Cơ Sở Xây Dựng Cơ Quan Bảo Hiến Chuyên Trách Ở Việt Nam Hiến Pháp Là Văn

trị nền tảng quốc gia luôn cần được bảo vệ tuyệt đối trước sự tác động của vô vàn những yếu tố khác nhau.

3.2. Cơ sở xây dựng cơ quan bảo hiến chuyên trách ở Việt Nam Hiến pháp là văn bản chính trị, xã hội, pháp lý thể hiện chủ quyền và

sự đồng thuận của nhân dân trong việc xác định độc lập và chủ quyền, toàn

vẹn lãnh thổ, chế độ chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội và ghi nhận những quyền, nghĩa vụ căn bản của công dân. Hiến pháp là văn bản có giá trị pháp lý tối cao, không thể có bất kỳ một sự xâm phạm. Nhu cầu bảo vệ Hiến pháp là khách quan, xuất phát từ vị trí quan trọng của Hiến pháp trong thực tiễn. Việt Nam có yêu cầu cấp thiết để xây dựng mô hình bảo hiến chuyên trách hoạt dộng hiệu quả hơn. Tuy nhiên, việc xây dựng cơ quan bảo hiến chuyên trách cần dựa trên nền tảng thực tiễn nhất định.

3.2.1. Tồn tại một bản Hiến pháp quy định tính pháp lý tối cao Việt Nam đã xây dựng Hiến pháp thành văn và cũng đã tuyên bố về

tính tối cao trong hệ thống pháp luật. Hiến pháp 2013 đã ghi nhận tại điều

119, chương XI về “Hiến pháp là đạo luật cơ bản của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có hiệu lực pháp lý cao nhất, mọi văn bản pháp luật khác đều phải phù hợp với Hiến pháp. Mọi hành vi vi phạm Hiến pháp đều bị xử lý”. Những quy định trên đã thể hiện rõ giá trị tối cao của Hiến pháp so với toàn bộ hệ thống pháp luật, đồng thời tạo nền tảng pháp lý để xây dựng cơ quan bảo hiến chuyên trách nhằm bảo vệ Hiến pháp.

Hiến pháp đã bước đầu đi sâu vào hoạt động thực tiễn của các cơ quan nhà nước, công dân và các tổ chức. Mọi hoạt động từ đơn giản hay phức tạp đều đã bắt đầu dự theo quy định của Hiến pháp. Các văn bản quy phạm do các cơ quan trung ương hay địa phương ban hành đều đã tham vấn rõ ràng quy định trong Hiến pháp, và đều trích dẫn những quy định của Hiến pháp khi thấy cần thiết. Việc xây dựng văn bản pháp luật điều chỉnh các vấn đề của đất nước đều được cơ quan nhà nước có thẩm quyền dựa

trên nội dung của Hiến pháp mà thực hiện. Nhân dân đã từng bước tham gia sửa đổi Hiến pháp, đóng góp ý kiến nhằm tạo ra bản Hiến pháp mới thực sự của nhân dân. Đồng thời đã tìm hiểu và vận dụng những quy định của Hiến pháp để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Hiến pháp đã từng bước mang tính nền tảng cho mọi hoạt động và đã áp dụng khả thi vào thực tiễn cuộc sống. Hiến pháp đã giảm tính hình thức đi rất nhiều, quyền lực của Hiến pháp là điều đã được ghi nhận. Qua các thời kỳ, Hiến pháp ngày càng thể hiện được quyền năng của mình trong sự giới hạn quyền lực, sự giới hạn thể hiện trong các quy định của Hiến pháp tạo nền tảng cho vệc thực hiện xây dựng cơ quan bảo hiến chuyên trách bảo vệ lợi ích của nhân dân, tránh những sự lạm quyền xuất hiện ở cơ quan nhà nước. Tính tối cao của Hiến pháp chính là điều kiện cơ bản quan trọng nhất để có thể xây dựng cơ quan bảo hiến chuyên trách ở nước ta hiện nay.

3.2.2. Từng bước hoàn thiện và xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 102 trang tài liệu này.

Vấn đề bảo vệ Hiến pháp từ lâu đã được Đảng và Nhà nước ta hết sức chú trọng, nhưng kể từ khi định hướng xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam được đặt ra, chủ đề trên mới thực sự trở nên "nóng bỏng" và thu hút được sự chú ý của toàn xã hội. Bởi trong nhà nước pháp quyền, Hiến pháp được đặt ở vị trí cao nhất, được xem như biểu tượng của nhà nước pháp quyền. Lý luận về nhà nước pháp quyền khẳng định nhà nước pháp quyền sinh ra để bảo vệ các quyền tự do của công dân được quy định trong nội dung Hiến pháp.

