Phong cách nghệ thuật Sơn Nam - 27

158

159

. Thà chết hơn chịu nhục

-… Từ hồi… tạo thiên lập địa, cá kiếm ăn một mình.

- Như vậy nghĩa là quan lớn thấy xa hiểu rộng hơn tôi nhiều

- Nè, thầy hương quản. Họ xăm mấy chữ Pháp: “Plutôt la

mort que la honte” (Thà chết hơn chịu nhục). Họ lại ở trần cho tôi đọc.

78

81

28

Đồng thanh tương ứng

160

161

. Đồng thanh tương ứng

. Chân lấm tay bùn

. Đồng thanh tương ứng (Tựa đề truyện ngắn)

. Tụi tôi quần áo lem luốc, tay lấm chơn bùn

101

103

162

. Ốm o gầy mòn

. Anh ta thường dạo khắp mấy hang đá cheo leo, hôm ấy gặp

116

một thanh niên ốm o gầy mòn.

163

. Tài hèn đức kém

. Để che dấu cái tài hèn đức kém của mình, Đơn Hùng Tín

116

lại dùng thủ đoạn cũ

164

. Tài ba lỗi lạc

.- Ở đàng kia, con một ông lão tài ba lỗi lạc

118

165

. Bất nhân thất đức

.- Nhưng ăn cướp đâu có nghĩa là làm chuyện bất nhơn thất

119

đức… Mình ăn cướp tiền bạc của Tây tà , đem phân phát

cho kẻ bần hàn.

166

. Giả nhân giả nghĩa

. Luận điểm dối trá giả nhân giả nghĩa ấy bỗng nhiên được

119

chàng thanh niên tán đồng.

. Như cá gặp nước, như

.- Gặp được chú Giáo, tôi mừng như cá gặp nước, như

119

Đơn Hùng Tín chào đời

167

168

169

170

171

172

173

174

175

176

177

178

179

rồng gặp mây

. Nhường cơm xẻ áo

. Phất cờ gióng trống, . Chiêu binh mãi mã

. Khôn nhà dại chợ

. Hô phong hoán vũ

. Lỡ khóc lỡ cười

. Thăng thiên độn thổ

. Ngày lành tháng tốt

. Anh hùng tứ chiếng

. Lưu lạc giang hồ

. Ngoài vòng pháp luật

. Súng bắn không chết

. Sinh sau đẻ muộn

rồng gặp mây

.- … Mai chiều mình làm giàu, cùng nhau chia cơm xẻ áo

… chờ khi phất cờ gióng trống, chiêu quân mãi mã.

.- Ở xứ núi non, tụi tôi nghe nhiều cái danh hiệu điếc con ráy, rốt cuộc gặp toàn những “đại ca” thuộc vào hàng “khôn nhà dại chợ”.

. Giáo Phép ngồi xuống, nghe đám anh hùng tứ chiếng thuật lại những trận “hô phong hoán vò” thất bại, lỡ cười lỡ khóc

. Lại còn chuyện Tiết Nhơn Quí tự xưng biết “thăng thiên độn thổ” nhưng khi biểu diễn thì “thăng” lập tức.

.-… vào dịp khác thuộc ngày lành hơn, tháng tốt hơn…

. Nguồn tin Đơn Hùng Tín sắp hạ san khiến bọn anh hùng tứ chiếng xôn xao

. Đã từng lưu lạc giang hồ, sống ngoài vòng pháp luật, họ dư hiểu.

Bọn đệ tử vững bụng rằng “đại ca” của mình thuộc vào hàng “súng bắn không chết”

119

120

122

122

122

123

123

123

125

125 -

180

Là kẻ sinh sau đẻ muộn, người viết bài này chỉ nghe thuật

lại giai thoại kể trên

126

181

. Lang bạt kỳ hồ

. Từ ba năm nay, vợ chết vì bạo bệnh, anh bán tất cả nhà

129

cửa, ghe xuồng sống cuộc đời lang bạt kỳ hồ

182

. Sa cơ thất thế

. Ta đây là kẻ sa cơ thất thế. Ta nào sợ ai

130

30

Giấc mơ

183

. Bông hoa lài cắm bãi

… thật gi lời ví “như bông hoa lài cắm bãi cứt trâu”

131

ngoài bãi

cứt trâu

tha ma

184

. Ngồi mát ăn bát vàng

.- … Lời tục thường chê bai kẻ “ngồi mát ăn bát vàng”, mi

136

. Lưới trời lồng lộng

muốn bị chê bai như ta hả? Được lắm.

185

.-… Cơ khổ. Làm sao trả lời với phép nước? Lưới trời lồng

137

lộng, cậu ơi!

