Các Nghiên Cứu Can Thiệp Phòng Chống Sxhd Trên Thế Giới Và Việt Nam

Aedes aegypti đến 92 100%, và hiệu quả này còn duy trì thêm vài tháng sau nữa [55], [150]. Phương pháp này sẽ có hiệu quả cao nhất với sự tham gia của cộng

đồng. Qua các báo cáo về

các

ứng dụng mới trên các tác nhân sinh học trong

PCSXH, phòng chống tận gốc muỗi Aedes aegypti, tức là diệt bọ gậy từ các vật chứa nước trong và xung quanh nhà, nơi chứa nước sinh hoạt do người dân tạo ra.

Từ những phát hiện này, trong tương lai chúng ta sẽ đề ra những biện

pháp tiêu diệt bọ gậy thật hiệu quả, phù hợp với từng điều kiện sinh thái của từng địa phương giúp chúng ta giữ nguyên được tính đa dạng sinh học của môi trường sinh thái, nghĩa là không áp đặt một loài tác nhân mới nào vào địa phương của mình có thể làm xáo trộn hệ sinh thái mà hiện nay các nhà Sinh thái học trên thế giới đang khuyến cáo.

1.4. Các nghiên cứu can thiệp phòng chống SXHD trên thế giới và Việt Nam

1.4.1. Các nghiên cứu can thiệp phòng chống SXHD trên thế giới

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 152 trang tài liệu này.

Để ngăn chặn hoặc làm giảm mức độ lây truyền của virus Dengue phụ thuộc hoàn toàn vào việc kiểm soát các véctơ truyền bệnh. Chính vì vậy, sự hợp tác và tham gia của cộng đồng là yếu tố không thể thiếu trong công tác phòng chống SXH [165], [143]. Huy động xã hội là quá trình tập hợp mọi khả năng và nỗ lực có tính khả thi nhằm nâng cao nhận thức và yêu cầu của người dân về phòng chống SXHD. Huy động xã hội không chỉ là các chủ hộ gia đình, dân làng, khu phố mà còn có các nhà hoạt động chính trị, chính quyền địa phương, chức sắc tôn giáo, doanh nghiệp… [107]. Các biện pháp giáo dục và vận động cộng đồng thay đổi tùy thuộc vào điều kiện và thái độ của từng địa phương. Giáo dục

cộng đồng có thể được thực hiện trên nhiều phương tiện truyền thông như:

truyền hình, đài, báo và các phương tiện thông tin đại chúng. Ở

mức độ

xã,

phường các phương pháp giáo dục bao gồm nhân viên Y tế nói chuyện trong

trường học và ở các buổi họp địa phương khác và sử dụng áp phích, sổ tay tuyên truyền. Trên thực tế, người ta đã sử dụng phương pháp huy động nguồn lực xã hội trong các hoạt động phòng chống bệnh SXHD sau:

Hướng dẫn các biện pháp vệ sinh môi trường nhằm làm giảm nơi sinh sản của muỗi như: quản lý các DCCN, xây dựng hệ thống cấp thoát nước, quản lý các vật dụng phế thải.

Hướng dẫn sử

dụng các biện pháp sinh học như

thả

cá và/hoặc

Mesocyclops để ăn bọ gậy nhằm làm giảm số lượng bọ gậy trong các DCCN và các vật dụng phế thải.

Các biện pháp bảo vệ cá nhân như sử dụng thuốc xua muỗi, bình phun muỗi hay nhang trừ muỗi, lưới chắn muỗi hoặc rèm tẩm thuốc diệt côn trùng và ngủ mùng vào ban ngày để tránh muỗi.

Bên cạnh đó, để triển khai các biện pháp phòng chống dịch, kể cả biện pháp hóa học chống lại sự phát triển của bọ gậy và tác động trực tiếp đến muỗi trưởng thành như phun không gian hay phun tồn lưu thuốc diệt muỗi cũng là biện pháp thường được các nước lựa chọn áp dụng và thực hiện thường xuyên. Tuy nhiên, chi phí của phương pháp này thì cao nhưng hiệu quả lại bị hạn chế. Aedes aegypti thích sống trong nhà, do vậy việc phun thuốc bằng xe tải hoặc phun không gian không tới được những vị trí kín đáo mà muỗi hay ẩn nấp trong nhà như tủ quần áo. Đã có nhiều chủ hộ gia đình từ chối không cho nhóm phun thuốc vào nhà hoặc đóng kín cửa ra vào lại không cho thuốc vào nhà, làm giảm tác động của biện pháp can thiệp này. Do đó vấn đề là làm sao thu hút được sự quan tâm, ý thức trách nhiệm của cả xã hội, của các cấp chính quyền và mọi người dân trong cộng đồng đều có ý thức tự giác tham gia cải thiện môi trường, kiểm soát các vật chứa không để cho Aedes aegypti có nơi sinh sản và phát triển là biện pháp hiệu quả nhất.

