Sự lựa chọn mô hình bảo hiến ở Việt Nam

Mô hình hội đồng Hiến pháp ở Việt Nam cần thiết phải được xây dựng như một cơ quan tài phán - chính trị có tính độc lập với hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước ở Việt Nam. Hội đồng Hiến pháp không thuộc Quốc hội - cơ quan quyền lực nhà nước, không thuộc Chính phủ - cơ quan Hành pháp, và không thuộc hệ thống cơ quan Tư pháp. Hội đồng Hiến pháp được thành lập với tư cách là một cơ quan độc lập trong hoạt động với toàn bộ hệ thống các cơ quan nhà nước Việt Nam nhằm đảm bảo cho sự khách quan khi tiến hành hoạt động Hiến pháp. Tính độc lập của hội đồng Hiến pháp cần được đảm bảo bằng sự tôn trọng các quy định của pháp luật đối với cơ quan nhà nước.

Mô hình hội đồng Hiến pháp được xây dựng khi được ghi nhận trong Hiến pháp, đây là cơ quan cần được thừa nhận bởi văn bản pháp luật có giá trị pháp lý cao nhất. Chỉ khi ghi nhận đầy đủ vào Hiến pháp thì mới đảm bảo được tính pháp lý của hoạt động Hiến pháp. Hội đồng Hiến pháp là mô hình chỉ phát huy được hiệu quả nếu chỉ được thừa nhận bởi Hiến pháp, thực hiện nhiệm vụ nếu như thẩm quyền được Hiến pháp ghi nhận.

Mô hình hội đồng Hiến pháp được tổ chức mang tính chất đặc thù riêng biệt, là cơ quan chuyên biệt để bảo vệ giá trị tối cao của Hiến pháp nên mô hình hội đồng Hiến pháp chỉ được tổ chức thành một cơ quan duy nhất tại Trung ương, chứ không được tổ chức thành hệ thống cơ quan theo địa giới hành chính (cách thức tổ chức quyền lực thông thường ở nước ta) như các ngành quyền lực khác. Hội đồng Hiến pháp là cơ quan duy nhất về bảo hiến ở Việt Nam được xây dựng tại Trung ương, bên cạnh bộ máy nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hội đồng Hiến pháp là cơ quan duy nhất trên toàn lãnh thổ Việt Nam có thẩm quyền bảo vệ Hiến pháp và được pháp luật Việt Nam thừa nhận.

Hội đồng Hiến pháp được thành lập và hoạt động dựa trên quy định của Hiến pháp với nhũng nguyên tắc phù hợp với nguyên tắc xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa. Hoạt động hội đồng Hiến pháp dựa theo nguyên tắc tập trung dân chủ, công khai và đa số. Các mô hình có thể giống nhau về một số yếu tố cơ bản nhưng vẫn phải chứa đựng sự phù hợp với đặc điểm nhà nước áp dụng. Áp dụng rập khuôn, cứng nhắc sẽ khiến mô hình bảo hiến trở thành bị áp đặt. Mô hình bảo hiến được xây dựng cần thiết phải tuân thủ những nguyên tắc cụ thể phù hợp với hoàn cảnh chính trị

- xã hội ở Việt Nam.