189

. Chim trời cá nước

.- … Chim trời cá nước… Tao vái hồi nãy rồi. Tao chịu

144

trách nhiệm mà.

190

. Râu hùm hàm én

… một kép hát bội đang nhô đầu khỏi mặt biển, đầu đội mão

144 –

dắt lông trĩ, râu hùm mày én, tay hươi gươm.

145

191

. Nửa tỉnh nửa mê

Thật ra, lần ấy dở tỉnh dở mê.

145

192

. Tiên vi chủ hậu

- … Bậy nè! Tiên vi chủ, hậu vi khách. Uống cho mau, ở

150

vi khách

đây lâu lắc, mấy ổng chết hết.

31

Hai con cá

193

. Ẩn sĩ quy điền

. Xưa nay, câu cá là điều thú vị của kẻ tu tiên, ẩn sĩ quy điền,

151

194

195

196

. Gừng càng già càng cay

. Đầu ghềnh cuối bãi

. Nhập gia tùy tục, nhập giang tuy khúc

ngư tiều canh độc.

. Cũng gọi là đủ bản lĩnh, như quê với gừng, càng già càng cay. Lát nữa sẽ hay. Bây giờ tới thằng này.

. Lão chủ hang có thể là ma quái và cũng có thể là người phàm tục, gàn bướng nào đó, sống ở đầu gành cuối bãi.

- … Sao không chơi giỡn ở chợ búa mà ra ngoài này? Nhập gia tùy tục, nhập giang tùy khúc… biết câu đó không?

151

151

153

197

. Thuốc dạy thầy, cây

. “Thuốc dạy thầy, cây dạy thợ”, lời tục thường so sánh rất

160

dạy thợ

đúng.

198

. Tùy cơ ứng biến

.- … Lần hồi, Hai Tân học vò nghệ, đánh quyền, đánh đoản

160

32

Hai mẹ con

đao, rồi sắm thêm một khẩu súng để tùy cơ ứng biến

199

. Vàng thật không sợ lửa

. Vàng thiệt đâu sợ lửa. Bà sợ thứ khác.

161

. Yên như bàn thạch

200

. Dụng kế hoãn binh

.- Bà chị cứ tin nới tôi đi. Mọi việc xảy ra yên như bàn

165

201

thạch.

165

. Còn anh thì lo đón rước mấy ông Tây, dùng kế hưỡn binh.

Khổ biết bao nhiêu.

202

. Đánh trúng tim đen

. Vô tình ông hương cả đánh trúng tim đen thầy giáo Chích.

174

203

. Không kèn không

… vậy mà… họ rút lui không kèn không trống

174

trống

204

. Tương thân tương ái

. Hương cả An và thầy giáo Chích trở thành hai người bạn

174

tương thân tương đắc giống hệt nhau từ nhân sinh quan

đến vũ trụ quan

205

. Vàng thau lẫn lộn

- … Tốt hơn, mình nên lo phận mình qua cho ngày qua

175

tháng , chờ khi nào sáng tỏ hơn. Bây giờ vàng thau lẫn lộn.

Thầy muốn ghi lại những kinh nghiệm từ ngàn xưa để hy

176

206

. Lưu truyền hậu thế

vọng lưu truyền cho hậu thế

33

Hai ông già

. Nhứt là khi thấy vài cụ già ngồi làm cỏ vườn cây ăn trái,

177

207

. Trai tơ gái lứa

hai bên đường. Trai tơ gái lứa đều vắng. Các cụ hiên ngang

177

208

. Giả ngây giả dại

ở lại, giả dại, giả ngây

- … Thì ông bà mình có câu “cá nước chim trời”. cái gì lạ

184

209

. Chim trời cá nước

thì do cá nước chim trời… đem tới.

210

. Tai vách mạch rừng

. Cửa phòng khóa chặt trở lại như trước. Ông hội đồng đề

191

phòng “tai vách, mạch rừng”

211

. Thung dung trực nghĩa

. Gặp trường hợp khẩn cấp, các ngài đem viên ấy ra, mở nút

192

mà uống để quyên sinh thung dung trực nghĩa.

34

Hai viên

. Điệu hổ ly sơn

. Hay là ông chủ Hai đã dùng quỉ kế , bày chuyện cho ông đi

200

ngọc

212

213

. Mò kim đáy biển

xa nhà – điệu hổ ly sơn – để thừa cơ hội ấy bố trí tên lão bộc làm nội ứng.

.-… Tốn kém lắm. Vô ích. Như mò kim đáy biển.

