Phát triển mô hình du lịch cộng đồng tại xã Bằng Cả, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh

- Phương pháp sơ đồ, bản đồ: Đây là phương pháp cần thiết trong quá trình nghiên cứu có liên quan đến tổ chức lãnh thổ. Bản đồ được sử dụng chủ yếu theo hướng chuyên ngành để phân tích đánh giá tiềm năng phát triển du lịch và điều kiện có liên quan.

5. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI VÀ CÁC GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT. Chương 1: Tập hợp các cơ sở lý luận về phát triển du lịch trong bối cảnh Quảng

Ninh và Việt Nam hội nhập quốc tế và cạnh tranh toàn cầu; mô hình du lịch cộng đồng

- xu hướng phát triển nông thôn hội nhập và đẩy nhanh tốc độ tăng tốc ngành dịch vụ của địa phương và Việt Nam; và cơ sở lý thuyết về các dịch vụ hỗ trợ cho phát triển du lịch cộng đồng ở các vùng nông thôn đẩy nhanh tốc độ hội nhập nông thôn với các vùng khác trong nước và quốc tế.

Chương 2: Phân tích và đánh giá thực trạng phát triển của xã Bằng Cả (tiềm năng hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật, các dịch vụ hỗ trợ) để phát triển du lịch cộng đồng tại xã Bằng Cả.

Chương 3: Trên cơ sở các nội dung phân tích, đánh giá ở chương 2, luận văn đề xuất các nhóm giải pháp để phát triển mô hình du lịch cộng đồng theo hướng phát triển bền vững tại xã Bằng cả, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh, góp phần cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho người dân địa phương nói riêng và xóa đói giảm nghèo một cách hiệu quả tại các vùng nông thôn và miền núi nói chung.

Nhóm giải pháp tới Chính quyền địa phương.

Nhóm giải pháp tới Ban quản lý du lịch xã Bằng Cả.

Nhóm giải pháp tới Cộng đồng địa phương.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 115 trang tài liệu này.

Nhóm giải pháp tới Công ty du lịch.

Nhóm giải pháp tới Khách du lịch.

6. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN

Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục có 3 chương nội dung chính sau:

Chương 1: Cơ sở lý thuyết về du lịch cộng đồng trong xu hướng phát triển và hội nhập quốc tế.

Chương 2: Phân tích và đánh giá thực trạng phát triển du lịch ở xã Bằng Cả, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh.

Chương 3: Phát triển mô hình du lịch cộng đồng tại xã Bằng Cả, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh.

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ DU LỊCH VÀ DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TRONG XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ

1.1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ DU LỊCH VÀ DU LỊCH CỘNG ĐỒNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG.

1.1.1. Khái niệm du lịch:[9,4]

Cùng với sự ra đời của các ngành khoa học kỹ thuật, công nghệ sáng chế mới, đời sống của con người không ngừng tăng lên và ngày càng được cải thiện. Con người ngày càng có nhiều điều kiện để tham gia vào các chuyến du lịch. Từ đó, du lịch cũng đang và sẽ trở thành một nhu cầu xã hội không thể thiếu của con người. Là một hiện tượng kinh tế, xã hội, môi trường có quy mô toàn cầu, du lịch còn được xem là ngành công nghiệp không khói, sẽ làm ra nhiều của cải nhất và nhạy cảm nhất.

Khái niệm về du lịch một cách đầy đủ cần bao hàm được những yếu tố cấu thành của nó. Không giống như các sản phẩm khác, du lịch có ảnh hưởng và chịu ảnh hưởng lớn nhất từ hầu hết các nền kinh tế khác. Theo quan điểm của MC.Intossh (Mỹ) thì du lịch là: “Tổng hợp các hiện tượng và mối quan hệ nảy sinh từ sự tác động qua lại giữa du khách, các nhà cung ứng sản phẩm du lịch, chính quyền và cộng đồng địa phương trong quá trình thu hút và đón tiếp du khách”.[9,4]

Trong đó:

- Du khách: là những người đi tìm các trải nghiệm và thỏa mãn về vật chất và tinh thần khác nhau. Ước muốn của các đối tượng này là sẽ xác định địa điểm du lịch được lựa chọn và các hoạt động được thực hiện tại địa điểm đó.

- Sản phẩm dịch vụ được cung cấp bảo các doanh nghiệp cho cơ sở du lịch và khách du lịch: các nhà kinh doanh xem du lịch là một cơ hội để kiếm lợi nhuận bằng cách cung cấp sản phẩm và dịch vụ nhằm đáp ứng nhu cầu của khách hàng.

