Phong cách nghệ thuật Sơn Nam - 31

444

. Thời thế tạo anh hùng

. Bậy nè! Thời thế tạo anh hùng. Giáp ranh với làng này,

185

còn hai làng đặc biệt lắm, toàn là người Miên, làng tài Văn,

làng Liêu Tú…

. Bá phát bá trúng

.-… Nó có cây súng lạ lùng, gắn ông dòm. Hễ cái bóng của

186

445

mình lọt vô ống dòm là nó bóp cò, bá phát bá trúng.

. Ốm nhom ốm nhách

.-… Chẳng lẽ tụi nó kéo đại đội hùng binh ra ruộng để bắt

187

446

hai đứa tay không, ốm nhom ốm nhách như tụi mình?

. Dụm năm dụm bảy

.- Đừng tập trung, dụm năm dụm bảy. Tụi nó them nghi

188

447

. Hư giò hư cẳng

ngờ. Nhứt là con trâu này. Tụi nó ngứa tay, bắn con trâu rồi

448

. Múa gậy vườn hoang

lạc đạn làm hư giò hư cẳng bọn ta.

449

. Đồng không mông

.- Múa gậy vườn hoang mà. Có người điểm chỉ, cho tụi nó

190

quạnh

biết rò xóm này ai hiền ai dữ, ai theo kháng chiến…

450

. Nếu rủ thằng Đinh ở lại thì tôi là đứa quá hèn hạ. Trời

191

. Ai lo phận nói

chuyển mưa. Giữa đồng không mông quạnh, còn một mình

tôi.

451

. Cứu khổ cứu nạn

. Hai ngàn thước. Gần mà. Nhưng lính Tây vô đây làm gì.

193

Xóm nầy ai lo phận nấy. Tại sao chú dám vô nhà tôi.

452

. Từ đó tôi yêu kính ca dao. Ngoài giá trụ văn chương, địa

194

lý, phong tục… nó còn là lá bùa cứu khổ cứu nạn thời

kháng chiến.

453

. Im hơi lặng tiếng

.-… Trời lạnh lắm. Em có đắp mền cho kín không? Coi

199

chừng ho đó em. Em đành lòng nào im hơi lặng tiếng? Anh

thề ở đây hoài, chờ em cho đến xế chiều.

454

. Xông pha mưa gió

. Đúng như lời, hắn chép miệng, đôi mắt mơ màng, rồi trong

201

74

Người đi

một thoáng liếc vào phía cửa buồng: - Ngọc ơi! Vì em mà

đêm

anh xông pha nơi mưa gió

455

. Tan xương nát thịt

… Đến gần đầu tường, hắn dừng lại đưa một chân ra ngoài

203

khoảng không tưởng chừng như hăn sắp té tan xương máu

thịt

456

. Trao thân gửi phận

. Huệ cau mày, đôi má đỏ ửng vì giận dỗi, vì tức cười. Trao

220

thân gởi phận cho con người đáng chú bác kia, thà tự tử còn

hơn.

457

. Nam thanh nữ tú

.-… Coi sách ở tiệm mặc dầu đứng mỏi chân nhưng mình

222

75

Qua hiệu

thấy ấm áp, gần hơi thở của cuộc đời, của nam thanh nữ tú.

sách

458

. Bứt mây động rừng

.- Bán sách có chức vụ cao quí. Lúc rảnh rang cô hãy đọc

sách, ít nhứt là đọc qua tựa sách. Xin lỗi, bứt mây động

222

rừng…

Trong lòng bàn tay

459

460

. Mệnh phụ phu nhân

. Khôn nhà dại chợ

. Nhiều cô bạn xấu xí, học dở nhưng gặp ông chồng giàu sang, sống trong nhung lụa, trở thành “mệnh phụ phu nhân”. Nhiều bà vợ bác sĩ, vợ quan chủ quận kém nhan sắc hơn nàng…

. Nhưng Bạch đâu rồi? Bà chủ hơi giận: rò chàng thư ký si tình này là khôn nhà dại chợ.

235

235

461

. Anh hùng mạt lộ

. Có tiếng kêu réo: - Anh hùng mạt lộ đang tính chuyện lấp

243

462

. Lấp biển vá trời

biển vá trời

463

. Thua me gỡ bài cào

.- Em cháu bữa nay nói chuyện hơi khó nghe. Bộ thua me

244

77

Tục lệ ăn

rồi gỡ bài cào hả? Bác đây mà Thiệp.

trộm

464

. Thế gian sự thường

.- Rứt một cục, vấn vài điếu thuốc để dành. Đừng buồn.

244

Thua cờ bạc, thế gian sự thường, chẳng có gì xấu hổ hết,

nhứt là trường hợp của cháu.