Tư tưởng chính trị của Đảng cộng sản Việt Nam đã nhận định rõ sự đổi mới trong việc xây dựng mô hình bảo hiến nhằm hoàn thiện các mục tiêu khác để xây dựng nhà nước pháp quyền trong thời kỳ mới. Chủ trương xây dựng nhà nước pháp đồng thời với việc xây dựng mô hình bảo hiến hoàn chỉnh. Sự đổi mới trong tư duy chính trị là điều kiện tiên quyết trong

việc thành lập cơ quan chuyên trách bảo hiến, thiết chế bảo hiến sẽ trở thành công cụ hữu hiệu để kiểm soát quyền lực nhà nước đảm bảo tính dân chủ. Đảng Cộng sản Việt Nam đã định hướng thống nhất hoàn thiện chủ trương về xây dựng hệ thống pháp luật trong nhà nước pháp quyền:

- Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

- Xây dựng cơ chế phán quyết về hành vi vi phạm Hiến pháp trong lĩnh vực lập pháp, hành pháp, tư pháp.

- Xây dựng chủ trương kiểm soát việc phân công - phối hợp thực hiện các quyền lập pháp, tư pháp, hành pháp.

- Xây dựng nền dân chủ, tiếp tục hoàn thiện và làm rõ bản chất xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam.

Nhà nước pháp quyền mang bản chất nhà nước bị hạn chế quyền lực trong hoạt động lập pháp, hành pháp, tư pháp. Bản chất quan trọng nhất của nhà nước pháp quyền thể hiện “tính tối cao của Hiến pháp và pháp luật”. Pháp luật được coi là cơ sở cho việc thực hiện quyền lực nhà nước, mọi vấn đề quan trọng của quốc gia khi quyết định đều phải phụ thuộc vào pháp luật. Tính tối cao của Hiến pháp và pháp luật đảm bảo mọi hoạt động trong đời sống xã hội đều phải tuân thủ trong một phạm vi nhất định. Khi xây dựng nhà nước pháp quyền đồng nghĩa với việc có nền tảng tất yếu cho việc bảo vệ giá trị Hiến pháp. Nhà nước pháp quyền và mô hình bảo vệ Hiến pháp hiệu quả là điều kiện không thể tách rời. Cơ quan bảo hiến chuyên trách là điều kiện cần để có thể hoàn thiện quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam. Vậy nên, thống nhất định hướng xây dựng nhà nước pháp quyền đồng nghĩa với việc tạo ra nền tảng tư tưởng nhằm hoàn thiện mô hình bảo hiến chuyên trách ở nước ta.

3.2.3. Cơ chế phân quyền có sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực nhà nước

Hiến pháp 2013 đã ghi nhận tại khoản 3, điều 3, chương I: Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Điểm khó khăn nhất trong việc xây dựng mô hình bảo hiến cơ quan chuyên trách ở nước ta chính là việc dung hòa sao cho phù hợp giữa bảo vệ quyền lực nhà nước là thống nhất mà không làm mất đi bản chất của mô hình bảo hiến. Thông thường nguyên tắc thống nhất quyền lực sẽ mang lại những rào cản trong việc xây dựng cơ quan bảo hiến chuyên trách. Điều này xuất phát từ mâu thuẫn giữa một bên là tính tối cao của Quốc hội “Quốc hội cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất” và nguyên tắc thống nhất quyền lực nhà nước với một bên là việc xem xét những giá trị pháp lý của Quốc hội ban hành. Bộ máy nhà nước Việt Nam là bộ máy nhà nước tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Đây là nguyên tắc hiến định nhằm bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thực sự thuộc về nhân dân. Quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền lập hiến và lập pháp. Có thể hiểu là cho dù Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất cũng sẽ phải chịu sự kiểm soát của cơ quan chuyên trách khác.Vấn đề sẽ rất phức tạp khi vừa sử dụng nguyên tắc thống nhất quyền lực nhà nước vừa bảo vệ tính tối cao của Hiến pháp.

Tuy nhiên, sự mâu thuẫn sẽ được giải quyết phần nào thông qua cách hiểu mới về sự thống nhất quyền lực ở Việt Nam. Quyền lực tập trung vào Quốc hội dựa trên cơ chế trao quyền của Hiến pháp có phân công giữa các cơ quan quyền lực chứ không phải định hướng quyền lực tuyệt đối theo mô hình “Xô Viết tối cao”. Yêu cầu cần thiết phải giữ cân bằng và ổn định trong sự phân công thực hiện quyền lực nhà nước theo trật tự hiến định,

hạn chế mọi hành vi lạm quyền và vượt quyền từ bất cứ cơ quan nào. Khi xảy ra sự lạm quyền, vượt quyền của các cơ quan nhà nước vi phạm thẩm quyền hiến định thì phải có cơ chế để phán quyết những hành vi vi hiến. Sự phân công, phối hợp sẽ giúp các ngành quyền lực có sự độc lâp nhất định và tạo nền tảng cho việc tạo dựng cơ chế bảo hiến chuyên trách đặc thù hơn, hiệu quả hơn.