- Chính quyền địa phương: họ xem du lịch chủ yếu là một hoạt động kinh tế có mang lại lợi ích cho dân chúng , ngoại tệ cho quốc gia và tiền thuế cho ngân quỹ.

- Người dân địa phương: Họ xem du lịch là cơ hội tạo việc làm, thu nhập và giao lưu văn hóa.

Để mối quan hệ trên phát triển hài hòa, quan niệm phát triển bền vững hay sự cân bằng giữa những lợi ích đầu ra của một ngành với sự đầu tư ban đầu cần thiết để đảm

bảo cho ngành đó có thể tiếp tục tồn tại lâu dài mà không hủy hoại hoặc phá hủy các nguồn lực mà ngành dựa vào đó có thể phát triển được xem là cơ sở mấu chốt. Như vậy, có thể thấy phát triển ngành du lịch bền vững là cách thức duy nhất để đảm bảo hành vi ứng xử của ngành đối với môi trường tự nhiên và nhân tạo để duy trì sức sống lành mạnh của chúng.

1.1.2 Phát triển du lịch bền vững:[38,17]

Du lịch bền vững là hoạt động khai thác môi trường tự nhiên và văn hoá nhằm thoả mãn các nhu cầu đa dạng của khách du lịch, có quan tâm đến các lợi ích kinh tế dài hạn, đồng thời tiếp tục duy trì các khoản đóng góp cho công tác bảo vệ môi trường và góp phần nâng cao mức sống của cộng đồng địa phương.

“Du lịch bền vững là việc phát triển các hoạt động du lịch nhằm đáp ứng các nhu cầu hiện tại của khách du lịch và người dân bản địa trong khi vẫn quan tâm đến việc bảo tồn và tôn tạo các nguồn tài nguyên cho việc phát triển hoạt động du lịch trong tương lai. Du lịch bền vững sẽ có kế hoạch quản lý các nguồn tài nguyên nhằm thoả mãn các nhu cầu về kinh tế, xã hội, thẩm mĩ của con người trong khi đó vẫn duy trì được sự toàn vẹn về văn hoá, đa dạng sinh học, sự phát triển của các hệ sinh thái và các hệ thống hỗ trợ cho cuộc sống” WTO – Hội nghị về Môi trường và Phát triển của Liên hợp quốc tại Rio de Janeiro năm 1992.

Theo Luật du lịch Việt Nam: “Du lịch bền vững là sự phát triển du lịch đáp ứng được các nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu về du lịch của tương lai”. [1]

Phát triển du lịch bền vững phải đảm bảo tính bền vững của ba bộ phận: môi trường tự nhiên, kinh tế và văn hoá. Mỗi bộ phận đều có tầm quan trọng ngang nhau đối với sự tồn tại và phát triển của ngành du lịch.

- Bền vững về môi trường tự nhiên: mối quan tâm về chất lượng môi trường sống đang trở nên sâu rộng trên phạm vi toàn cầu do môi trường sinh thái đang bị xuống cấp một cách chóng mặt. Rừng bị phá huỷ, nước và không khí bị ô nhiệm, nước ngọt trở nên quý hiếm, chim chóc và những loài động vật khác có nguy cơ tuyệt chủng… Tính bền vững của môi trường tự nhiên vô cùng quan trọng không chỉ đối với ngành du lịch mà còn đối với sự tồn tại của loài người.

- Bền vững về văn hoá: sự phá huỷ môi trường tự nhiên thường đi đôi với sự phá huỷ môi trường văn hoá. Môi trường văn hoá bị phá vỡ khi nền văn hoá địa phương

thay đổi mạnh mẽ do tác động của những nhân ốc mới hay các tác động ngoại cảnh. Lẽ tự nhiên là các nền văn hoá đều biến đổi dần dần và hoàn thiện theo thời gian. Một trong những nhân tố quan trọng có tác động biến đổi văn hoá là quá trình toàn cầu hoá với hệ quả là các quốc gia ngày càng liên hệ và phụ thuộc lẫn nhau chặt chẽ hơn về kinh tế, thương mại, đầu tư, bị tác động bởi quá trình toàn cầu hoá, các quốc gia trở nên giống nhau hơn về mặt văn hoá. Sự có mặt của du khách với lối sống, thói quen và hành vi ứng xử của họ sẽ làm thay đổi mạnh mẽ suy nghĩ, thái độ và lối sống của người dân địa phương. Do đó việc giáo dục du khách, người dân địa phương và tất cả các đối tượng tham gia vào các hoạt động du lịch về tầm quan trọng của việc bảo tồn các thói quen, phong tục, lối sống và truyền thống văn hoá là rất cần thiết.

