Phát triển vai trò của nhà nước trong phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

-----------

LÊ QUANG MẠNH

PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

Hà Nội - 2011

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

-----------

LÊ QUANG MẠNH

PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kinh tế học Mã số: 62.31.03.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN 1: PGS. TS VŨ KIM DŨNG GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN 2: PGS. TS PHẠM VĂN MINH

Hà Nội - 2011

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.

Tác giả luận án

Lê Quang Mạnh

MỤC LỤC

TRANG PHỤ BÌA 1

LỜI CAM ĐOAN 2

MỤC LỤC 3

DANH MỤC BẢNG 6

DANH MỤC HÌNH 6

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 7

LỜI MỞ ĐẦU 8

CHƯƠNG 1 19

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 19

1.1. LÝ THUYẾT VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ 19

1.1.1. Quá trình tiến hoá các lý thuyết về vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế 19

1.1.2. Các mô hình can thiệp của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường 22

1.2. SỰ CẦN THIẾT CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 25

1.2.1. Định nghĩa về doanh nghiệp nhỏ và vừa 25

1.2.2. Sự tồn tại khách quan của khu vực DNNVV trong mỗi nền kinh tế 29

1.2.3. Vai trò và đặc điểm của DNNVV 34

1.3. VAI TRÒ CƠ BẢN CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ..39

1.3.1. Phát triển môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp 39

1.3.2. Thực hiện tốt chức năng điều chỉnh cơ cấu, tạo ra nhiều cơ hội kinh doanh, động lực đầu tư cho DNNVV 44

1.3.3. Hỗ trợ DNNVV vượt qua các khó khăn nội tại của doanh nghiệp 47

1.4. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 51

1.4.1. Môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp 51

1.4.2. Hành lang pháp lý riêng cho DNNVV 53

1.4.3. Các chương trình hỗ trợ phát triển DNNVV 56

1.4.4. Hệ thống tổ chức hỗ trợ DNNVV ở các nước 62

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 67

CHƯƠNG 2 68

THỰC TRẠNG VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM 68

2.1. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM 68

2.1.1. Quá trình phát triển của khu vực DNNVV Việt Nam 68

2.1.2. Đặc điểm, cơ cấu khu vực DNNVV 72

2.1.3. Vai trò của khu vực DNNVV trong nền kinh tế 76

2.2. NHỮNG YẾU TỐ CƠ BẢN ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VIỆT NAM – TIỀN ĐỀ CHO SỰ CAN THIỆP CỦA NHÀ NƯỚC 81

2.2.1. Những khó khăn nội tại của DNNVV 81

2.2.2. Các yếu tố ngoại sinh ảnh hưởng đến sự phát triển của DNNVV 87

2.3. VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA: NHỮNG THÀNH TỰU ĐẠT ĐƯỢC 90

2.3.1. Tạo dựng môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp 91

2.3.2. Thực thi chính sách điều chỉnh cơ cấu tạo cho DNNVV nhiều cơ hội kinh doanh và tăng động lực đầu tư 96

2.3.3. Hỗ trợ DNNVV vượt qua khó khăn nội tại để phát triển 100

2.4. VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA: NHỮNG TỒN TẠI VÀ HẠN CHẾ 108

2.4.1. Quan hệ giữa Nhà nước và thị trường 108

2.4.2. Môi trường kinh doanh 113

2.4.3. Các chương trình hỗ trợ trực tiếp cho DNNVV 117

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 120

CHƯƠNG 3 121

PHÂN TÍCH MÔ HÌNH CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 121

3.1. MÔ HÌNH PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 121

3.1.1. Các yếu tố nội sinh 122

3.1.2. Các yếu tố ngoại sinh 122

3.2. MÔ TẢ SỐ LIỆU SỬ DỤNG CHO MÔ HÌNH PHÂN TÍCH 123

3.2.1. Điều tra của Dự án Hỗ trợ Chương trình phát triển kinh doanh (BSPS) 123

3.2.2. Mô tả chi tiết các kỹ thuật thu thập số liệu 124

3.3. MÔ HÌNH ƯỚC LƯỢNG CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ TĂNG TRƯỞNG CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 126

3.3.1. Phương pháp phân tích 126

3.3.2. Sự lựa chọn mô hình 127

3.3.3. Đo sự tăng trưởng của doanh nghiệp và các yếu tố tác động 132

3.3.4. Phương pháp ước lượng và phần mềm sử dụng 140

3.3.5. Kết quả ước lượng 141

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 145

CHƯƠNG 4 146

KIẾN NGHỊ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT HUY VAI TRÒ NHÀ NƯỚC TA TRONG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 146

4.1. SỰ LỰA CHỌN TỐI ƯU MÔ HÌNH PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 146

4.1.1. Trường phái phát triển DNNVV theo định hướng chính trị 146

4.1.2. Mô hình xúc tiến phát triển DNNVV một cách có lựa chọn (Selective SME promotion) 148 4.1.3. Trường phái thị trường tự do (Laissez-faire approach) 150