3.2.4. Quyền con người, quyền công dân được từng bước ghi nhận Hiến pháp 2013 đã ghi nhận chương II “Quyền con người, quyền và

nghĩa vụ cơ bản của công dân”. Những quy định trong Hiến pháp đã thể

hiện rõ tầm quan trọng của vấn đề quyền công dân trong thực tiễn xây dựng đất nước và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Quyền công dân đang được đảm bảo bằng những quy định của đạo luật tối cao, những quy định trong Hiến pháp tạo ra một vòng giới hạn nhất định để bảo vệ nhân dân trước quyền lực nhà nước. Trong phạm vi này, quyền của công dân là quyền lực tuyệt đối, được bảo vệ khỏi mọi sự tác động từ cơ quan nhà nước. Những quyền cơ bản của công dân được bảo vệ, đặc biệt là những quyền liên quan đến quyền tự do của công dân.

Sự thay đổi cũng đến từ cách nhìn nhận về vấn đề quyền công dân. Quyền công dân hiện nay không còn được coi là những quyền được ghi nhận trong văn bản pháp lý mà được biết đến như những quyền tự nhiên mà con người mặc nhiên được nhận khi sinh ra mà không cần bất kỳ sự ghi nhận hay ban phát nào từ cơ quan quyền lực nhà nước. Nhà nước có trách nhiệm dùng những quyền hạn của mình nhằm ngăn chặn sự vi phạm đến quyền cơ bản con người. Việc quy định trong Hiến pháp nhằm tạo nên một hệ thống pháp lý, một cơ chế cụ thể để bảo vệ quyền con người. Hiến pháp có trách nhiệm ngăn chặn những hành vi vi phạm quyền con người thông qua sự lạm quyền của các chủ thể thuộc quyền lực nhà nước. Quyền con người được ghi nhận và bảo đảm sẽ hạn chế được sự phục thuộc của nhân

dân vào cơ quan nhà nước, biến nhân dân thành chủ thể có tiếng nói trong hoạt động với cơ quan nhà nước tránh tình trạng tham nhũng, cửa quyền, sách nhiễu.

Quyền con người được coi trọng đồng nghĩa với yêu cầu bảo đảm tính pháp lý của Hiến pháp. Hiến pháp quy định quyền cơ bản của công dân làm nền tảng cho sự hình thành và hoạt động của cơ quan bảo hiến chuyên trách. Việc thành lập một cơ quan chuyên trách bảo vệ tính tối cao của Hiến pháp và quyền hiến định của công dân trước khả năng xâm phạm của cơ quan công quyền là xu thế tất yếu.

3.2.5. Sự thống nhất về tư tưởng hoàn thiện cơ chế bảo hiến

Hiện nay, chưa tồn tại bất kỳ một văn bản pháp lý chính thức nào ghi nhận quan điểm của Đảng và nhà nước về việc xây dựng cơ quan bảo hiến chuyên trách ở Việt Nam. Tuy nhiên, thông qua những quan điểm được ghi nhận trong suốt thời gian dài, có thể nhận thấy, định hướng của Đảng và nhà nước thống nhất với việc từng bước hoàn thiện cơ chế bảo hiến hiện nay, tiếp tục nghiên cứu và xây dựng cơ quan bảo hiến chuyên trách nếu điều kiện cho phép.

Nghị quyết 48 ngày 2/5/2005 của Bộ chính trị về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đến năm 2020: Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; đổi mới căn bản cơ chế xây dựng và thực hiện pháp luật; phát huy vai trò và hiệu lực của pháp luật để góp phần quản lý xã hội, giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, xây dựng Nhà nước trong sạch, vững mạnh, thực hiện quyền con người, quyền tự do, dân chủ của công dân, góp phần đưa nước ta trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020[1]. Báo cáo chính trị

của Ban chấp hành Trung ương Đảng - Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng tiếp tục ghi nhận: “tiếp tục xây dựng và hoàn thiện mô hình Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa” xác định “ xây dựng và hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát và tính hợp hiến và hợp pháp trong hoạt động và quyết định của cơ quan công quyền”, xây dựng cơ chế phán quyết về những vi phạm Hiến pháp trong hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp”[2]. Kết luận tại Hội nghị Trung ương 5 khóa XI ngày 25 tháng 5 năm 2012 đã chỉ rõ: “Nghiên cứu các mô hình cơ quan bảo vệ Hiến pháp phù hợp với thể chế chính trị và điều kiện của Việt Nam”. Quan điểm xây dựng và hoàn thiện mô hình bảo hiến đã được đề cập, từng bước hoàn thiện và tạo cơ sở cho mô hình cơ quan bảo hiến chuyên trách ở Việt Nam.