- Bền vững về kinh tế: để đảm bảo phát triển du lịch bền vững, việc tạo công ăn việc làm với nguồn thu nhập ổn định và được phân bổ công bằng cho các thành phần tham gia vào hoạt động du lịch là thiết yếu. Lợi nhuận từ hoạt động du lịch cần được phân chia rộng rãi, đặc biệt cho cư dân địa phương bởi đây là những đối tượng hiểu rõ nhất về cách thức bảo vệ tài sản của địa phương mình. Tuy nhiên, các nhà đầu tư vào lĩnh vực du lịch ngoài sự thiếu nhạy cảm về môi trường tự nhiên và văn hoá còn chú trọng vào lợi ích kinh tế mà lãng quên đi những tác động qua lại của hoạt động du lịch đối với cộng động dân cư địa phương. Rõ ràng, du lịch chỉ có thể phát triển bền vững trong mối quan hệ hài hoà giữa các yếu tố con người, môi trường, văn hoá và kinh tế.

Như vậy, phát triển du lịch bền vững có thể hiểu là triển khai các hoạt động khai thác dưới sự quản lý các giá trị tự nhiên và nhân văn nhằm thoả mãn các nhu cầu đa dạng của khách du lịch, có quan tâm đến các lợi ích kinh tế dài hạn trong khi vẫn đảm bảo sự đóng góp cho bảo tồn và tôn tạo các nguồn tài nguyên, duy trì được sự toàn vẹn về văn hoá để phát triển hoạt động du lịch trong tương lai, cho công tác bảo vệ môi trường và góp phần nâng cao mức sống của cộng đồng địa phương.

1.1.3. Du lịch cộng đồng

1.1.3.1. Quan niệm về cộng đồng [37,11]

Cộng đồng là một khái niệm không định hình, thường được định nghĩa là một nhóm hay một đơn vị có chung một số đặc điểm hay mối quan tâm nhất định, ví dụ như cộng đồng nông nghiệp, cộng đồng thành thị …Trong đó, yếu tố không gian đóng vai trò ở mức độ khác nhau.

Có tối thiểu 03 cách hiểu khác nhau về một cộng đồng có không gian của nó. Cách thứ nhất, định nghĩa cộng đồng là một tập mà không gian đóng vai trò chủ đạo, ví dụ như một khu vực địa lý. Cách thứ hai, định nghĩa cộng đồng như là một nhóm có chung mối quan tâm mà ở đó không gian đóng vai trò rất nhỏ, ví dụ như cộng đồng các doanh nghiệp, cộng đồng người làm nông nghiệp. Cách thứ ba, coi cộng đồng là một đơn vị có thể tự ra quyết định riêng cho chính họ, không nhất thiết phải có yếu tố không gian. Cách này bao hàm cả hai định nghĩa ban đầu nhưng nhấn mạnh đặc điểm, một cộng đồng có thể tự đưa ra và thực hiện quyết định nào đó. Nói chung định nghĩa này nhắm tới cá thực thể chính trị như một làng, xã… mặc dù nó vẫn có thể bao gồm cả một khu vực thương mại hay một khu vực dân cư.

1.1.3.2. Khái niệm du lịch cộng đồng [37].

Trong vài thập niên gần đây, du lịch đã thực sự trở thành ngành kinh tế dịch vụ quan trọng, góp phần to lớn làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao tỷ trọng trong GDP đất nước và làm tăng trưởng kinh tế - xã hội nói chung, tạo nguồn lực cho cuộc chiến chống đói nghèo, lạc hậu, bảo vệ tài nguyên môi trường. Du lịch phát triển mang lại cơ hội việc làm, tăng thu nhập cho người dân có liên quan trực tiếp hay gián tiếp từ hoạt động du lịch, làm tăng cơ hội giao lưu văn hóa, chuyển giao kiến thức và hiểu biết của người dân. Thông qua hoạt động du lịch, một số cộng đồng ở những vùng sâu, vùng xa đã phá thế biệt lập, sử dụng các nguồn tài nguyên tự nhiên và nhân văn vốn có trước đây còn “nằm ngủ” thành nguồn lực phát triển, tăng thu nhập, cải thiện điều kiện sống cho dân cư cả về vật chất và tinh thần.

Du lịch dựa vào cộng đồng (Community base tourism) là phương thức phát triển du lịch trong đó cộng đồng dân cư là chủ thể trực tiếp tham gia phát triển du lịch, bảo vệ tài nguyên du lịch cả về tự nhiên và nhân văn tại các điểm du lịch, khu du lịch và đồng thời được hưởng quyền lợi từ hoạt động du lịch mang lại.