465

. Hoạnh tài bất phú

. Vậy mà hai ngày rày họ cười chê, gặp mặt cháu, họ nói

244

“hoạnh tài bất phú”. Độc hại hơn, họ xầm xì: Thiệp là

thằng ăn trộm gặp ăn trộm. Thú thiệt với bác, cháu buồn,

chảy nước mắt thầm.

466

. Nước đục thả câu

. Ông moi trí óc, đưa ra vài ý kiến, chứng tỏ “ta đây nào

248

kém tri thức”: - Nước đục thả câu. Ngày đầu năm, người

trong xóm tránh gây gổ, kiện tụng.

467

. Vạn bất đắc dĩ

. Ăn trộm trong dịp quan trên treo ấn là điều vạn bất đắc dĩ.

249

Mình nên thương họ. Họ là người Việt Nam như mình

468

. Cúc dục sinh thành

.-… Bây giờ giàu rồi, nhưng hàng năm tôi muốn ghi ơn cúc

249

dục sanh thành của tổ tiên bằng cách đi ăn trộm, theo lệ

469

. Đi một ngày đàng học

. Ông hương thân nói: - Thiệp à, cháu thấy chưa, đi quãng

một sàng khôn

đàng, học sàng khôn, tội tình gì mà nằn chèo queo ngoài

250

chòi giữ dưa.

470

. Ba sớn ba sác

. Kỳ quá hè. Thiệt là “ba sớn ba sác”. Ổng xuống bây giờ.

Cỡ này, ổng hay quạu bất tử lắm.

250

471

. Thiên địa sơ khai

. Thói ăn trộm bẻ hoa đã có từ thời thiên địa sơ khai. Mai

472

. Xuôi chèo mát mái

chiều đây, nếu xuôi chèo mát mái, thằng Thiệp báo hiếu cho

253

cha nó một đứa cháu nội, con Huệ thì báo hiếu cho cha nó

một đứa cháu ngoại.

473

. Gà què ăn quẩn cối

. Ông hương hào chưa chịu buông tha: - Thằng Thiệp giỏi,

253

xay

dám làm ăn, không như gà què ăn quẩn cối xay. Nhỏ mà khí

phách như người lớn.

474

. Xứ lạ quê người

. Hai Cần đáp: - Cháu chán cái cảnh sống một mình, một

255

475

. Tứ cố vô thân

nhà như vầy. Ngặt vì xứ lạ quê người, tứ cố vô thân, thiên

hạ chê cháu nghèo, chẳng ai thèm gả con.

476

. Gạo trắng nước trong

. Hai Cần thương mến cô gái miền “gạo trắng nước trong”,

255

khen ngợi nết na của cô Hiếm với lão Ngượt…

. Một nắm gió bằng ba

. Lão nói: - Để coi. Bày cách khác, miễn là con rạch đừng

260

78

Vẹt lục

477

bó chèo

quá hẹp. Lời tục thường ví “Một nắm gió bằng ba bó chèo”.

bình

. Nhập giang tùy khúc

Bắt đầu từ đàng kia, cháu lãnh công việc nặng nhọc một

478

chút

. Lên rừng xỉa răng cọp,

.- Sách có chữ “Nhập giang tùy khúc” tùy doi vịnh, gió

262

479

xuống biển hốt trứng

nước.

sấu

. Hai Cần mừng thầm. Là Người mang dóng máu “Lên rừng

264

. Thuận vợ thuận chồng

xỉa răng cọp, xuống biển hốt trứng sấu”, anh nhứt quyết

480

tát biển đông cũng cạn

trổ tài cho nhà gái biết mặt.

. Lão Khâm nói khẽ: - Mai mốt, nên nhà nên cửa, còn khó

268

bằng mười lần cái vụ qua chỗ giáp nước này. Rốt cuộc qua

được… nhưng nhập giang tùy khúc, chuyện vợ chồng tát

biển Đông cũng cạn là vậy đó cháu.

79

Vọc nước giỡn trăng

481

. Nhàn cư vi bất thiện

. Ông Năm Lượng thấy cậu trai nọ là người tốt. “Ở không hoài sanh buồn bực. – Phải có công chuyện làm ăn như

thiên hạ thì mới vui”. Thánh hiền ngày xưa dạy “nhàn cư vi

272

482

. Học ăn, học nói, học gói, học mở

bất thiện”, gẫm lại cũng chẳng hay ho gì hay hơn câu nói nôm na ấy.

.- Gì mà lạ. . Học ăn, học nói, học gói, học mở. Ăn nói là

điều trời phú cho, ai cũng nói ra tiếng, vậy mà còn phải học, hà huống chuyện hát huê tình đối đáp

273

483

. Hết cơn bĩ cực tới hồi

. Thế rồi “hết cơn bĩ cực tới hồi thái lai”, đến bài thơ thứ

285

thái lai

mười lăm, tôi hân hạnh được giới thiệu trong mục Vườn

484

. Bùn lầy nê địa

hoa.