Rất nhiều nghiên cứu đã chứng minh huy động xã hội và truyền thông thay đổi hành vi đã mang lại nhiều lợi ích cho chương trình PCSXH như: giảm mức độ lây lan SXHD trong các vụ dịch, giúp các cơ sở y tế không bị quá tải bởi quá nhiều ca bệnh cùng một lúc; giảm tình trạng nhiễm virus Dengue nhiều lần; cộng đồng đóng vai trò cốt yếu trong việc nhanh chóng hành động khi có dịch bùng phát; đồng thời nâng cao điều kiện y tế môi trường [116], [145]. Thực tế đã

có rất nhiều kết quả thành công của biện pháp huy động cộng đồng cùng tham gia phòng chống SXHD, cụ thể như:

Cung cấp kiến thức phòng bệnh cho các em học sinh nhằm giúp các em tự bảo vệ và tham gia truyền thông cho người dân, đặc biệt là những người thân

trong gia đình là vô cùng quan trọng [120]. Cụ

thể

như

một nghiên cứu tại

Bucaramanga, Colombia đã đưa chương trình phòng bệnh vào các trường trung học phổ thông với chương trình bắt buộc là các học sinh phải tham gia thực hiện các chương trình tại cộng đồng trước khi tốt nghiệp. Người ta đã đưa chương trình phòng chống SXHD vào môn Sinh học của học sinh cấp 3, giới thiệu cho các em biết đặc tính sinh học của Aedes aegypti và cách phòng chống. Các em tham gia với tư cách là giáo dục viên sức khỏe cộng đồng. Kết quả là sau 6 năm triển khai dự án can thiệp có 88% giáo viên, 77% học sinh đã biết cách phòng bệnh SXHD và chỉ số HI đã giảm từ 18% năm 1998 xuống còn 5% năm 2003 [132]. Sau 10 năm (1992 – 2001), kết quả của chương trình này cho thấy số nhà có bọ gậy Aedes aegypti giảm đều đặn (mặc dù đôi lúc có tăng) [97].

Tại El Progresco, Honduras, người ta thiết kế một phương pháp cọ rửa các bồn xi măng lớn và thùng kim loại dựa trên các hành vi vốn có của hộ gia đình. Untadita là một loại thuốc phá hủy trứng tự chế bao gồm dung dịch Clorine và bột giặt bôi hỗn hợp này lên thành DCCN, đợi vài phút rồi dùng bàn chải cọ sạch thành dụng cụ và rửa sạch. Việc đi thăm hộ gia đình nhằm khuyến khích áp dụng Untadita của tình nguyện viên cộng đồng được hỗ trợ bằng biểu ngữ dạng miếng dán và phát thanh trên đài. Phương pháp này được các hộ gia đình thực hiện hàng tuần với nguyên liệu sẵn có, rẻ tiền đã tác động đáng kể đến quần thể bọ gậy Aedes aegypti và trở thành một trong những biện pháp phòng chống vectơ được khuyến nghị trong chương trình quốc gia [97].

Theo một khuyến cáo từ một nghiên cứu tại Puerto Rico, mô hình phòng chống SXH nên kết hợp thảo luận nhóm với các thành viên cộng đồng để hiểu rõ hơn về các ưu tiên của cộng đồng liên quan đến SXHD, làm rõ quan niệm sai lầm, và để thúc đẩy việc tạo ra các nhóm cộng đồng có kiến thức đúng. Phối hợp với các ban ngành đoàn thể, các nhóm cộng đồng vãng gia và giải thích cho

