Phong cách nghệ thuật Sơn Nam - 30

khỏi đầu

dụng kỷ luật “phu xử tử vong”, “áo mặc không qua khỏi

đầu”.

382

. Bồng lai tiên cảnh

… nhìn những gốc rạ vàng cháy bên đường, khách hồi

58

hương vẫn nghe hơi hướm của bồng lai tiên cảnh đang len

64

Đường về

lỏi vào tâm hồn.

quê

383

. Trên ô tô dưới thời ca

. Trước năm kinh tế khủng hoảng 1930, giới điền chủ thiệt là

59

nô

no đủ, “trên ô tô, dưới thời ca nô”.

384

. Cò bay thẳng cánh

. Là hai tay gộc, ruộng đất cò bay thẳng cánh. Tay thứ nhất

60

mang tật

385

. Ngựa quen đường cũ

.- Lời tục ví “ngựa quen đường cũ” là như vậy đó. Chiếc xe

62

. Ăn gởi nằm nhờ

hơi này không khác gì con ngựa “xích thố” chở ông Quan

386

Công theo đường cũ…

… Rồi họ lê gót khắp đô thành từ bàn Cờ, Phú nhuận, Hòa

63

Hưng, tân Sơn Nhất, ăn gởi nằm nhờ, nhìn lá me rụng bên

vệ đường, nhìn bóng mát cây trứng cá nhà ai rồi hững hờ

dang tay hái trộm thử một trái để tự an ủi.

387

. Ngọc ngà châu báu

.- Đừng xúc phạm. Nó quí hơn ngọc ngà chân báu, nó linh

67

thiêng hơn cái sắc thần ở đình làng

388

. Ẩn sĩ quy điền

.- Tôi không còn cơ hội đánh giặc nữa. Tôi muốn ẩn sĩ qui

68

điền.

Hai còi U Minh

389

390

391

. Chí thú làm ăn

. Quân tử nhất ngôn

. Vai u thịt bắp

.- Mình nên chí thú làm ăn, đừng gây gổ với Tổng Bá. Ổng giết người như giỡn, nghe đâu ông ra chợ Rạch Giá để nhận chức Cai Tổng với người Lang Sa

. Bà vợ cau mày, hiểu chồng mình là kẻ quân tử nhứt ngôn, chẳng bao giò ói láo với vợ dầu là trong phòng riêng, lúc ban đêm chả có ai làm chứng.

.- Người anh hùng vai u thịt bắp như tôi mà trốn à! Nếu

vắng mặt tôi thì mấy người khác lại phải mệt sức

68

69

70

392

. Khỉ ho cò gáy

. Năm ấy tôi là một công tử vườn ở làng Đông Bình, vùng

83

khỉ ho cò gáy, chưa khai hoang.

393

. Quê cha đất tổ

. Đáng lý ra, với chút ít chữ nghĩa, tôi đã rời xóm làng, ra

83

66

Kéo trúm

chợ Rạch Giá tìm sở làm cho ra vẻ thầy thông thầy ký.

Nhưng tôi vẫn cương quyết bám lấy quê cha đất tổ! Thái độ

hiên ngang ấy không phải là lòng yêu nước. Chẳng qua là

tánh ham chơi, muốn làm ít, hoặc không cần làm mà vẫn có

394

. Nước mặn đồng chua

ăn, ăn ngon.

.-… Dân ở vùng nước mặn đồng chua có bốn thức ăn sang

85

trọng. Đó là lươn, ếch, rùa, rắn! Cá, tôm, thịt bò, thịt heo là

. Đồng không mông

món ăn hơi nhàm.

395

quạnh

. Anh ta giữa đồng không mông quạnh, bạn bè ít tới lui vì

86

396

. Bá phát bá trúng

đường sá khó khăn.

.-… Nghe đâu anh kéo trúm bá phát bá trúng, mỗi ống đều có một hoặc hai con lươn chun vô nạp mạng…

77

397

. Ăn no ngủ kỹ

.-… Mầy đừng hỏ ông Thổ địa chi, tao có cách này: mày rửa

101

398

. Tai qua nạn khỏi

mặt, ăn no ngủ kỹ, rồi thì tai qua nạn khỏi.

399

. Lạc đường dắt đuôi

. Xưa nay lời tục nói: “lạc đường dắt đuôi chó, lạc ngò dắt

101

chó, lạc ngò dắt đuôi

đuôi trâu”. Nếu vì ham ăn cỏ non mà đi lạc, lẽ dĩ nhiên trâu

trâu

nhớ chuồng cũ mà trở về.

67

Lũ trẻ chăn

400

. Khôn nhà dại chợ

.- Hừ! Hương cả Bạch là hạng người khôn nhà dại chợ. Oai

101 –

trâu

quyền của ổng không bằng một sợi lông chân của tổng Bồi!

102

Đừng lo.

401

. Dòi trong xương dòi ra

.- Không đâu. Dòi trong xương dòi ra.

