Một Số Phương Pháp Dạy Học Theo Hướng Tích Cực Hóa Học Tập

tạo khoảng trống thông tin (information gap), hay nguyên tắc cá thể hóa (personalization), nhằm giúp HS nắm được hệ thống cấu trúc ngữ pháp và biết ứng dụng để diễn đạt các nội dung giao tiếp trong các tình huống cụ thể trong đời sống thật của HS.

Để hoạt động đổi mới PPDH môn Tiếng Anh ở trường THCS đạt được mục đích đã đề ra, trong thực tiễn dạy học ở nhà trường hiện nay, nhiều GV đã cải tiến các PPDH truyền thống theo hướng kết hợp các PPDH khác nhau, góp phần tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh, thể hiện ở các đặc trưng cơ bản sau:

- Dạy học thông qua các tổ chức hoạt động của người học: Người học được đặt vào những tình huống của đời sống thực tế, thảo luận, vận dụng ngôn ngữ, vốn từ vựng và ngữ pháp đã học trình bày quan điểm bằng Tiếng Anh.

- Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học: GV rèn luyện cho HS có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho HS lòng đam mê, ham thích bộ môn, kết quả học tập được nâng lên.

- Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác: Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học nâng cho mình trình độ mới; thông qua hoạt động nhóm, phát triển tình bạn , ý thức tổ chức, tinh thần trách nhiệm và tương trợ.

- Kết hợp đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của người học: Kết hợp các phương pháp giải quyết vấn đề, dạy học theo nhóm, dạy học theo tình huống và hướng dẫn HS phát triển kĩ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học.

Trần Thị Hương (2012), đề cập đến việc ứng dụng CNTT nói chung và sử dụng phương tiện kĩ thuật- công nghệ nói riêng trong dạy học là một xu thế tất yếu khách quan và là một yêu cầu cấp bách trong giáo dục. Tăng cường ứng dụng CNTT và sử dụng phương tiện kĩ thuật hiện đại trong dạy học, tập trung vào sử dụng phương tiện trực quan trong lớp học, thực hành trong dạy học, sử dụng phần mềm, công cụ soạn thảo văn bản và công cụ trình diễn bài giảng. Bên cạnh việc sử dụng đa phương tiện như một phương tiện trình diễn, giáo viên cần tăng cường sử dụng các phần mềm dạy học cũng như các PPDH sử dụng mạng điện tử (E-

learning), PPDH webquest. Công nghệ thông tin là công cụ nâng cao tính tích cực trong dạy học, do đó cả GV và HS đều sử dụng CNTT.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 169 trang tài liệu này.

- Đối với giáo viên: Minh họa bài giảng một cách sinh động thông qua hình ảnh, âm thanh; chỉ ra nguồn tài liệu tham khảo cần thiết ngay trong lúc giảng; Nguồn thông tin đa dạng, phong phú, bất ngờ; hướng dẫn HS tự học, tự nghiên cứu.

- Đối với HS: sử dụng Internet; trao đổi email; truy tìm tài nguyên, thiết kế web; soạn tài liệu bằng MS word; báo cáo bằng Power Point.

1.3.3. Một số phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa học tập‌

Theo tài liệu nghiên cứu của tác giả Trần Thị Hương (2012), PPDH tích cực là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học.

PPDH tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động.

Căn cứ vào đặc điểm môn ngoại ngữ nói chung, đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi học sinh ở trường THCS, để việc dạy và học tiếng Anh đạt được mục tiêu cuối cùng là thực hành giao tiếp, giáo viện dạy môn tiếng Anh cần thiết phải sử dụng các PPDH Tiếng Anh truyền thống và hiện đại.

1.3.3.1. Kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học môn tiếng Anh

Từ các khái niệm về cách thức thực hiện, những ưu điểm và hạn chế của các PPDH dạy ngoại ngữ, trong dạy học tiếng Anh ngày nay, người ta áp dụng nhiều PPDH như: phương pháp Ngữ pháp-Dịch, phương pháp Nghe-Nói, phương pháp giao tiếp bằng cơ thể, phương pháp Giao tiếp trong quá trình đổi mới PPDH tiếng Anh ở trường THCS.

1.3.3.2 Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực vào dạy học Tiếng Anh

Theo tài liệu nghiên cứu của tác giả Trần Thị Hương (2012), một số PPDH tích cực được khái niệm như sau:

+ Phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ

Francisco (1993): "Học tập nhóm là một phương pháp học tập mà theo phương pháp đó học viên trong nhóm trao đổi, giúp đỡ và hợp tác với nhau trong học tập".

Dạy học theo nhóm là cách thức GV chia HS thành từng nhóm để thảo luận về một vấn đề học tập dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên nhằm thực hiện các nhiệm vụ học tập.