các hộ gia đình tìm nơi sinh sản của muỗi truyền bệnh. Các nhóm vãng gia cũng có thể giải thích cho các hộ gia đình của họ các biện pháp kiểm soát cụ thể để loại bỏ hoặc kiểm soát bọ gậy, cũng như mối quan hệ giữa bọ gậy với muỗi và môi trường sống. Để bổ sung cho các hoạt động tham gia của cộng đồng là tài liệu giáo dục và thông điệp được phát triển và hướng đến mục tiêu. Những tài liệu và thông điệp hiển thị rõ những nơi chứa nước được sử dụng thường xuyên tại địa phương. Các chiến dịch truyền thông đại chúng đã nhấn mạnh các thông tin về các mối quan hệ giữa vật phế thải và nước ứ đọng, sự liên kết giữa bọ

gậy của muỗi và mối quan hệ giữa muỗi đốt và một người mắc SXHD. Các

thông điệp nhắc nhở cho cộng đồng về các hành vi cụ thể sẽ giúp kiểm soát nơi sinh sản của muỗi, thay vì nhấn mạnh vệ sinh tổng thể như là một khái niệm chung chung. Thông điệp đưa vào cộng đồng rõ ràng và nhấn mạnh rõ bệnh SXHD là một bệnh nguy hiểm, có thể gây tử vong. Thông tin về các ổ dịch tại địa phương được phổ biến thông qua các tờ báo địa phương để thông báo cho công chúng. Ngoài ra, các thông điệp đã nhấn mạnh trách nhiệm cá nhân trong công tác phòng chống SXHD, và ngăn ngừa SXHD là một chiến lược tốt hơn là cố gắng để điều trị nó [109].

Vào năm 1999 2000, tại tỉnh Kampong Speu, nước Campuchia một chương trình can thiệp phòng chống SXHD đã mang lại hiệu quả cao và được cộng đồng chấp nhận đó là chương trình thử nghiệm nắp đậy DCCN. Chương trình đã đưa ra 19 mẫu nắp đậy DCCN khác nhau với các vật liệu được làm từ gỗ, bêtông, kim loại, lưới hoặc vải. Cách tiếp cận của nghiên cứu này dựa trên kết quả của nghiên cứu định tính và định lượng. Thông qua thảo luận cộng đồng, các mẫu thiết kế này được thiết kế dựa trên những ý tưởng của người dân và các chuyên gia để phù hợp với sinh hoạt của người dân địa phương. Kết quả là

những nắp đậy được làm từ

bêtông thì cồng kềnh và nặng nề

cho trẻ

em sử

dụng, còn những nắp đậy bằng kim loại thì dễ bị đánh cắp hoặc trẻ em sử dụng làm đồ chơi. Cuối cùng, một mẫu thiết kế nổi bật và phù hợp nhất là một mẫu nắp đậy được làm từ một vòng mây đơn giản với chu vi lớn hơn một chút so với mép DCCN và được bao bọc bởi một lớp polyester, bên trong được gắn một viên

đá vào trung tâm nắp đậy giúp cho nắp không bị thổi bay đi khi có gió mạnh. Với mẫu thiết kế nắp đậy đơn giản, rẻ tiền đã mang lại hiệu quả cho chương trình can thiệp này là mật độ muỗi Aedes aegypti trưởng thành đã giảm đáng kể sau 12 tuần thử nghiệm [115]. Một lần nữa nghiên cứu này đã chứng minh một chương trình can thiệp muốn đạt được hiệu quả phải có sự phối hợp của các nhóm cộng đồng và nghiên cứu đa ngành.

Ngoài việc huy động cộng đồng tham gia PCSXH thì trong những năm gần đây, một mô hình mới về phòng chống SXHD đã được triển khai trên thế giới, đó

là mô hình dự báo dịch dựa vào lượng mưa và nhiệt độ. Trong mô hình này,

người ta xây dựng một mô hình hồi quy tính theo tổng lượng mưa trong tháng. Yếu tố nhiệt độ vào ban ngày đã được chứng minh là có ảnh hưởng trực tiếp đến sự lây nhiễm của Aedes aegypti với virus Dengue. Khi nhiệt độ ban ngày tăng trên 20oC thì sẽ giảm thời gian ủ bệnh của virus Dengue (đặc biệt là type DEN 2 và DEN 4) và tăng khả năng lây nhiễm ra cộng đồng. Người ta cũng đã xem xét mối quan hệ giữa nhiệt độ và số các trường hợp mắc theo phân tích thống kê phi tham số và điều này sẽ ảnh hưởng đến một mô hình hồi quy tuyến tính. Tuy nhiên, để mô hình này đạt được hiệu quả cao thì cần phải có sự huy động xã hội, người dân và các nhà hoạch định chính sách. Mô hình dự báo dịch sớm sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh SXHD trong cộng đồng [101], [140].