200

35

Hát bội giữa rừng

214

215

. Vạn sự bằng an

. Nhất cử lưỡng tiện

. Dưới đây, xóm riềng đều được vạn sự bằng an

. Như vậy, nhứt cử lưỡng tiện chớ chòi trong xóm nhỏ quá, đâu đủ chỗ cho họ ở đậu

205

207

36

Hết thời oanh liệt

216

217

. Thời thế tạo anh hùng

. Tượng đồng bia đá

. Thời thế tạo anh hùng. Bận đó. Ông thầy Râu (thầy thuốc Nam, vì có râu dài nên gọi là thầy râu) có đứa con gái bị cọp vồ

. Người đánh cọp thời đó không bao nhiêu, tên tuổi của họ không cần bia đồng tượng đá.

200

224

37

Hòn Cổ

218

219

220

. Hải giác thiên nhai (Chân trời góc biển)

. Dời non lấp biển

. Trước lạ sau quen

. Điều ấy, chúng ta không nên trách ai cả. Chẳng qua là…

hải giác thiên nhai.

. Ông trố mắt, liên tưởng đến phép dời non lấp biển rất nhiệm màu của tay Thợ Trời khéo léo.

. Trước lạ sau quen, ông Từ Thông hỏi dọ sơ qua tình hình

trong bờ

228

229

231

Tron

221

. Cây có cội, sông có

. Không giúp nước được thì ít ra ông cũng cần biết những gì

231 –

nguồn.

xảy ra đau buồn trong nước. Cây có cội. Nước có nguồn.

232

222

Chim có tổ, người có

Chim có tổ. Cá có hang.

tông.

223

. Tứ bề sóng gió

- Thì ở ngoài hòn Cổ Tron của tôi, tứ bề sóng gió nhưng mà

234 -

cũng yên tịnh.

235

38

Hồn người

224

. Đa mưu túc trí

- Ông Xã Tư đa mưu túc trí, dám giết tôi để trả thù, giết

255

trong ly

cách này hoặc cách khác

rượu

225

. Tai qua nạn khỏi

. Hùng mừng thầm tai qua nạn khỏi vì chàng đánh lạc

256

hướng xã Tư một cách khéo léo

226

. Chết lần giết mòn

. Hắn ghen tương, trả thù, bày kế ly gián để giết lần giết

mòn cuộc đời Hùng và Huệ

227

. Nay đây mai đó

. Ví nàng như cánh bèo rày đây mai đó thì không đúng lắm:

265

Có lẽ nàng là đóa hoa sen, gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi

228

. Lỗi đạo quân thần

bùn

265 –

229

. Thanh lâm u cốc

- … Tằng tổ nhà ta tuổi già, nhuốm bệnh không vượt biển hộ

266

39

Hương

giá được, đành cam lỗi đạo quân thần, giả dạng lê dân,

rừng

230

. Bặt tâm nhàn cá

nương náu nơi thanh lâm u cốc.

266

231

. Người thắng kẻ bại

- … Giọt máu hùng anh của tiên vương này đã lưu đày nơi hải đảo Bòn Bon, bặt tâm nhàn cá.

. Và tự ngày xưa, ai dám chối cãi chối cãi rằng khu rừng

này không là bãi sa trường mà người thắng kẻ bại đều llẫn trong đống xương vô định đã hóa ra cát bụi.

268

232

. Đồng không mông

. Ngọn núi này không cao cho lắm, nằm trên đồng không

289

quạnh

mông quạnh khoảng giữa chợ Rạch Giá và chợ Long Xuyên

290

233

. Rung cây dọa khỉ

. Nhè tụi tôi mà họ rung cây nhát khỉ chớ!

40

Kho vàng

234

. Mê tín dị đoan

- … Người núi Ba Thê qua mê tín dị đoan, họ không dám lục

294

lạo vì sợ kiếp sau đâu thai không được.

235

. Sanh tử vong tồn

- … Thường bữa họ tới lui, muốn làm quen với mình nữa.

307

“Sự tử như sự sanh, sự vong như sự tồn” mà…

236

. Nửa mừng nửa lo

. Binh sĩ của ông Nguyễn Trung Trực lén kéo về Châu Thành

307

để công kích. Dân chúng nghe tiếng súng, nửa mừng nửa

sợ…

237

. Thương người như thể

Lời căn dặn của bà chủ quan gẫm ra cũng tàn nhẫn vô nhân

316

thương thân

đạo. “Thương người như thể thương thân”, nghĩ vậy, tôi

ngước mặt, mỉm cười với người “thiếu chân đứng” ấy.

… tuy thi rớt bằng Sơ học nhưng hắn vẫn bình tĩnh. Ở chốn

317

41

Mối tình

238

. Khỉ ho cò gáy

khỉ ho cò gáy, kẻ thi rớt sơ học nghiễm nhiên là nhà thông