Dạy học theo nhóm là cách thức đặc thù để tổ chức điều khiển mối quan hệ giữa người dạy- người học- tri thức. Trong đó người học không chỉ là một cá nhân mà còn là một cộng đồng các chủ thể năng động và liên kết, chủ thể liên nhân cách nhằm giúp mỗi người học tự giác, tích cực chiếm lĩnh tri thức bằng chính hành động của mình.

+ Phương pháp dạy học theo tình huống

Theo Robinson, “ Học là việc chuẩn bị cho người học và các tình huống của thực tiễn cuộc sống”, cho nên việc học và lĩnh hội tri thức cần phải được gắn liền với các tình huống của cuộc sống và thực tiễn nghề nghiệp của người học.

PPDH theo tình huống là cách thức GV tổ chức cho HS tự lực nghiên cứu và giải quyết các tình huống, từ thực tiễn cuộc sống và nghề nghiệp gắn với những chủ đề học tập, qua đó người học tự lĩnh hội tri thức mới và cách thức hành động mới, hình thành phát triển năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề.

Dạy học tình huống là một hình thức dạy học gây hứng thú và có tính thực tiễn cao. Thông qua các tình huống, người học có thể học được cách đưa ra những câu hỏi chuyên biệt, cách tìm ra giải pháp và chứng minh được câu trả lời của họ bằng học thuyết hay nghiên cứu.

+ Phương pháp dạy học đóng vai

Phương pháp đóng vai là cách thức dựa vào một câu truyện kể hoặc một tình huống trong mối quan hệ giữa người với người, HS đóng vai các nhân vật khác nhau trong cốt truyện, đối thoại, trò chuyện và tranh luận với nhau, qua đó rut ra những kết luận về vấn đề học tập.

Phương pháp này đặc trưng ở sự thể hiện tức thời một tình huống thanh hành động mà HS sử dụng một các sáng tạo ý nghĩ và óc tưởng tượng của mình. Phương pháp này tạo cơ hội cho HS tự bộc lộ những lời nói, ý tưởng, việc làm, theo vai diễn, qua đó thu nhận kiến thức kĩ năng ứng xử, thái độ. HS học được cách giải quyết tình huống đa dạng, phức

tạp trong cuộc sống và công việc. Tạo cơ hội cho HS thể hiện hiểu biết, kĩ năng và phương pháp ứng xử của mình; phát triển kĩ năng giao tiếp, kĩ năng thâm nhập tìm hiểu người khác.

+ Phương pháp dạy học theo chủ đề tích hợp

Dạy học tích hợp có nghĩa là đưa những nội dung giáo dục có mối liên hệ vào quá trình giảng dạy các môn như: tích hợp giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục pháp luật; giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; giáo dục sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông vào các môn học như: Địa lí, Hóa học, Giáo dục công dân, Tiếng Anh, Ngữ văn, Sinh học.

Dạy học liên môn là phải xác định các nội dung kiến thức có sự tương đồng đến hai hay nhiều môn học để dạy học, tránh việc HS phải học đi học lại nhiều lần một nội dung kiến thức ở nhiều môn học không giống nhau. Đối với những kiến thức liên môn nhưng có một môn học chiếm ưu thế thì có thể sắp xếp dạy trong chương trình của môn đó và không dạy lại ở các môn còn lại.

+ Phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, sáng tạo

Theo Dự thảo Đề án đổi mới chương trình và sách giáo khoa GD phổ thông sau năm 2015 đã nêu hoạt động trải nghiệm sáng tạo bản chất là những hoạt động GD nhằm hình thành và phát triển cho HS những phẩm chất tư tưởng, ý chí tình cảm, giá trị, kĩ năng sống và những năng lực cần có của con người trong xã hội hiện đại.

Hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo là các hoạt động giáo dục thực tiễn được tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một bộ phận của quá trình GD được tổ chức ngoài giờ học các môn văn hóa ở trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học.

Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể, HS sẽ phát huy vai trò cụ thể, tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân, HS được bày tỏ quan điểm ý tưởng và lựa chọn ý tưởng của chính mình. Do vậy mà các em thật sự hào hứng và rất tích cực khi được học tập dưới dạng hoạt động trải nghiệm sáng tạo.

+ Phương pháp tổ chức trò chơi học tập

Trò chơi là tổ chức cho HS tìm hiểu một vấn đề hay thực hiện những hành động, việc làm hoặc hình thành thái độ thông qua một trò chơi nào đó.