1.4.2. Các nghiên cứu can thiệp phòng chống SXHD tại Việt Nam

Các biện pháp dự phòng SXHD chủ yếu dựa trên sự tham gia của cộng đồng, đây là một nhân tố quan trọng của hoạt động kiểm soát Aedes aegypti hiệu quả trong giám sát và kiểm soát SXHD. Những nỗ lực làm giảm bọ gậy trong khoảng thời gian dịch lưu hành và thời điểm trước khi dịch xảy ra có thể đạt hiệu quả cao trong việc ngăn ngừa ổ dịch nhỏ. Hơn nữa, sự tham gia của cộng đồng và của các ban ngành đoàn thể, sự cam kết của UBND cùng với sự hỗ trợ kỹ thuật của Sở Y tế cần được củng cố và là yếu tố quan trọng cho sự thành công và tính ổn định của chương trình [22].

Nhiều kết quả nghiên cứu đã chứng minh các biện pháp phòng chống

SXHD dựa trên việc xây dựng các nội dung tuyên truyền, giáo dục cộng đồng

với các hình thức tuyên truyền đa dạng như phát thanh, họp dân, chiếu video,

tranh ảnh, hoặc cung cấp tài liệu hướng dẫn cho giáo viên, học sinh; các buổi thi văn nghệ, thi thiết kế nắp lu… đã cung cấp cho cộng đồng những kiến thức về SXHD và vectơ truyền bệnh, từng bước nâng cao những hiểu biết của nhân dân về bệnh và cách phòng chống. Mặt khác, ngoài biện pháp vận động người dân sử dụng nắp lu đầy đủ và đúng yêu cầu kỹ thuật cũng cần triển khai thêm các biện

pháp khác để

phòng chống muỗi và bọ

gậy như

sử dụng rèm cửa tẩm

Permethrin, thả cá ăn bọ gậy… Nhìn chung, tùy vào điều kiện cụ thể của mỗi vùng dân cư để lựa chọn và nâng cao hiệu quả của từng biện pháp phòng, góp phần phòng chống dịch SXHD ở Việt Nam [34].

Những hoạt động cụ thể trong huy động cộng đồng như sau [18]:

Đối với cá nhân: Kêu gọi từng thành viên gia đình thực hiện các biện pháp thông thường phòng chống SXHD bao gồm làm giảm nguồn lây truyền, bảo vệ cá nhân thích hợp.

Đối với cộng đồng: Tổ chức các chiến dịch "Loại trừ bọ gậy, muỗi truyền bệnh SXHD" ít nhất 2 lần vào đầu và giữa mùa dịch để loại trừ nơi sinh sản của véctơ nơi công cộng và tư nhân.

Quảng cáo rộng rãi thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng, áp phích, tranh tuyên truyền, các cuốn sách nhỏ, mạng lưới cộng tác viên y tế, hoạt động của nhà trường sau đó đánh giá tình hình dịch và những kết quả tham gia của cộng đồng.

Huy động các bậc phụ huynh và học sinh trong trường học về các biện pháp đơn giản loại trừ nơi sinh sản của véctơ ở nhà cũng như ở trường học.

Tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về SXHD, các biện pháp phòng chống, động viên khen thưởng kịp thời những cá nhân, tập thể có nhiều đóng góp thiết thực.

Kêu gọi, thuyết phục các công ty thương mại, du lịch với tư cách là nhà tài trợ tham gia vào việc nâng cao cảnh quan và cải thiện môi sinh thái

trong cộng đồng, làm giảm nguồn sinh sản của véc tơ truyền bệnh.

Cần cho họ biết rằng kết quả phòng chống SXHD sẽ có tác động tốt đến kinh doanh và lợi nhuận của công ty.

Kết hợp các hoạt động phòng chống SXHD với các lĩnh vực phát triển khác của cộng đồng. Những nơi dịch vụ thu gom rác, cung cấp nước uống... không có hoặc thiếu, có thể huy động dân tự xây dựng dịch vụ này nhằm làm giảm một phần nơi sinh sản của muỗi truyền bệnh.

Khen thưởng cho những cá nhân tham gia tích cực các hoạt động của cộng đồng.