* Điều kiện để hình thành và phát triển du lịch cộng đồng [37,56]

Các chuyên gia đều cho rằng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng phụ thuộc bào các điều kiện cơ bản là:

- Tài nguyên du lịch: Tài nguyên du lịch là cảnh quan thiên nhiên, yếu tố tự nhiên, di tích lịch sử - văn hoá, công trình lao động sáng tạo của con người và các giá

trị nhân văn khác có thể được sử dụng nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch, là yếu tố cơ bản để hình thành các khu du lịch, điểm du lịch, tuyến du lịch, đô thị du lịch.

Tài nguyên du lịch gồm tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn đang được khai thác và chưa được khai thác.

Tài nguyên du lịch tự nhiên gồm các yếu tố địa chất, địa hình, địa mạo, khí hậu, thuỷ văn, hệ sinh thái, cảnh quan thiên nhiên có thể được sử dụng phục vụ mục đích du lịch.

Tài nguyên du lịch nhân văn là loại tài nguyên do con người sáng tạo ra bao gồm tổng thể các giá trị vật chất và tinh thần do con người tác động vào tự nhiên xã hội, kể cả bản thân mình qua quá trình lịch sử. Có thể phân chia tài nguyên du lịch nhân văn thành các loại: các di tích lịch sử văn hóa, các lễ hội, các đối tượng gắn với dân tộc học: nhà ở, văn hóa truyền thống, các đối tượng văn hóa, thể thao và hoạt động nhận thức khác, phong tục tập quán, trang phục dân tộc…

Tài nguyên du lịch là điều kiện tiên quyết đối với việc hình thành và phát triển của các loại hình du lịch nói chung và du lịch cộng đồng nói riêng. Tài nguyên du lịch là yếu tố quyết định tạo nên giá trị của điểm đến. Các điểm đến càng chứa nhiều tài nguyên du lịch đặc sắc thì càng có sức thu hút khách du lịch, thúc đẩy hoạt động du lịch tại khu vực. Sản phẩm du lịch được tạo nên bởi nhiều yếu tố, song trước hết phải kể đến tài nguyên du lịch. Để đáp ứng nhu cầu đòi hỏi của khách du lịch, các sản phẩm du lịch không thể đơn điệu, nghèo nàn, kém hấp dẫn mà phải phong phú, đa dạng, đặc sắc và mới mẻ.

Đối với du lịch cộng đồng, tài nguyên du lịch càng phong phú, đặc sắc thì càng có điều kiện phát triển mạnh và bền vững.

- Điều kiện về yếu tố cộng động dân cư được xem xét đánh giá trên các yếu tố số lượng thành viên, bản sắc dân tộc phong tục tập quán, trình độ học vấn và văn hoá, nhận thức trách nhiệm về tài nguyên và phát triển du lịch. Xác định phạm vi cộng đồng là những dân cư sống, sinh hoạt và lao động cố định, lâu dài trong hoặc liền kề vùng có tài nguyên thiên nhiên.

- Điều kiện có thị trường khách trong nước và quốc tế đến thăm quan du lịch, nghiên cứu, tương sẽ thu hút được nhiều khách. Điều kiện về khách du lịch cũng nói lên bản chất của vấn đề phát triển du lịch và vấn đề công ăn việc làm cho cộng đồng.

- Điều kiện về cơ chế chính sách hợp lý tạo môi trường thuận lợi cho việc phát triển du lịch và sự tham gia của cộng đồng.

- Sự hỗ trợ, giúp đỡ của Chính phủ, tổ chức phi chính phủ trong và ngoài nước về nhân lực, tài chính và kinh nghiệm phát triển du lịch dựa vào cộng đồng và các công ty lữ hành trong vấn đề tuyên truyền quản cáo thu hút khách du lịch đến thăm quan.

* Nguyên tắc phát triển du lịch cộng đồng [37,57]

- Dựa vào cộng đồng:

Đặc thù của du lịch cộng đồng là loại hình du lịch dựa vào cộng đồng. Trong đó, cộng đồng là chủ thể chính của hoạt động du lịch. Họ là những người tham gia vào tất cả quá trình du lịch như: tổ chức các hoạt động du lịch, cung cấp các dịch vụ du lịch, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống nhằm phục vụ nhu cầu của du khách…

Để xây dựng các chương trình du lịch cộng đồng đều phải được xây dựng trên cơ sở đánh giá khả năng của cộng đồng. Khả năng bao gồm khả năng nhận thức về vai trò và vị trí của mình trong sử dụng tài nguyên, nhận thức được tiềm năng to lớn của du lịch cho sự phát triển của cộng đồng cũng như biết được các bất lợi từ hoạt động du lịch và khách du lịch đối với tài nguyên, cộng đồng. Các điều kiện, khả năng tài chính và nhân lực của cộng đồng để đáp ứng các yêu cầu phát triển du lịch. Đồng thời cũng cần phải đánh giá sức hấp dẫn, độc đáo của những giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng trong sự phát triển du lịch.