Hội đồng Hiến pháp là cơ quan được trao quyền hạn trong việc bảo vệ Hiến pháp, tuy nhiên quyền hạn của cơ quan này đến đâu vẫn là một vấn đề cần được quan tâm. Hội đồng Hiến pháp hình thành với dạng là cơ quan tài phán hay chỉ với dạng cơ quan tham vấn Hiến pháp.Với dạng cơ quan tài phán, hội đồng Hiến pháp sẽ được có quyền quyết định những vấn đề liên quan đến Hiến pháp, những phán quyết của hội đồng Hiến pháp về vụ việc liên quan đến vấn đề vi hiến sẽ là những phán quyết cuối cùng, như vậy sẽ kéo theo thẩm quyền tuyên bố một phần hay toàn bộ những quy định của pháp luật liên quan đến vấn đề vi hiến là trái Hiến pháp cần phải được hủy bỏ. Nếu xây dựng mô hình hội đồng Hiến pháp theo hướng cơ quan tham vấn sẽ vẫn đảm bảo được quyền lực thống nhất nhà nước của Quốc hội, Quốc hội sẽ nhận đề nghị của hội đồng Hiến pháp rồi đưa ra quyết định về những quy phạm pháp luật, hay những hành vi pháp lý có phải là vi hiến hay không? Tuy nhiên, theo hướng xây dựng cơ quan bảo hiến như vây sẽ khiến hội đồng Hiến pháp không đủ thẩm quyền để thực hiện chức năng của mình, khi đó hội đồng Hiến pháp sẽ trở thành Ủy ban trực thuộc Quốc hội có chức năng tham vấn cho Quốc hội về vấn đề liên quan đến bảo vệ Hiến pháp. Xét toàn diện, cần thiết trao cho hội đồng Hiến pháp nhũng quyền hạn nhất định, đặc biệt là quyền tài phán ban hành những phán quyết về hành vi vi hiến. Hội đồng Hiến pháp có thể tuyên bố hành vi hay những

quy phạm pháp luật là vi hiến và đề nghị Quốc hội xem xét đối với những văn bản pháp luật chứa quy phạm vi hiến. Quốc hội có thể tuyên bố toàn bộ văn bản pháp luật hoặc một phần văn bản không có giá trị pháp lý. Việc quy định thẩm quyền của hội đồng Hiến pháp như làm sẽ hạn chế tính hiệu quả trong hoạt động của cơ quan này, tuy nhiên điều đó sẽ giúp sự tác động đến quyền hạn của cơ quan quyền lực nhà nước trong phạm vi có thể điều chỉnh.

3.4.2. Cách thức tổ chức hội đồng Hiến pháp

Về cơ bản hội đồng Hiến pháp là cơ quan tập hợp của các ngành quyền lực trong hệ thống quyền lực nhà nước, có vị trí độc lập trong hoạt động bảo vệ tính tối cao của Hiến pháp. Hội đồng Hiến pháp về cơ bản cần đáp ứng đầy đủ yêu cầu sau.

Về cách thức hình thành, hội đồng Hiến pháp khẳng định là cơ quan độc lập về mặt cấu trúc, việc thành lập cần có trình tự, thủ tục rõ ràng về việc bầu, bổ nhiệm và bãi miễn thành viên của hội đồng. Các quy định thống nhất, rõ ràng thể hiện đầy đủ sự độc lập của hội đồng Hiến pháp so với các hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước. Quốc hội bầu, bổ nhiệm và bãi miễn thành viên hội đồng Hiến pháp theo đề nghị của Chủ tịch nước dưới sự tham vấn của Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Bộ tư pháp và Ủy ban pháp luật của Quốc hội. Hội đồng Hiến pháp đứng đầu là Chủ tịch hội đồng do hội đồng Hiến pháp bầu ra từ 15 thành viên theo nguyên tắc công khai, đa số. Chủ tịch hội đồng là người đứng đầu, chịu trách nhiệm trong tất cả mọi hoạt động của hội đồng trước Quốc hội.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 102 trang tài liệu này.

Số lượng thành viên của hội đồng quy định cụ thể và rõ ràng. Số lượng thành viên là yếu tố hết sức quan trọng khiến có thể đảm bảo được tính pháp lý, giá trị cũng như độ hiệu quả trong hoạt động của hội đồng Hiến pháp. Số lượng người đảm bảo đầy đủ đại diện cao nhất của các ngành quyền lực trong bộ máy nhà nước, có cơ chế bảo vệ cùng như cưỡng

chế thi hành đồng thời cần có sự đảm bảo về chuyên môn về bảo hiến. Hoạt động hội đồng dựa trên nguyên tắc công bằng, công khai và quyết định theo đa số nên số thành viên hội đồng cần thiết là số lượng lẻ. Hội đồng cần đảm bảo đầy đủ về thành phần để tăng tính hiệu quả khi thực hiện bảo hiến. Xét những yêu cầu trên đồng thời sau khi nghiên cứu các mô hình hội đồng Hiến pháp ở một số quốc gia, tác giả đề nghị số lượng thành viên hội đồng Hiến pháp sẽ bao gồm 15 thành viên bao gồm những chuyên gia hàng đầu về các lĩnh vực liên quan đến Hiến pháp có uy tín và kinh nghiệm cao. Tiêu chuẩn đối với các thành viên còn lại không giới hạn bởi trình độ học vấn, độ tuổi nhưng phải thực sự là những chuyên gia có chuyên môn về Hiến pháp và bảo hiến, có tư tưởng, lập trường, bản lĩnh chính trị vững vàng.

