tượng tham gia

BHXH tự nguyện. Từ tháng 1/2018 Nhà nước có chế độ hỗ trợ mức đóng đối với hộ nghèo, cận nghèo và đối tượng tham gia nói chung. Với mức hỗ trợ 30% cho hộ nghèo, 25% hộ cận nghèo và 10% đối với các đối tượng còn lại đã tạo động lực giúp cho người nghèo có cơ hội tham gia BHXH tự nguyện. Tuy vậy, đối với nhiều người lao động, việc nhà nước điều chỉnh tăng mức hỗ trợ cũng chưa đủ sức thu hút người lao động tham gia.

“ hả năng thu nhập không ổn định nên không dễ đóng hàng tháng, mức h trợ của Nhà nước còn thấp, thời gian đóng BHXH 20 năm quá dài. Còn nhiều người chưa biết và chưa hiểu đầ đủ về chính sách nà chưa quan t m đến việc phòng xa cho bản thân về sau này khi hết tuổi lao động. Bên cạnh đó, chính sách BHXH tự nguyện chưa hấp dẫn người lao động, bởi chỉ được hưởng 2 chế độ hưu trí và tử tuất… để hưởng chế độ hưu trí.” (Nam, Thạc sỹ, đại diện lãnh đạo BHXH thành phố Hà Nội).

Theo nghiên cứu của AAV và Oxfam (2012), có nhiều lý do khiến chính sách BHXH tự nguyện chưa đi vào cuộc sống như thời gian đóng bảo hiểm dài, người dân chưa nhận thức được lợi ích của HXH, trong khi đó người lao động tự do thu nhập thấp còn phải lo nhiều khoản chi phí hàng ngày.

Tác giả Trần Nguyệt Minh Thu (2014) nhận định do mức đóng góp và phạm vi áp dụng của BHXH tự nguyện chỉ hạn chế ở hai chế độ hưu trí và tử tuất, không bao gồm bảo hiểm về sức khỏe, bệnh tật... là một trong những rào cản người lao động tiếp cận BHXH tự nguyện.

Theo UNFPA (2011), sự chậm chạp thay đổi và các quy định, ràng buộc khắt khe khiến cho hệ thống BHXH tự nguyện không thể hoạt động hiệu quả, mức ảnh hưởng ít và bao phủ một tỷ lệ không đáng kể dân số cao tuổi. Bên cạnh việc hạn chế về loại hình hưởng, chính sách và cách thức vận hành của hệ thống BHXH tự nguyện chỉ đơn giản là “bản sao của hệ thống BHXH bắt buộc. Với một nước có thu nhập còn thấp và khu vực kinh tế phi chính thức còn lớn thì hệ thống BHXH tự nguyện sẽ là kênh chủ yếu để huy động

sự tham gia của người lao động, nhằm đảm bảo đời sống kinh tế khi về già. Tuy nhiên, với các quy định như hiện nay, hệ thống BHXH tự nguyện của Việt Nam khó có thể thực hiện vai trò đó.

Trên thế giới, các chính phủ đã có nhiều cải cách làm tăng tính linh hoạt cho người lao động khu vực phi chính thức tham gia bảo hiểm. Tại Trung Quốc, nhân viên khu vực phi chính thức được yêu cầu tham gia chương trình hưu trí chính phủ bắt buộc. Ở Chile và các nước đang phát triển khác nơi có ngành nông nghiệp lớn mạnh, để khuyến khích sự tham gia của lao động tạm thời, lao động thời vụ (hầu hết từ ngành nông nghiệp) nhà nước cho phép đóng góp linh hoạt. Khi có vụ mùa bội thu, do điều kiện thời tiết tốt và do tiến bộ trong công nghệ bón phân, nông dân có thể đóng góp vào quỹ hưu trí nhiều hơn bình thường. Tuy nhiên, nếu điều kiện thời tiết xấu diễn ra nhiều (ví dụ như lũ lụt hoặc sâu bệnh), nông dân có thể chậm đóng hoặc đóng không thường xuyên....

Một vấn đề ở Việt Nam cũng cần quan tâm, đó là sự cạnh tranh của thị trường bảo hiểm (bảo hiểm nhân thọ với 18 công ty, trong đó 17 công ty nước ngoài giàu kinh nghiệm và tiềm lực mạnh mẽ) có tính cạnh tranh cao và năng động.