3.3. Đánh giá sự phù hợp của các mô hình bảo hiến ở Việt Nam Việc lựa chọn mô hình bảo hiến chuyên trách phù hợp tại Việt Nam

là câu hỏi rất khó có thể trả lời, những mô hình bảo hiến hoàn thiện trên thế

giới hiện nay đều tồn tại điểm không phù hợp với nền tảng chính trị và xã hội Việt Nam. Xã hội Việt Nam luôn đề cao tính ổn định, mọi ảnh hưởng dù nhỏ nhất đều gây lên những hậu quả xấu.

Điều cần thiết hiện tại là phải lựa chọn mô hình bảo hiến chuyên trách phù hợp chứ không tiếp tục sử dụng mô hình bảo hiến kiêm nhiệm. Mô hình bảo hiến Quốc hội mà cần thiết phải thay thế bởi cơ quan bảo hiến chuyên trách có tính độc lập nhất định so với hệ thống quyền lực chính trị. Mô hình bảo hiến chuyên trách cần phải hoạt động như thiết chế tài phán (có khả năng đưa ra các phán quyết), có trình tự thủ tục nhất định, có quyền đưa ra những phán quyết hợp pháp, có hiệu lực pháp lý. Việc xây dựng cơ quan bảo hiến chuyên trách cần dựa trên yêu cầu cần thiết của xã hội cũng như những nền tảng nhất định phù hợp với sự phát triển đất nước.

Có một số quan điểm cho rằng, Việt Nam hiện nay khó có thể thiết lập một cơ chế bảo vệ Hiến pháp hoàn thiện tương tự các quốc gia khác

trên thế giới, vì vậy Việt Nam nên duy trì và tăng cường một cách hiệu quả mô hình bảo hiến Quốc hội bằng cách sử dụng các biện pháp khác nhau như nâng cao vai trò thẩm định, kiểm tra văn bản trước khi ban hành, thắt chặt toàn bộ quy trình xây dựng văn bản pháp luật, hạn chế sự những quy định trái với Hiến pháp. Quan điểm tuy có thể giúp duy trì tính ổn định của hệ thống chính trị nhưng thiếu tính khách quan, hiện thực, không có sự đột phá trong quá trình hoàn thiện và phát triển hệ thống pháp luật. Cơ chế pháp luật luôn luôn cần sự thay đổi nhằm hoàn thiện hơn, sự thay đổi các yếu tố pháp luật có thể đem lại những tác động hai mặt cả tốt và không tốt nhưng chính sự thay đổi mới có thể hoàn thiện hệ thống pháp luật. Xây dựng mô hình bảo hiến cần có sự nhìn nhận theo hướng sáng tạo, đổi mới phù hợp với yêu cầu thực tiễn đồng thời dựa trên nền tảng pháp lý phù hợp, kết hợp giữa những yếu tố nền tảng trong lý luận và sự đổi mới trong tư duy là yêu cầu nhằm hướng tới mô hình bảo hiến mới, hiệu quả hơn.

Quan điểm xây dựng cơ quan bảo hiến chuyên trách ở Việt Nam dưới hình thức là cơ quan chuyên trách đều có những điểm mới, sáng tạo tuy nhiên những mô hình này cũng cần xây dựng có đặc điểm cơ bản, phù hợp của mô hình bảo hiến đã xây dựng và hoàn thiện trên thế giới. Việc lựa chọn mô hình phù hợp xuất pháp từ cách nhìn khoa học của những học giả ở những góc độ và lập trường pháp lý khác nhau. Tồn tại nhiều hệ quan điểm sẽ đem lại sự toàn diện nhằm tìm ra mô hình bảo hiến hoàn thiện với Việt Nam. Hiện nay, tuy có những quan điểm khác nhau về xây dựng mô hình bảo hiến ở Việt Nam. Mỗi mô hình có đặc điểm khác nhau, có yêu cầu khác nhau khi xây dựng nhưng tựu chung lại những mô hình sau đã có sự hiệu quả nhất định khi được xây dựng hoàn thiện trên thế giới.

Thứ nhất, trong trường hợp xây dựng mô hình bảo hiến bằng toà án thuộc hệ thống tư pháp: cơ quan có thẩm quyền bảo hiến là một bộ phận thuộc hệ thống tư pháp, một nhánh trong hệ thống quyền lực, hoạt động bảo hiến được xem xét như hoạt động xét xử thông thường. Chức