Trò chơi là phương tiện GD và phát triển toàn diện HS, giúp các em nâng cao hiểu

biết về thế giới hiện thực xung quanh, kích thích trí thông minh, lòng ham hiểu biết, học cách giải quyết nhiệm vụ. Ngoài ra, trò chơi là phương tiện giáo dục phẩm chất nhân cách cho HS. Các phẩm chất nhân cách được hình thành thông qua chơi như tính hợp tác, tính đồng đội, tính tập thể, tính kỷ luật, tự chủ, tích cực, độc lập, sáng tạo, sự quan tâm lo lắng đến người khác, thật thà, dũng cảm, kiên nhẫn.Trò chơi còn là phương tiện giáo dục thể lực cho HS, giáo dục thẩm mỹ, hình thành các kĩ năng giao tiếp, kĩ năng xã hội.

Trò chơi là một phương thức giải trí tích cực, hiệu quả, mang lại niềm vui, sự hứng khởi, hồn nhiên, yêu đời cho học sinh. để các em tiếp tục học tập và rèn luyện tốt hơn.

Về mặt tâm lí học, trong quá trình diễn ra trò chơi tất cả các thành viên của nhóm đều tham gia hết mình và từ đó các em sẽ được trải nghiệm, bởi vì mỗi cá nhân cũng như cả nhóm đang sống trong một tình huống khác với những gì các em đã sống trong cuộc sống thực.

+ Phương pháp dạy học Webquest

WebQuest là một PPDH mới, được xây dựng trên cơ sở phương tiện dạy học mới là công nghệ thông tin và Internet. Trong đó người học tự lực thực hiện cá nhân hoặc theo nhóm một nhiệm vụ về một chủ đề phức hợp, gắn với tình huống thực tiễn. Những thông tin cơ bản về chủ đề được truy cập từ những trang liên kết (Internet links) do giáo viên chọn lọc từ trước. Việc học tập theo định hướng nghiên cứu và khám phá, kết quả học tập được HS trình bày và đánh giá.

WebQuest là phương pháp “khám phá trên mạng”. WebQuest là một dạng đặc biệt của dạy học sử dụng truy cập mạng Internet.

1.3.4. Các điều kiện hỗ trợ hoạt động đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Anh ở trường trung học cơ sở‌

Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học là phương tiện hoạt động GD của nhà trường. Nguồn lực tài chính dùng để mua sắm CSVC, phương tiện kĩ thuật, huy động nguồn nhân lực tham gia các hoạt động GD trong nhà trường.

Công dụng phố biến của phương tiện dạy học trong việc dạy là hỗ trợ cho thầy giáo ở trên lớp. Các phương tiện dạy học được thiết kế tốt có thể nâng cao và thúc đẩy việc học của học sinh và hỗ trợ đắc lực cho thầy giáo như làm chức năng trình bày và chức năng điều khiển.

Các CSVC, phương tiện kĩ thuật phục vụ cho hoạt động đổi mới PPDH môn

Tiếng Anh gồm: phòng lap, máy cassette, băng cassette, đĩa CD, máy vi tính, Tivi, đèn chiếu, phần mềm dạy và học Tiếng Anh và các điều kiện về phòng học, hội trường, phòng vi tính, địa điểm, không gian tổ chức học tập trải nghiệm, tổ chức sinh hoạt CLB tiếng Anh. Nếu kinh phí và CSVC, phương tiện kĩ thuật đảm bảo cho các hoạt động GD trong nhà trường thì hoạt động đổi mới PPDH các môn nói chung và môn Tiếng Anh nói riêng sẽ được thực hiện đạt kết quả tốt và ngược lại.

1.4. Quản lí hoạt động đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Anh ở trường trung học cơ sở‌

1.4.1. Tầm quan trọng của quản lí hoạt động đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Anh ở trường trung học cơ sở‌

Thực hiện theo tinh thần Nghị quyết số 29 về đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục, đổi mới PPDH phải được thực hiện đồng bộ theo chương trình dạy học. Để đáp ứng yêu cầu dạy và học tiếng Anh theo đề án ngoại ngữ quốc gia 2020 của Bộ GDĐT, đổi mới PPDH môn Tiếng Anh là một trong những yêu cầu cấp thiết đối với ngành giáo dục nhằm nâng cao chất lượng dạy và học Tiếng Anh, đạt mục tiêu sử dụng Tiếng Anh để giao tiếp trong học tập và ứng dụng vào cuộc sống.

Khi hoạt động đổi mới PPDH môn Tiếng Anh được lên kế hoạch thực hiện ở các trường học, nếu có sự phân công, huy động và sắp xếp các nguồn lực giáo dục hợp lí, đồng thời được kiểm tra, giám sát để kịp thời điều chỉnh hạn chế, sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho GV và HS đổi mới PPDH, nâng cao chất lượng giáo dục nói chung, bộ môn Tiếng Anh nói riêng.