“Giai đoạn đầu của thị trường bảo hiểm nhân thọ ở Việt Nam từ năm 1996, khi đó Bảo Việt phát triển đầu tiên, đến năm 1999 xuất hiện thêm một số công t nước ngoài như rudential, Manulife... Giai đoạn hiện nay là 18 công ty bảo hiểm nhân thọ. Họ đầu tư rất nhiều về đội ngũ nh n viên, đặc biệt là đội ngũ bán bảo hiểm, với nhiều khóa đào tạo bài bản. Có thể thấy, sự cạnh tranh của các công ty khiến cho các sản phẩm bảo hiểm ngà càng đa dạng, phong phú, người dân có nhiều sự lựa chọn” (Nam, cán bộ phường Tứ Liên, quận Tây Hồ)

Năm 2019, tổng số lao động tham gia HXH tự nguyện là 551 ngàn người/ 30 triệu lao động chưa tham gia nhưng khách hàng của bảo hiểm nhân thọ là 9,8 triệu người với số tiền đóng là 107.793 tỷ đồng. Ngoài kênh đại lý,

các công ty ảo hiểm nhân thọ mở rộng mô hình kết hợp với ngân hàng bán bảo hiểm nhân thọ (tapchitaichinh.vn)

Việc từng bước mở rộng diện bao phủ số người tham gia HXH tự nguyện là xu hướng tất yếu trong bối cảnh hiện nay, nhằm bảo đảm quyền được tham gia và thụ hưởng chế độ chính sách cho mọi người lao động. Như vậy, có thể thấy có rất nhiều lý do khiến người lao động không tham gia

HXH tự nguyện, trong đó có các nguyên nhân liên quan đến chính sách (về chế độ hưởng, thời gian hưởng). ên cạnh đó, kết quả nghiên cứu cũng phản ánh nhận thức của người lao động về chính sách HXH tự nguyện còn hạn chế. người lao động chưa nhận thức được ý nghĩa của chính sách HXH tự nguyện là chia sẻ rủi ro với cộng đồng xã hội, một bộ phận người lao động vì mưu sinh trước mắt mà ít quan tâm đến lợi ích lâu dài. Do đó, bên cạnh việc nghiên cứu bổ sung các chế độ phù hợp thì việc truyền thông về ý nghĩa, tính ưu việt của chính sách HXH tự nguyện là hết sức cần thiết.

4.3. Yếu tố thuộc về công tác truyền thông

Theo rất nhiều nghiên cứu, yếu tố truyền thông là một trong những giải pháp quan trọng bậc nhất trong quá trình hướng đến sự bao phủ hoàn toàn BHXH tự nguyện (Hoàng Bích Hồng và cộng sự (2017), Thái Dương (2017)...

“Công tác tu ên tu ền được biết đến là một trong những giải pháp quan trọng để vận động người dân tích cực tham gia BHXH, BH T. Để đạt được hiệu quả cao cần có sự vào cuộc của cấp uỷ, chính quyền các cấp, các ngành, các hội đoàn thể đặc biệt là ở cấp cơ sở. Chính quyền địa phương, các hội đoàn thể tại địa phương là đơn vị hành chính cuối cùng, sát với người dân, nắm rõ nhất thông tin, nhu cầu của người d n trên địa bàn, vì vậy công tác tuyên truyền thông qua chính quyền địa phương và các hội đoàn thể sẽ đem lại hiệu quả trực tiếp, tích cực.” (Nam, Thạc sỹ, Đại diện lãnh đạo BHXH thành phố Hà Nội)

Việc xây dựng mạng lưới đại lý thu BHXH tự nguyện tại xã/ phường tại điều kiện cho người dân dễ dàng tiếp cận chính sách, rút ngắn thời gian và

tâm lý e ngại khi tham gia. Kết quả nghiên cứu cho thấy 91.4% người lao động đánh giá địa điểm đóng HXH tự nguyện là phù hợp, đa dạng với các địa điểm đóng ở cơ quan HXH quận, ưu điện hoặc đại lý thu tại các phường/ xã.

“Trước kia tôi đóng BHXH tự nguyện ở quận nhưng từ ngày biết có người ở phường thu thì tôi lại tham gia ở phường, đi lại cho gần. Người dân ra phường làm việc là tiện nhất, việc gì cũng ra phường chứ lên quận thì xa, lại không quen nên cũng ngại.” ( Nữ, THPT, phường Phú Thượng).