Ngoài những thành viên chính thức, hội đồng hiến pháp sẽ tiến hành thành lập thêm các cơ quan giúp việc nhằm đảm bảo sự hoạt động bao gồm nhiệm vụ hành chính và hỗ trợ trong việc thu thập, nghiên cứu tài liệu.

Để phù hợp và tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình hoạt động của hội đồng, cũng như đảm bảo sự độc lập xin đề xuất nhiệm kỳ của hội đồng thời gian 6 năm không cùng với thời gian nhiệm kỳ của Quốc hội. Theo thông lệ nhằm đảm bảo tính hiệu quả cũng như nâng cao độc lập trong hoạt động bảo vệ Hiến pháp, các thành viên hội đồng sẽ được thay thế sau thời gian hoạt động. Sau 6 năm, sẽ tiến hành xây dựng hội đồng Hiến pháp với các thành viên mới.

3.4.3. Chức năng của Hội đồng Hiến pháp

Hội đồng Hiến pháp là cơ quan chuyên trách độc lập, đảm bảo cho cho cơ quan quyền lực nhà nước thực hiện đúng quyền hạn và nhiệm vụ được phân công, phán xét hành vi vi hiến, phối hợp thực hiện hiệu quả mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Hội đồng Hiến pháp bảo vệ tính tối cao của Hiến pháp, sự thống nhất và hoàn thiện, phát triển của hệ thống pháp luật.

Hội đồng Hiến pháp là cơ quan có thẩm quyền hẹp hơn so với thẩm quyền của Toà án Hiến pháp. Nhằm đạt mục đích đã đặt ra từ ban đầu, căn cứ vào yêu cầu thực tiễn, hội đồng Hiến pháp được trao quyền thực hiện kiểm tra tính hợp hiến của những văn bản pháp luật trước khi được ban hành (kiểm soát trước văn bản), đồng thời hội đồng Hiến pháp cũng thực hiện việc kiểm tra tính hợp hiến của những văn bản pháp luật khi được các chủ thể yêu cầu (kiểm tra văn bản đã thi hành), bên cạnh đó hội đồng Hiến pháp thực hiện nhiệm vụ giám sát các cuộc bầu cử, giải thích Hiến pháp, tư vấn pháp luật.

Chức năng thứ nhất: Hội đồng Hiến pháp kiểm soát văn bản trước khi ban hành nhằm hạn chế những văn bản không hợp hiến được ban hành, tránh được việc phải huỷ bỏ văn bản đã có hiệu lực pháp lý, tránh lãnh phí nguồn nhân lực và tài chính phục vụ xây dựng pháp luật, tạo nên sự ổn định trong hệ thống pháp luật, tạo niềm tin của nhân dân vào cơ quan lập pháp. Đây là nhiệm vụ quan trọng, chủ chốt của hội đồng Hiến pháp. Hội đồng Hiến pháp có thể thực hiện chức năng này trong toàn bộ những khâu của việc xây dựng văn bản pháp luật, đặc biệt là trong quá trình thẩm định văn bản pháp luật trước khi thông qua. Hội đồng Hiến pháp cần được trao quyền xem xét tất cả những văn bản pháp luật chưa được ban hành, đang trong quá trình xây dựng, chuẩn bị được thông qua, nhằm đưa ra những ý kiến, những tham vấn, những quyết định về tính hợp hiến của văn bản chưa được ban hành. Sau khi kiểm tra tính hợp hiến của văn bản, việc ban hành văn bản pháp luật sẽ chính xác tạo nền tảng xây dựng hệ thống pháp luật chính xác, đầy đủ và thống nhất.