GV dạy tiếng Anh là người trực tiếp dạy học tiếng Anh, trực tiếp thực hiện đổi mới PPDH môn Tiếng Anh, sẽ không tránh khỏi những khó khăn khi sử dụng PPDH tích cực, vì vậy đòi hỏi cần có định hướng, điều hành, dẫn dắt, động viên về tinh thần lẫn vật chất để GV có động lực thực hiện đổi mới PPDH, đó chính là công việc quan trọng, cần thiết mà người quản lí trường học cần quan tâm để thực hiện tốt công tác quản lí hoạt động đổi mới PPDH Tiếng Anh.

1.4.2. Chức năng của quản lí hoạt động đổi mới phương pháp dạy học môn tiếng Anh ở trường trung học cơ sở‌

Nhà quản lý

Kiểm tra/đánh giá

Chỉ đạo/lãnh đạo

Theo Trần Khánh Đức (2014), các chức năng cơ bản của quản lí bao gồm: dự báo, lập kế hoạch; tổ chức thực hiện; chỉ đạo, lãnh đạo; giám sát, kiểm tra, đánh giá. Bốn chức năng này trong quá trình quản lí được thực hiện liên tiếp, đan xen vào nhau, phối hợp và bổ sung cho nhau tạo thành một chu trình quản lí và được thể hiện qua sơ đồ sau:

Môi trường bên ngoài

Mục tiêu của tổ chức

Dự báo/lập kế hoạch

Tổ chức

Các nguồn lực của tổ chức

Sơ đồ 1.1. Mối liên hệ giữa các chức năng quản lí

Theo Koontz, Odonnell và Weihrich (1998) đã đề ra 04 chức năng quản lí: chức năng kế hoạch hóa; chức năng tổ chức; chức năng chỉ đạo; chức năng kiểm tra, đánh giá.

Như vậy, quản lí hoạt động đổi mới PPDH môn tiếng Anh ở trường THCS được dựa trên các chức năng cơ bản của công tác quản lí. Quản lí hoạt động đổi mới PPDH môn tiếng Anh ở trường THCS là quá trình gồm các chức năng như sau: xây dựng kế hoạch; tổ chức; chỉ đạo thực hiện kế hoạch và kiểm tra, giám sát việc thực hiện kế hoạch.

1.4.2.1. Xây dựng kế hoạch hoạt động đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Anh

Theo tài liệu nghiên cứu của tác giả Hồ Văn Liên (2007), nhà trường là thiết chế sư phạm, là đơn vị cơ sở của ngành giáo dục có chức năng quản lí hoạt động

giảng dạy, học tập và các hoạt động giáo dục khác nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục của quốc gia.

- Hoạch định: là chức năng đầu tiên của quản lí, nó có vai trò quan trọng là xác định phương hướng hoạt động và phát triển của tổ chức, xác định các kết quả cần đạt trong tương lai. Hoạch định là quá trình gồm các bước: Dự báo, xác định mục tiêu, xây dựng kế hoạch thực hiện mục tiêu.

Kế hoạch đổi mới PPDH môn Tiếng Anh ở trong nhà trường là một kế hoạch bộ phận nhằm chi tiết hóa kế hoạch tổ chuyên môn (Tiếng Anh), chỉ ra các công việc phải thực hiện trong từng thời điểm nhằm đạt đến mục tiêu dạy học Tiếng Anh của nhà trường trong năm học. Xây dựng kế hoạch càng chi tiết, sát hợp thì việc tổ chức thực hiện càng dễ dàng.

Xây dựng kế hoạch hoạt động đổi mới PPDH môn Tiếng Anh gồm:

- Xây dựng kế hoạch năm học của nhà trường có chú trọng kế hoạch đổi mới PPDH (HT);

- Xây dựng kế hoạch chuyên môn của nhà trường có chú trọng kế hoạch đổi mới PPDH;

- Xây dựng kế hoạch chuyên môn của tổ có chú trọng kế hoạch đổi mới PPDH môn Tiếng Anh;

- Xây dựng chương trình các chuyên đề đổi mới PPDH và phân công người chịu trách nhiệm chính (PHTCM, TTCM).

Trong quản lí xây dựng kế hoạch, CBQL cần xây dựng bộ máy giám sát quá trình thực hiện kế hoạch. Các thông tin phản hồi cần được phân tích, đánh giá một cách cẩn thận. Trên cơ sở đó, nhà quản lí sẽ đề xuất các giải pháp phù hợp để điều chỉnh kế hoạch hoặc tăng cường chỉ đạo thực hiện, giúp cho giáo viên thực hiện tốt kế hoạch đổi mới PPDH môn Tiếng Anh của nhà trường.

1.4.2.2. Tổ chức hoạt động đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Anh

Theo Trần Kiểm, chức năng tổ chức được định nghĩa: “Chức năng trong quản lí là việc thiết kế cơ cấu các bộ phận sao cho phù hợp với mục tiêu của tổ chức. Đồng thời việc thực hiện các chức năng này còn phải chú ý đến phương thức hoạt