107

. Con cháu Thần Nông

.-… Ông thần đau xót vì con cháu ông Thần Nông gặp nạn.

402

Ổng nghĩ rằng ổng không còn linh thiêng hay là ổng giận

108

nên ổng từ giã làng này.

403

. Tranh thương bất chính

. Tôi chợt hồ nghi đó là thủ đoạn tranh thương bất chánh

112

. Lòng dạ thẳng ngay

để giành giựt mối hàng

404

. Như để thanh minh cho lòng dạ ngay thẳng của mình, snh

112

. Thanh lâu u cốc

bán dưa trỏ ta về phía mé biển

. Tôi bực mình: tại sao ở chốn thanh lâu u cốc mà lại xảy ra

112

. Đại phú do thiên, tiểu

cuộc tranh chấp nhỏ nhen như vậy?

68

Mây trời và

405

phú do cần

.- Thì tiểu phú do cần, đại phú do thiên, ổng hà tiện là phải.

113

rong biển

. Kiến tha lâu đầy tổ

Kiến tha lâu đầy tổ. Như vậy đâu phải là thiếu âm đức?

406

. Ngọc lành đợi giá cao

. Vì muốn gom góp tiền bạc để làm vua một còi, nên ông ta

407

giữ gìn con gái thật kỹ lưỡng, chẳng thèm gả cho bất cứ

114

chàng trai nào trong vùng. “Ngọc lành còn đợi giá cao”.

. Lâu ngày chầy tháng

. Lâu ngày chầy tháng, cô con gái ông trở nên “lỡ thời”.

114

Cô ta tên Ngọc.

408

. Xứng mặt anh hùng

.- Anh nói kỳ quá hè! Tự tử làm gì , ích lợi cho ai đâu? Anh

không còn cách xử trí nào khác cho xứng mặt anh hùng!

115

409

.- Tội nghiệp! Hồi nào tới giờ thằng Tú ngao du khắp ngũ

. Ngũ hồ tứ hải

hồ tứ hải, đi dọc về ngang. Trời mưa sóng biển ầm ấm như

. Đi dọc về ngang

vậy, chắc nó buồn lắm.

116

410

. “Anh Tú, em thương anh lắm. Anh đừng hiều lầm gì hết.

411

. Đồng tịch đồng sàng

Anh dám thề với em không? Tụi mình sống thì đồng tịch

. Đồng quan đồng quách

đồng sàng, chết thì đồng quan đồng quách.

118

412

. Trường tình bể ái

. Người ta thường nói “trường tình biển ái”. Tại sao lúc

413

trước nó dám vẫy vùng trên mặt biển đầy sóng gió mà giờ

414

415

. Vô ơn bạc nghĩa

phút này nó rụt rè khi sóng gió của biển ái tình vừa dậy lên.

. Thằng Tú nói: - Giết tại đây à? Ông vô ơn bạc nghĩa quá. Ông không cần dung đến tôi thì trả tôi ra biển. Tôi muốn đi xa

118

120

416

. Khỉ ho cò gáy

… Đồng bào ta xác nhân rằng bên cạnh Hòn Ngọc ấy còn

125

417

. Chó ăn đá gà ăn muối

nhiều vùng quá chậm tiến gọi là Hóc Bà Tó, Voi Bà Khẹt, Cù

lao Heo, Rạch Ba Rộng Ba Hẹp, Đồng CHó Ngáp, chốn

“khỉ ho cò gáy”, “chó ăn đá gà ăn muối” và theo lời truyền

khẩu, ở các vùng nói trên, đồng bào ta sống trong địa đàng

69

Một

. Rò ràng là nếp sống của Trúc lâm thất hiền theo nền “văn

chuyện khó

. Văn minh thảo mộc

minh thảo mộc”, nhà cửa, giường chiếu, bàn ghế, ghe

125

tin

418

thuyền đều bằng nguyên liệu cây cỏ, chế biến ra.

.- Chưa biết tội mà chịu tội thiệt lạ lùng như người không

. Có vay có trả

vay mà đòi trả nợ.

129

419

. Nguyễn Văn Quỵt mà khai là lê Văn Mẹt! Bữa nào tôi dẫn

. Biết đá biết vàng

chú ra chợ, cho Tây nhìn mặt, biết đá vàng với thiên hạ với

132

420

thiên hạ! “On”! “Đơ”!

. Thời Nhựt Bổn đánh trung Hoa tôi nghe nhiều tay nằm hút

. Thao thao bất tuyệt

á phiện suốt ngày, đọc có một thứ nhựt báo mà dám bàn tán

135

421

. Tôn Tử tái sinh

thao thao bất tuyệt về tình hình quốc tế, về chiến lược quân

422

. Chết vinh hơn sống

sự như là ông Tôn Tử tái sanh.

