Nghệ thuật xây dựng nhân vật phim truyện hoạt hình Walt Disney

Thực ra, phản biện về những tác động xấu của dòng phim truyện hoạt hình Disney đối với thế hệ trẻ sẽ luôn tồn tại. Điều cơ bản là người lớn cần giúp trẻ em phân biệt rò những điểm này. Định hướng cho trẻ em tập trung vào những ưu điểm nổi bật của phim, cũng như những thông điệp tốt, cảnh báo về những cách hiểu sai. Giải thích cho trẻ em hiểu rò về nhân vật, hành động và mục tiêu của các nhân vật, để phim Disney và các nhân vật trong phim luôn là những người bạn tốt, giúp trẻ em trưởng thành.

Dù thế nào thì cho đến nay, người xem vẫn luôn nồng nhiệt đón chào các bộ phim truyện hoạt hình chuyển thể từ cổ tích của Disney, và bản thân hãng phim cũng rất biết lắng nghe người xem, để và làm mới, nâng cấp chính những bộ phim của mình. Cụ thể nhất là với dòng phim “hành động trực tiếp” (live action mới nhất gần đây, Disney đã casting (lựa chọn) một thần đèn và nàng tiên cá da màu cho hai bộ phim Aladdin và Nàng tiên cá.

phim hoạt hình Việt Nam

Năm 2010, bộ phim truyện hoạt hình 3D đầu tiên là Người con của Rồng (2010) dài 90 phút của đạo diễn Nguyễn Minh Trí (Hãng Phim Truyền hình – Đài Truyền hình Việt Nam) mới được sản xuất và sau đó bốn năm, bộ phim hoạt hình Cậu bé cờ lau (2014) kể về thời niên thiếu của Đinh Bộ Lĩnh do đạo diễn Phùng Văn Hà (Hãng phim Hoạt hình Việt Nam) thể hiện và đoạt giải Bông sen Vàng cho thể loại phim hoạt hình của Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 19. Tuy nhiên hai bộ phim truyện này lại có kịch bản viết theo tư liệu lịch sử nên không thể sử dụng làm ví dụ so sánh trong chuyên đề bàn về cách chuyển thể kịch bản phim.

Hoạt hình Việt Nam cũng có nhiều phim ngắn được chuyển thể từ truyện dân gian, truyền thuyết hay truyện đồng dao như Chuyện ông Gióng (1970),

Sơn tinh - Thủy tinh (1972), Âu Cơ và Lạc Long Quân (1980)…; Phim chuyển thể từ những truyền thuyết lịch sử, những câu chuyện cổ tích hay dân gian như Thạch Sanh, Cây tre trăm đốt…; Phim làm từ truyền thuyết của các dân tộc Việt Nam như Đam san, Dũng sĩ Đam rông; Phim làm từ truyện ngụ ngôn như Trê Cóc (1993), v. v... Bên cạnh đó, những câu chuyện đời thường với cách sống, ứng xử trong cuộc sống người Việt cũng được các nhà điện ảnh hoạt hình khai thác và cũng có một số bộ phim hoạt hình ngắn thành công như Mèo con (1965) của đạo diễn Ngô Mạnh Lân, chuyển thể từ truyện ngắn Cái tết của mèo con của nhà văn Nguyễn Đình Thi, hay phim Dế mèn phiêu lưu ký (1980) của đạo diễn Trương Qua, chuyển thể từ truyện dài nổi tiếng cùng tên của nhà văn Tô Hoài, v.v...

Phần lớn các bộ phim chuyển thể từ các câu chuyện cổ tích, ngụ ngôn hay truyện ngắn của Việt Nam đều có đặc điểm là chuyển thể trung thành, có thể nói là “chuyển thể nguyên gốc (literal)”, như cách phân loại chuyển thể kịch bản của tác giả Louis D. Giannetti. Người xem không có gì để phàn nàn về nội dung của phim, không thể nói về chuyện làm sai lạc nguyên tác, vì phim được giữ hầu như nguyên vẹn, từ nhân vật cho đến cốt truyện, tình tiết và cách kể chuyện (Cây tre trăm đốt, Dế mèn phiêu lưu ký ...). Nhưng, cũng vì cách chuyển thể khô cứng thiếu linh hoạt, hình ảnh thuần túy như để minh họa nội dung nguyên tác (An Dương Vương và Mị Châu – Trọng thủy), phim thiếu những màn hài hước, thiếu kịch tính, cao trào (Trê cóc, Cây tre trăm đốt) cách chuyển thể không thể hiện được sự sinh động và sống thực như trong nguyên tác (Dế mèn phiêu lưu ký), nên mặc dù các nhà làm phim đã cố gắng hết sức, các bộ phim hoạt hình Việt chuyển thể ít sức hấp dẫn, ít tạo ấn tượng với người xem.