Chức năng thứ hai: Hội đồng Hiến pháp thực hiện kiểm tra những văn bản pháp luật có dấu hiệu vi hiến, xem xét những hành vi có dấu hiệu vi hiến. Chức năng này của hội đồng Hiến pháp không tự nhiên hình thành như chức năng kiểm soát trước ban hành văn bản, mà chỉ hình thành trên

cơ sở khi có yêu cầu của những chủ thể có thẩm quyền đề nghị xem xét hành vi, hay văn bản pháp lý có vi hiến.

Hội đồng Hiến pháp không tự động xem xét bất kỳ vấn đề vi hiến nào nếu không có khiếu nại về vấn đề đó được đưa ra. Khi xuất hiện những vấn đề nghiêm trọng có dấu hiệu vi hiến, cần được xem xét mức độ hợp hiến của hành vi hay văn bản, các chủ thể yêu cầu hội đồng Hiến pháp nghiên cứu xem xét vấn đề đồng thời đưa ra phán quyền về mức độ hợp hiến của hành vi hay văn bản pháp lý, đồng thời đưa ra những khuyến nghị về cách thức xử lý các trường hợp khẳng định vi phạm Hiến pháp. Hội đồng Hiến pháp có quyền yêu cầu đình chỉ hiệu lực của văn bản pháp luật vi hiến đồng thời yêu cầu Quốc hội xem xét lại tính hợp hiến của văn bản đã ban hành. Quốc hội buộc phải xem xét những đề nghị của hội đồng bảo hiến, sau một thời gian đề nghị nếu không có sự trả lời từ Quốc hội. Hội đồng Hiến pháp có quyền tuyên bố hủy bỏ văn bản pháp luật vi hiến.

Chức năng thứ ba, hội đồng Hiến pháp không chỉ giữ vai trò kiểm hiến, tài phán Hiến pháp mà còn kiêm luôn nhiệm vụ giải thích Hiến pháp. Quyền giải thích Hiến pháp là quyền gắn liền với chức năng của hội đồng Hiến pháp, quyền hạn này tự nhiên được thừa nhận cho dù có được quy định trong Hiến pháp hay không? Một phần nguyên nhân dẫn đến có tình trạng vi hiến xảy ra trên thực tế có nguyên nhân là do cách hiểu về Hiến pháp của các đối tượng khi thi hành Hiến pháp là không giống nhau. Cách hiểu quy định Hiến pháp không giống nhau xuất phát từ bản thân Hiến pháp chưa thể hiện rõ tinh thần của Hiến pháp. Hiến pháp năm 2013 đã xây dựng theo hướng ngắn gọn, cụ thể và rõ ràng, không mang nặng tính định tính, tuyên ngôn, thể hiện đầy đủ mục đích ban hành.

Bên cạnh đó, cũng cần có những cách hiểu chính thức và thống nhất về quy định của Hiến pháp nhằm áp dụng trong quá trình các chủ thể thi hành pháp luật, tuân thủ Hiến pháp. Trong trường hợp, có những mâu thuẫn

giữa các cơ quan có thẩm quyền với nhau hay giữa những công dân với cơ quan có thẩm quyền xuất phát từ việc hiểu không chính xác quy định Hiến pháp. Hội đồng Hiến pháp dựa trên những điều kiện chính trị, xã hội, kinh tế văn hoá, mục tiêu định hướng, được trao thẩm quyền giải thích Hiến pháp nhằm cụ thể hoá quy định vướng mắc cho việc áp dụng trở nên gọn nhẹ hơn.

Chức năng thứ tư của hội đồng Hiến pháp: đây là một trong những chức năng cơ bản của nhằm bảo vệ giá trị của Hiến pháp. Đối với hoạt động bầu cử, Hội đồng Hiến pháp chịu trách nhiệm giám sát toàn bộ quá trình bầu cử, đặc biệt là quá trình bầu cử Quốc hội. Hội đồng Hiến pháp sẽ giám sát tính hợp hiến của cuộc bầu cử. Hội đồng Hiến pháp được trao quyền giải quyết tranh chấp trong cuộc bầu cử. Hội đồng Hiến pháp trao quyền công bố kết quả bầu cử sau khi đảm bảo tính pháp lý, hợp hiến của cuộc bầu cử.