423

nhục

.-… tôi nào phải là thánh nhân hay anh hùng. Họ dám lãnh

bưng chén thuốc độc lên môi để chết vinh. Đằng này, bưng

139

. Im lặng là vàng

chén cứt khỉ uống để mà sống nhục, khác nhau xa quá.

424

. Ai nói câu gì tôi đều ním lặng. Sự nín lặng không là vàng,

140

. Đại phú do thiên tiểu

là bạc là chì nhưng là thứ xấu xa nhất.

425

phú do cần

… Lửa cháy rừng để lộ một giồng cao ráo, đào xuống là gặp

140

mạch nước ngọt. Thế là đại phú do thiên, tiểu phú do cần.

Tôi làm giàu, trở thành điền chủ là nhờ tai nạn ấy và nhờ

thời vận.

70

Một người hàng xóm

426

427

. Chí thú làm ăn

. Tai họa khôn lường

… Người hàng xóm khen ngợi: Chú đàng hoàng, chưa gây gổ với ai. Tôi nhận xét: Chú là hạng người chí thú làm ăn, “chơi bời kỹ”.

. Người tong xóm lo ngại, nhà chú Hai chứa toàn chất “bắt lửa”, rủi bề gì gây tai họa khôn đo lường được.

146

147

71

Ngày hội

ba khía

428

. Nhứt bổ vạn lợi

(một vốn bốn lời)

. Tôi bán kẹo, bán chịu, họ cứ ăn, khi nào đánh lưới được cá

gộc thì thật là nhứt bổn vạn lợi.

159

429

. Tửu binh phá thành

. Ông chỉ nhớ rượu. Mỗ cữ ít nhất cũng phải hai xị, nghĩa là

169

sầu

nửa lít. Hỏi uống để chi, ông đáp: “Dụng tửu binh đả phá

thành sầu”

430

. Ngăn mây đón gió

. Người đi lại xem tường văn vò

171

Trách lòng ai chặn ngò lấp truông,

Ngăn mây đón gió để con bạn nó thua

Buồn vì tiếng thị phi…

… Còn anh, anh sắm cho anh chỉ có một cái nón đáng giá

hai đồng xu. Ăn cơm rồi hút thuốc rê vấn lá chưng bầu.

72

Ngày xưa

431

. Tình chồng nghĩa vợ

Miễn cho anh đặng tình chồng nghĩa vợ, cực khổ gì anh

171 –

tháng chạp

chẳng có than.

172

.- Chàng ơi! Tại cảnh gia đàng của em, mấy ông tre ngã

xiêu ngã tó.

Mấy tấm vạt cau rớt lên rớt xuống, ai ngó vào cũng chắt

432

. Ngã xiêu ngã tó

lưỡi, lắc đầu, hỡi ơi cho phận thiếp. Anh kết nghĩa lương

174

duyên với em tình chồng nghĩa vợ. Anh em bạn của em

433

. Tình chồng nghĩa vợ

đứng ngoài xa, miệng kêu, tay ngoắt. Bớ Tư ơi! Người sao

không khác chi chị Thoại Khanh thuở trước khảy đờn tìm

434

. Kết nghĩa ái ân

bạn mà kết nghĩa ái ân làm gì?

435

. Ba chìm bảy nổi

. Mấy câu hò này mắc mỏ quá . Phải là người có gia thất,

175

436

437

438

. Binh rồng tướng mạnh

. Chết bờ chết bụi

. Biếng nói biếng cười

từng chịu bảy nổi ba chìm mới trả lời xong

.-… Nhà nước Lang Sa có binh rồng tướng mạnh. Cháu hiểu chưa? Đánh giặc kỳ rồi, A-Lơ-Man còn thua Lang Sa nữa kìa.

. Ba năm sau này, có kẻ bảo rằng ông ấy chết bờ chết bụi vì say rượu

. Sự thật ra sao? Đến thằng Tịnh cũng không hiểu. Nó đâm ra biếng nói biếng cười. Mãi đến một năm sau đó cũng vào tháng chạp, nợ nần nhiều quá, nó trốn đi ra chợ Rạch Giá để làm cu li….

175

178

178

439

. Lêu têu kháng chiến

. Tiêu dao là thánh hiền ngày xưa cùng đồng nghĩa với “đi

181

440

. Cà nhổng chống xâm

bát phố”, “đi phất phơ”, “thả tà tà” hoặc lêu têu kháng

lăng

chiến, “cà nhổng chống xâm lăng”.

441

. Lục phủ ngũ tạng

. Con người tôi bẩm sinh yếu ớt, luôn luôn có bịnh trong lục

181

phủ ngũ tạng, hễ đến bác sĩ hoặc y tá là luôn luôn được

73

Ngó lên Sở

hứng nhận… sắp ho lao đến nơi.

Thượng

442

. Hào hoa phong nhã

. Hồi học trường Phan Than Giản (Cần Thơ) thằng Đinh nổi

182

443

. Ăn xài như nước

danh hào hoa phong nhã, ăn xài như nước và đánh lộn rất

giỏi.