Tuy vậy, năm 2011, giới làm phim và người yêu thích phim hoạt hình Việt Nam được giới thiệu hai bộ phim hoạt hình, có định dạng 3D, khá đặc biệt là Dưới bóng cây và Cô bé bán diêm. Các tác giả của hai bộ phim này không hẳn

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 177 trang tài liệu này.

đã là chuyên nghiệp, nhưng họ đã tạo ra được sức hút đáng kể trong phim của mình. Đặc biệt, những bộ phim này đã tiệm cận rất gần với lý thuyết kể chuyện của Todorov, cũng như có thể dùng lý thuyết này để phân tích những thành công, tồn tại về xây dựng nhân vật và nghệ thuật kể chuyện của các tác giả.

Phim hoạt hình Dưới bóng cây do nhóm biên kịch của Color Animation Studio tự viết kịch bản và dàn dựng. Cách kể chuyện phim đã không tránh khỏi nhược điểm cố hữu của phim hoạt hình Việt Nam, đó là ít kịch tính, dài dòng, chỗ thừa chỗ thiếu... Nhưng, cách kể chuyện của bộ phim này cũng hội tụ đủ năm bước trong lý thuyết kể chuyện của nhà nghiên cứu Todorov. Bộ phim mở đầu bằng cảnh chuột, ếch và cua đang nói chuyện với nhau. Chuột khoe vừa được tặng một chiếc nhẫn dũng cảm của dòng họ nên chú không sợ bất cứ thứ gì kể cả rắn (tác giả giới thiệu các nhân vật của bộ phim với chú chuột là nhân vật chính - trạng thái cân bằng ban đầu của câu chuyện). Đúng lúc đó rắn đỏ hiện ra (với sự xuất hiện của nhân vật đối nghịch phá vỡ sự cân bằng, xung đột xuất hiện), chuột và cua chạy mất, trong khi đó, ếch ngây thơ nói với rắn rằng, anh bạn chuột của nó rất can đảm với cái nhẫn dũng cảm sẽ buộc rắn phải sợ. Nhưng khi nhìn lại thì chẳng còn bóng anh bạn nào, và ếch hoảng sợ bỏ chạy. Ếch chạy đến gốc cây nơi chuột trốn, nhưng bị rắn bắt đi, mà chuột chẳng thể làm gì, đồng thời nó phát hiện mình bị mất chiếc nhẫn. Sau đó, chuột rủ cua đi cứu ếch (bước nhận thức tình huống), nhưng thực ra, chuột chỉ muốn tìm lại cái mà nó đánh rơi. Cua nghe thế, bỏ chạy mất tăm. Chuột ngần ngừ nhưng cuối cùng vẫn đi tìm chiếc nhẫn. Vượt qua ao hồ, mưa nắng chuột rất mệt… Chợt nhìn thấy cái nhẫn bị rơi, chuột bò tới, nhặt nhẫn rồi định bỏ đi, bỗng nghe tiếng nói của ếch vọng ra từ cái miếu gần đấy. Ếch vẫn đang dọa rắn, rằng chuột sẽ nhất định tới cứu ếch. Chuột vào miếu ra lệnh rắn thả ếch ra. Rắn liền buông ếch để đuổi bắt chuột. Trong tình huống nguy cấp đó, ếch đã đẩy đổ các bức tượng trong miếu, chặn rắn và được cứu chuột (giải quyết tình huống). Sau đó,

chuột, ếch, cua lại ngồi với nhau và chuột lại tiếp tục khoác lác về sự dũng cảm của mình. Bất chợt, có bóng diều hâu lướt qua thì chuột lại hoảng hốt và co rúm người lại (trở về trạng thái cân bằng mới).