Chức năng thứ năm của hội đồng Hiến pháp: Hội đồng Hiến pháp chịu trách nhiệm nghiên cứu định hướng những vấn đề pháp luật quan trọng để cùng với những cơ quan khác như Uỷ ban pháp luật, bộ Tư pháp đưa ra những khuyến nghị định hướng trong quá trình xây dựng văn bản pháp luật, hoàn thiện hệ thống pháp luật. Đặc biệt hội đồng Hiến pháp đề xuất, tổ chức kết hợp với cơ quan trung ương, địa phương tiến hành hoạt động phổ biến, thăm dò hiệu quả pháp lý của Hiến pháp, tạo tiền đề cho Hiến pháp thực sự trở thành đạo luật gốc, đạo luật cơ bản trong hệ thống pháp luật Việt Nam.

Hội đồng Hiến pháp muốn hoạt động hiệu quả trong thực tiễn cần có sự ghi nhận đầy đủ các chức năng cần thiết. Các chức năng cơ bản có những mối liên hệ chặt chẽ với nhau trong hoạt động bảo vệ giá trị pháp lý tối cao của Hiến pháp. Những chức năng trên đã bao gồm gần như đầy đủ những nhiệm vụ quan trọng nhất phải thực hiện của hội đồng Hiến pháp,

việc xây dựng hội đồng Hiến pháp trên thực tế có được tiến hành hay không, nhìn nhận các chức năng đầy đủ các chức năng hay không tùy thuộc vào quan điểm xây dựng mô hình bảo hiến của các nhà lập pháp.

Mô hình hội đồng Hiến pháp là mô hình không phổ biến như các mô hình bảo hiến khác trên thế giới. Việc lựa chọn mô hình bảo hiến phù hợp đối với mỗi quốc gia phải căn cứ vào rất nhiều các yếu tố, vậy nên các mô hình phổ biến chưa chắc đã phù hợp với quốc gia. Sự khác nhau giữa các mô hình đem lại sự ưu việt của mô hình trong những hoàn cảnh khác nhau, phù hợp với các thể chế chính trị khác nhau, được các quốc gia lựa chọn. Hội đồng Hiến pháp là mô hình phù hợp với quá trình quá độ, mang tính ổn định, thích ưng với hoàn cảnh với các trường hợp cụ thể. Mô hình hội đồng Hiến pháp áp dụng và từng bước có những thay đổi để phù hợp với thực tiễn trong từng giai đoạn của quốc gia, nhằm đảm bảo hiệu lực pháp lý tối cao của Hiến pháp.

3.4.4.Trình tự, thủ tục hoạt động của hội đồng Hiến pháp

Hội đồng Hiến pháp trình tự, thủ tục hoạt động đặc biệt liên quan đến việc xem xét tính hợp hiến của một văn bản pháp luật hay hành vi của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Trình tự và thủ tục hoạt động của hội đồng Hiến pháp cần được ghi nhận đầy đủ trong các văn bản có giá trị pháp lý nhằm tạo tiền đề để hội đồng Hiến pháp có thể tiến hành hoạt động bảo hiến.

Hoạt động hội đồng Hiến pháp gây nhiều điểm lưu ý nhất chính là hoạt động kiểm soát các văn bản quy phạm đã được ban hành, có giá trị pháp lý. Hội đồng Hiến pháp bắt đầu xem xét tính hợp hiến của một vấn đề khi có yêu cầu xem xét tính hợp hiến của một văn bản hay một hành vi. Công dân có quyền kiến nghị và yêu cầu kiểm tra xem có dấu hiệu vi hiến tồn tại hay không.

Sau khi xác định vụ việc xem xét tính hợp hiến thuộc phạm vi xử lý của hội đồng Hiến pháp, hội đồng sẽ tiếp nhận vụ việc và bắt đầu thực hiện