Nhìn nhận một cách toàn diện về vai trò của đại lý thu BHXH tự nguyện tại các phường, chúng tôi nhận được kết quả khá tích cực: “Tôi đóng BHXH tự nguyện được hướng dẫn tận tình, hồ sơ thủ tục cũng đơn giản. Chị cán bộ thu là người có trình độ, có hiểu biết nên hướng dẫn dễ hiểu. Tôi biết được khi tham gia mình được hưởng quyền lợi gì, mức đóng như thế nào là hợp lý (nam, THPT, phường Phú Thượng)

Về phía đại lý thu BHXH tự nguyện cũng có sự nỗ lực “Chính sách nhà nước về BHXH tự nguyện nhiều khi có sự tha đổi, điều chỉnh để phù hợp với thực tế nên bản th n tôi cũng phải dành thời gian để cập nhật thông tin nếu không sẽ tư vấn sai cho người tham gia. (Nữ, Đại học, đại lý thu BHXH tự nguyện phường Xuân La).

Tuy vậy, bên cạnh những kết quả tích cực, các đại lý thu còn hạn chế về chuyên môn BHXH và kỹ năng tuyên truyền. Hơn nữa, do làm công tác kiêm nhiệm nên đại lý thu BHXH chưa dành nhiều thời gian để phát triển mạng lưới, thiếu sự chủ động trong việc tiếp cận đến người lao động.

“Thực sự thì khối lượng công việc của chúng tôi tuy không phải nhỏ nhưng vẫn có thể cáng đáng được. Tu nhiên đôi khi việc thiếu sự đào tạo bài bản làm chúng tôi cảm thấ khá khó khăn trong công việc. Mong muốn của tôi cũng như những đông nghiệp ở phường khác là được tham gia những khóa

đào tạo chu ên s u hơn nữa về BHXH tự nguyện để công việc được thực hiện một cách trôi chả hơn.” (Nữ, Đại học, Đại lý thu HXH phường Tứ Liên)

Việc nhận thức về khối lượng cũng như chất lượng công việc của cán bộ thực hiện BHXH tự nguyện thể hiện sự tự ý thức cao về trách nhiệm của mình. Không chỉ bản thân cán bộ làm trực tiếp, ngay cả lãnh đạo chính quyền cũng nhận thấy sự cần thiết của việc đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho đội ngũ cán bộ thực hiện HXH tự nguyện tại địa phương.

“Tôi thấy cần phải có những khóa đào tạo bồi dưỡng chu ên s u hơn cho đội ngũ thực hiện BHXH tự nguyện tại địa phương, cần phải đổi mới chương trình đào tạo, bồi dưỡng, đảm bảo khối lượng kiến thức toàn diện và chu ên s u để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ hiện tại trước mắt và yêu cầu phát triển của địa phương.” (Nam, Đại học, Phó Chủ tịch UBND phường Xuân La)

Trường hợp đóng hàng tháng, 3 tháng/ 1 lần nhưng cũng có nhiều trường hợp đóng 6 tháng, 12 tháng/ 1 lần. Như vậy, việc trao đổi thông tin bị đứt đoạn, mang tính một chiều và không có sự chủ động từ phía đại lý. Theo tác giả Mai Thị Dung (2016:20), có sự bất đối xứng thông tin trong lĩnh vực

HXH. Đó là, cơ quan HXH thiếu thông tin về đối tượng tham gia BHXH và người lao động thiếu thông tin về BHXH, từ đó dẫn đến sự lựa chọn bất lợi của người lao động khi tham gia vào BHXH. Tác giả cũng khẳng định, lợi thể thông tin sẽ giúp người lao động lựa chọn được loại hình bảo hiểm phù hợp, mức đóng và phương thức đóng phù hợp giúp họ tối đa hóa lợi ích.

Rõ ràng việc đầu tư đào tạo cán bộ thực hiện chính sách HXH tự nguyện là hết sức cần thiết để hướng tới một đội ngũ chuyên nghiệp, bởi đây là mắt xích rất quan trọng, là cầu nối giữa cơ quan HXH và người dân. Do vậy, để triển khai tốt công tác thu HXH tự nguyện trên địa bàn, cơ quan HXH cần có chính sách đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phụ trách trực tiếp chính sách HXH tự nguyện. Đồng thời cần bố trí số lượng cán bộ phù hợp nhằm hỗ trợ tối đa người dân tiếp cận với chính sách.