- Phân chia lợi ích hợp lý

Sản phẩm của du lịch cộng đồng là kết quả của mối quan hệ giữa cộng đồng địa phương, chính quyền địa phương, các doanh nghiệp du lịch.

Cộng đồng địa phương chịu trách nhiệm cung cấp các dịch vụ du lịch, tổ chức các hoạt động du lịch và đảm bảo các tài nguyên du lịch. Họ là những người tham gia trực tiếp vào hoạt động du lịch cộng đồng.

Chính quyền địa phương là người đại diện cho cơ quan nhà nước quản lý hành chính trực tiếp các hoạt động du lịch tại địa phương, đảm bảo trật tự an ninh cho cộng đồng và sự an toàn cho khách du lịch, tạo cho địa phương mình là một điểm đến an toàn đối với khách du lịch.

Các doanh nghiệp du lịch bao gồm các doanh nghiệp lữ hành và các doanh nghiệp cung cấp các dịch vụ du lịch hoạt động trên địa bàn địa phương và các doanh nghiệp lữ hành tại địa phương khác. Doanh nghiệp lữ hành là cầu nối trung gian giữa khách du lịch và tài nguyên du lịch tại khu vực cũng như dịch vụ du lịch của cộng đồng địa phương sinh sống tại đó. Doanh nghiệp lữ hành là tác nhân quan trọng kích

thích thị trường du lịch, tạo điều kiện phát triển du lịch. Du lịch cộng đồng sẽ rất khó phát triển nếu thiếu sự tham gia của doanh nghiệp lữ hành.

Với nguyên tắc này cộng đồng phải cùng được hưởng lợi như các thành phần khác tham gia vào hoạt động kinh doanh cung cấp các sản phẩm cho khách du lịch, nguồn thu từ hoạt động du lịch được phân chia công bằng cho mọi thành viên tham gia hoạt động, đồng thời lợi ích đó cũng được chia sẻ qua nộp thuế để phát triển chung cho xã hội.

- Người dân quyết định hoạt động du lịch

Mọi chương trình của loại hình du lịch này đều được xây dựng dựa vào khả năng của cộng đồng. Chính vì vậy, cộng đồng phải được quyền tham gia thảo luận các kế hoạch, quy hoạch thực hiện và quản lý, đầu tư để phát triển du lịch, trong một số trường hợp có thể trao quyền làm chủ cho cộng đồng.

Cộng đồng là một thành phần, một đối tác bình đẳng trong chu trình phát triển du lịch. Cộng đồng địa phương chính là người tham gia trực tiếp nhất vào hoạt động du lịch. Hơn ai hết họ là những người hiểu rõ nhất những mặt mạnh và yếu của mình trong việc tham gia vào các hoạt động du lịch. Họ không phải là người ngồi đó đợi các kế hoạch từ trên xuống. Do đó họ phải được quyền tham gia thảo luận để đưa ra những kế hoạch phát triển phù hợp nhất với khả năng của cộng đồng.

- Bảo tồn giá trị của tài nguyên

Điều kiện về tài nguyên môi trường tự nhiên và môi trường nhân văn là có ý nghĩa quyết định nhất đến phát triển du lịch dựa vào cộng đồng. Tài nguyên du lịch giống như mảnh đất để gieo trồng các chương trình du lịch. Tài nguyên càng phong phú, càng độc đáo thì càng dễ dàng xây dựng các chương trình du lịch đặc sắc hấp dẫn khách du lịch.

Tuy nhiên trong quá trình khai thác cộng đồng cần phải chú ý đến việc bảo tồn giá trị của các tài nguyên. Các tài nguyên càng được bảo tồn thì càng có giá trị để thu hút khách du lịch đồng nghĩa với số lượng công ăn việc làm và thu nhập của họ tăng lên.

Nếu cộng đồng địa phương khai thác phát triển du lịch bừa bãi làm tổn hại tới tài nguyên môi trường, lai căng văn hóa, làm mất đi đặc trưng văn hóa bản địa thì khu vực đó không phát triển du lịch một cách bền vững. Việc đánh mất bản sắc văn hóa truyền