. Tôi thấy trên bản đồ. Hồi xưa đi dạo Hà Tiên, tôi có qua

288

485

. Vá trời lấp biển

ngang đó. Xứ coi bộ buồn quá. Bùn lầy nê địa…

. Tôi nhìn dáo ác, e rằng lão muốn ám chỉ chuyện “quốc

290

80

Hình bóng

486

. Tình ngay lý gian

sự”, “vá trời lấp biển” kháng Pháp…

cũ

. Tôi sượng sung oan thanh minh trường hợp “tình ngay lý

295

487

. Khuấy nước giỡn trăng

gian”ấy. Nhưng bà Henr lại khéo biện hộ giùm tôi

. Một hai ổng muốn trở về điền đất cũ ở Mỹ Lâm. Thật là

298

. Cò bay thẳng cánh

khuấy nước giỡn trăng! Tôi khuyên ổng nên bỏ hết, vợ

488

chồng đi lên Sài Gòn tìm huê lợi khác. Rầu quá.

. Có đất cắm dùi

. các ông đại điền chủ thường núp oai nhà binh Pháp để bảo

309

489

. Khỉ ho cò gáy

vệ cái tài sản “Cò bay thẳng kiếng” chủa họ.

490

. Tuy không sống bằng nghề nông, tôi vẫn cảm thông mơ

309

màng với nguyện vọng “có đất cắm dùi” chánh đáng của

nông dân.

. Ngao du sơn thủy

. Bà cười gòn: - “Khỉ ho cò gáy” chớ sung túc! Còn một cái

310

491

. Lê gót lãng du

miễu thờ một pho tượng đá, ông chúa, bà chúa gì đó. Ruộng

492

bỏ hoang đâu hồi năm ngói năm kia.

. Hồi chuông cảnh tỉnh

.”… Sở mật thám gây áp lực, khiến quan giám đốc ra lệnh

310 –

493

. Vọc nước giỡn trăng

đuổi ông Nguyễn Văn Nhan khỏi trường. Chán nản ông đi

311

ngao du sơn thủy, lê gót lãng du khắp Hà tiên, bạch Mã,

494

. Vạn lý trường chinh

đảo Phú Quốc… tìm cơ hội khác hầu going hồi chuông

cảnh tỉnh bé nhỏ, khiêm tốn nhưng hữu hiệu cho quốc

495

. Thối chí anh hung

dân…”

. Tôi nói, ông chờ xem… Chuyện “vọc nước giỡn trăng” tôi

325

496

. Hoạnh tài bất phú

biết trước rồi. Tụi tây đâu dễ gạt như tôi tưởng…

. Mùa nước nổi từng đàn chuột cắn đuôi nhau mở cuộc “vạn

325

lý trường chinh” từ chân trời vô tận đến chân trời vô tận…

497

. Tai vách mạch rừng

. Tôi muốn ông vào đây để tránh những câu nói đâm họng,

làm “thối chí anh hùng” của nhà tôi.

326

498

.- Nhưng anh xác thua cờ bạc, túng tiền. lãnh của chủ Nhan

499

. Khôn chết, dại chết,

năm ươi đồng tiền thưởng, để rồi sau ngày hôm sau thua lại

333

biết sống”

ráo trọi… Của hoạnh tài bất phú.

. Nói thật về cuộc hành quân của Pháp chăng? Rủi bề gì tai

. Bao la bát ngát

vách mạch rừng. Nhưng quân đội Pháp sẽ lên đường vào

340

500

giờ nào? Đêm nay hay sang mai.

. Tình thế loạn lạc, “khôn cũng chết, dại cũng chết, biết là

. Lửa đỏ tư bề

sống”, “Mình đừng khiêu khích ai, cũng đừng để ai khiêu

342

501

. Cò bay thẳng cánh

khích mình”.

502

.- Ông xen bản đồ… Điền đất của tôi, rò ràng bao la bát

503

ngát nào kém Domaine Agricole của tây. Thật hãnh diện cho

342

. Anh hùng hảo hán

người Việt Nam

. Tôi thừ người, như đứng giữa tư bề lửa đỏ.

504

. Bây giờ đây, chế độ điền địa đã thay đổi hẳn, những đồn

348

. Cỡi mây đạp gió

điền “cò bay thẳng kiếng” đều bị truất hữu, nông dân lần

351

lần trở thành tiểu điền chủ.

505

. Thật ra, giới đại điền chủ ở hậu Giang rất hiền hậu, so với

. Nồi nào vung nấy

các “anh hùng hảo hán” đi chinh phục… đất hoang ở Mỹ

355

hoặc Nam Mỹ Châu hồi thế kỷ thứ mười tám.

506

. Đêm ấy, lão Tư Hiếm và cô gái nọ cỡi mây cỡi gió đến rạp

khi hay tin trên trần gian có người muốn nhắc nhở tới sự

377

tích của họ.

. Giữa ông và bà Henri tánh tình tuy hơi xung khắc, nhưng