1.4.2.1. Các chiến lược huy động cộng đồng làm giải pháp can thiệp đã được sử dụng trên thế giới và Việt Nam [97]

Diễu hành bằng xe đạp tuyên truyền phòng chống SXHD ở Johor Bahru, Malaysia: Trong một chiến dịch truyền thông và huy động cộng đồng kéo dài 3 tháng, mỗi sáng chủ nhật các đội tuyên truyền bằng xe đạp lại diễu hành quanh huyện. Mỗi đội gồm 20 thanh niên địa phương tình nguyện thực hiện hoạt động này. Họ đạp xe đến các khu vực được chọn, đi sau là các xe tải nhỏ trang bị hệ thống tuyên truyền cho chiến dịch. Các thanh niên tình nguyện này mặc áo phông có in 2 mục tiêu hành vi trên lưng là “Mỗi gia đình truy tìm ổ bọ gậy trong nhà mình mỗi tuần một lần trong vòng 30 phút” và “Cần đi khám ngay khi bị sốt”. Lãnh đạo và người dân địa phương đã hoan nghênh chào đón họ tại các điểm

tuyên truyền trong không khí như ngày hội hóa trang. Các hoạt động gồm nói

chuyện, phát tài liệu giáo dục sức khỏe, thu gom phế thải, nhảy múa và ca hát theo truyền thống, đôi khi có cả cuộc thi. Kết quả của hoạt động này đã mang lại hiệu quả phòng bệnh cho địa phương.

Xử lý lốp xe cũ ở Đài Loan, Trung Quốc: Hàng năm khoảng 10 triệu lốp xe

được thải ra các bãi rác ngoài trời và trở

thành nơi sinh sản của muỗi

Aedes

aegypti. Năm 1991, khoảng 60% trong số 10 triệu lốp xe cũ được thu thập và đem tiêu hủy. Đây là kết quả của những quy định mới với nội dung: (a) phải giữ khô lốp xe cũ của những cơ sở bán lẻ; (b) sau khi được các công ty chuyên trách thu thập và mang ra khu vực tập trung, lốp xe phải được cắt nhỏ hoặc che đậy kỹ bằng vải nhựa. Quy định về tái chế và hủy lốp xe được Cục Bảo vệ Môi trường đưa ra năm 1989. Các công ty thương mại phải tuân thủ và thành lập Quỹ hủy lốp xe. Nguồn quỹ này thu được một khoản tiền và sử dụng nó cho việc tái chế và hủy các lốp xe khác. Điều này cho thấy, vai trò của chính sách và sự kết hợp các ngành chức năng là một trong những yếu tố của sự thành công trong việc huy động cộng đồng tham gia phòng chống bệnh dịch.

Sử dụng nhân vật rối được ưa thích làm người phát ngôn tại Mérada,

Mexico: Biện pháp can thiệp là chiến dịch truyền thông giáo dục sức khỏe sử dụng phương tiện truyền thông là con người thông qua các hoạt động thăm hộ gia đình, hoạt động dựa vào nhà trường và các phương tiện truyền thông đại chúng. Có 5 thông điệp chính được tuyên truyền qua đài phát thanh, tivi. Mỗi thông điệp nói về một trong số 4 loại ổ bọ gậy thường gặp nhất (cụ thể là máng nước cho súc vật, DCCN, lốp xe và những dụng cụ sử dụng trong tương lai), cùng với những hành động có thể mô tả được trong những đoạn phim khoảng 30

giây; thông điệp thứ 5 là thông điệp mang tính củng cố được đưa ra vào cuối

chiến dịch. Những nội dung giáo dục phức tạp hơn được tuyên truyền qua tiếp xúc trực tiếp trong quá trình đi thăm hộ gia đình và các hoạt động dựa vào nhà

trường. Dự án vừa phát thông điệp vừa đưa ra nhiều hoạt động xây dựng kỹ

năng và thảo luận để tăng cường tính tự lực. Qua các lần thử nghiệm để tìm ra

người phát ngôn, cuối cùng dự án cũng đã chọn ra một nhân vật rối hài được

nhiều người dân biết đến với vai trò bình luận viên trong đời sống hàng ngày của họ. Nhóm dự án sử dụng nhân vật hài này đối thoại với một bác sĩ để giới thiệu và giải thích các hành vi. Nhân vật rối hài sử dụng sự hài hước trong bình luận hoặc chế giễu những tập quán địa phương, chính trị, tính cách địa phương trong những buổi biểu diễn vào chủ nhật hàng tuần tại một rạp hát tư nhân với vé vào cửa rất thấp. Điểm chính của dự án này là qua lời thoại của nhân vật rối hài với