4.1.4. Mô hình “tạo điều kiện thuận lợi để DNNVV phát triển” (Facilitation) 150

4.2. QUAN ĐIỂM XÁC ĐỊNH VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM 151

4.2.1. Nhà nước phải đạt được sự nhất quán về chính sách phát triển DNNVV 152

4.2.2. Nhà nước chỉ nên đóng vai trò là người tạo điều kiện (facilitator) 152

4.2.3. Phát triển kinh tế nhiều thành phần theo chiều sâu, đảm bảo sự bình đẳng cho DNNVV ...

........................................................................................................................................ 153

4.2.4. Nhà nước chỉ can thiệp gián tiếp vào thị trường 154

4.2.5. Nguyên tắc duy trì cạnh tranh cung cấp các dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp 155

4.3. GIẢI PHÁP CỤ THỂ ĐỂ PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM 155

4.3.1. Cải thiện mối quan hệ của Nhà nước với thị trường 155

4.3.2. Tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh thuận lợi hơn nữa cho DNNVV 157

4.3.3. Cải cách phương thức và nội dung hỗ trợ DNNVV 160

4.3.4. Hoàn thiện bộ máy quản lý Nhà nước về phát triển DNNVV 168

KẾT LUẬN 171

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 173

TÀI LIỆU THAM KHẢO 174

PHỤ LỤC 179

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1: Định nghĩa doanh nghiệp nhỏ và vừa ở một số nước 26

Bảng 1.2: Các tiêu chí cơ bản của định nghĩa DNNVV ở các nền kinh tế APEC 27

Bảng 1.3: Định nghĩa về DNNVV ở Việt nam 28

Bảng 1.4: Đóng góp của khu vực DNNVV trong tổng sản phẩm công nghiệp 35

Bảng 1.5: Phân loại chính sách hỗ trợ DNNVV 54

Bảng 1.6: Chính sách về DNNVV ở các nền kinh tế APEC 54

Bảng 1.7: Ngân sách hỗ trợ DNNVV trung bình cho doanh nghiệp ở một số quốc gia 57

Bảng 2.1: Số lượng DNNVV theo hình thức sở hữu đến ngày 31/12/1999 70

Bảng 2.2: Một số chỉ số trung bình của các doanh nghiệp Việt nam 71

Bảng 2.3: Cơ cấu sở hữu của DNNVV theo quy mô lao động 73

Bảng 2.4: Cơ cấu sở hữu của DNNVV theo quy mô vốn đăng ký 73

Bảng 2.5: Số lượng DNNVV theo loại hình doanh nghiệp 75

Bảng 2.6: Số lượng doanh nghiệp theo ngành, nghề kinh doanh 76

Bảng 2.7: Các mốc quan trọng trong hội nhập kinh tế quốc tế của Việt nam 98

Bảng 2.8: Tỷ lệ DNNVV nhận được hỗ trợ từ các chương trình của Nhà nước 103

Bảng 2.9: Một số chương trình, dự án ODA cho khu vực DNNVV 105

Bảng 3.1: Đánh giá chất lượng của thủ tục đăng ký kinh doanh 133

Bảng 3.2: Mức độ tiếp cận các nguồn vốn của doanh nghiệp 134

Bảng 3.3: Khó khăn các doanh nghiệp gặp phải khi vay tiền từ các tổ chức tín dụng 135

Bảng 3.4: Kết quả ước lượng 141

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Đường học tập (Learning curve) 30

Hình 1.2: Quy mô tối ưu để sản xuất một sản phầm 32

Hình 2.1: Tác động của các biện pháp hỗ trợ của Chính phủ đối với DNNVV 106

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

APEC	Diễn đàn kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương	Asian Pacific Economic Conferrenc
BDS	Dịch vụ phát triển kinh doanh	Business Development Service
BSPS	Dự án hỗ trợ chương trình phát triển khu vực doanh nghiệp	Business Sector Program Support
CNH, HĐH	Công nghiệp hóa, hiện đại hóa	Industrialization, Modernization
DNNVV	Doanh nghiệp nhỏ và vừa	Small and Medium Enterprise
DNNN	Doanh nghiệp nhà nước	State-owned Enterprise
DNTN	Doanh nghiệp tư nhân	Private Enterprise
GDP	Tổng sản phẩm quốc nội	General Domestic Product
ILO	Tổ chức Lao động Quốc tế	International Labor Organization
KTTT	Kinh tế thị trường	Market Economy
OECD	Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế	Organization for Economic Cooperation and Development
PCI	Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh	Provincial Competition Index
R&D	Nghiên cứu và Phát triển	Research&Development
UBND	Ủy ban nhân dân	People Committee
UNDP	Chương trình phát triển Liên Hiệp Quốc	United Nations Development Program
UNIDO	Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hiệp Quốc	United Nations Industrial Development Organization
VAT	Thuế giá trị gia tăng	Value Added Tax
VNCI	Dự án nâng cao năng lực cạnh tranh Việt Nam	Vietnam Competitiveness Initiatives
XHCN	Xã hội chủ nghĩa	Socialist Republic
WTO	Tổ chức Thương mại Thế giới	World Trade Organization