Các tác giả bộ phim đã cố gắng tạo nên tình huống kịch tính của phim nhưng chưa đến ngưỡng. Lúc đầu, khi xung đột xuất hiện, các tác giả để chuột và cua bỏ chạy thoát thân, còn ếch đối diện một mình với nguy hiểm. Khi ếch bị rắn kéo đi trước mặt chuột và cái nhẫn gia truyền bị rút khỏi tay chuột, ý đồ tác giả ở đây có lẽ muốn nhấn mạnh sự hèn nhát của chuột đến hai lần nhưng nó không tạo được ấn tượng cần có. Bước tiếp theo là bước nhận thức tình huống cũng bị kéo dãn quá dài bởi những cảnh chuột lên bè qua sông, đi dưới trời mưa, trời nắng, kiệt sức tìm kiếm cái nhẫn hơn là đi cứu ếch (một trường đoạn dài để thể hiện các kỹ thuật 3D tạo cảnh tự nhiên ao hồ, mưa bão, nắng cháy). Để nhấn mạnh những khó khăn trên đường đi tác giả đã làm giãn nhịp điệu các cảnh phim. Mặc dù nhịp điệu chậm rãi này giúp người xem hiểu rằng chuột đang tính toán cho mình nhưng lại làm người xem sốt ruột và mất đi sự hồi hộp, tò mò của khán giả. Bước giải quyết tình huống ở đây có sự đảo vai: chuột khi có chiếc nhẫn bước vào kêu rắn thả ếch ra, bị rắn đuổi và sắp thành nạn nhân của rắn, ếch từ nhân vật phụ thành nhân vật chính trở thành người cứu chuột. Kết cục câu chuyện tạo ra một dạng cân bằng mới khác. Do cách dãn nhịp điệu của bộ phim như vậy, nên toàn bộ câu chuyện phim trở nên dàn trải, bình bình, thiếu đi cao trào thực sự.

Bộ phim Cô bé bán diêm do đạo diễn kiêm biên kịch Đào Trọng Hải cùng nhóm làm phim hoạt hình True D Animation thực hiện được chuyển thể từ truyện ngắn của nhà văn người Đan Mạch Hans Christian Andersen. Dù chỉ gói gọn trong bảy phút, nhưng người xem - ngay cả khi đã biết rất rò câu chuyện, từng đọc đi đọc lại nó nhiều lần - vẫn được nhóm tác giả dẫn dắt một cách, nhẹ nhàng, từng bước từng bước với cảm xúc dâng trào.

Nhóm tác giả làm phim chuyển thể kịch bản một cách trung thành với truyện ngắn cùng tên cùng với tạo hình nhân vật, nén gọn không gian và thời gian để bộ phim cô đọng hơn, kết hợp hài hòa hình ảnh và âm thanh, tạo được dấu ấn đặc biệt trong cách kể chuyện, nên đã tác động mạnh vào cảm xúc người xem.

Nếu dựa vào lý thuyết về cách dẫn chuyện năm bước của Todorov để phân tích bộ phim Cô bé bán diêm (cũng như truyện ngắn cùng tên của nhà văn Andersen), ta thấy diễn biến câu chuyện đã được đạo diễn duy trì một cách cân đối, hài hòa và đầy đủ năm bước cần thiết để tạo nên thành công trong cách dẫn dắt câu chuyện phim. Phim mở đầu bằng khung cảnh tuyệt đẹp của đêm cuối năm ở phương trời Bắc Âu. Tuyết rơi không ngớt. Phố xá lấp lánh ánh đèn. Những dòng người đi lại trên phố. Một cô bé bán diêm xuất hiện và mời khách qua đường mua diêm. Một khung cảnh êm đềm mà ta vẫn thấy trong những bức tranh cổ. Tác giả giới thiệu nhân vật chính (cô bé bán diêm), không gian và thời gian (thành phố nhỏ ở vùng Bắc Âu đêm mùa đông cuối năm) của câu chuyện. Câu chuyện phim bắt đầu. Rồi xung đột bắt đầu xuất hiện phá vỡ sự cân bằng vốn có. Một người đàn ông không mua diêm đẩy cô bé suýt ngã, một cậu bé hư từ đâu xuất hiện trêu chọc cô khiến cô đuổi theo bị ngã, chú chó chạy đi lấy lại chiếc vỏ diêm bị gió cuốn bay mang cho cô bé, cảnh phố xá vắng dần, cảnh cánh cửa sổ đóng sập lại. Sự nhận thức tình huống được thể hiện qua cảnh người cha say rượu ném chai vào cô bé, cảnh phố xa tăm tối và thưa thớt người đi, cảnh cô bé nhìn qua khung cửa sổ thấy người ta đang ngồi trước bàn đầy thức ăn còn mình thì đứng ngắm qua cửa kính, cảnh cô bé đơn côi co ro vì lạnh ngồi dựa vào góc tường tòa nhà dưới trời tuyết, cảnh chiếc hộp diêm với bức ảnh người bà bạc màu, cảnh người phụ nữ sang trọng xách giỏ bánh mì đi qua xua đuổi chú chó... Mức độ căng thẳng tăng lên, kịch tính đạt tới đỉnh điểm, lối thoát dường như không có. Đạo diễn dẫn dắt câu chuyện chuyển dần sang bước

tiếp theo, xử lý tình huống bằng cách cho cô bé đốt những que diêm để sưởi và mơ những giấc mơ đẹp. Mỗi que diêm là một giấc mơ, đi dần từ ước mơ nhỏ lên ước mơ lớn hơn: được sưởi và ngắm nhìn ngọn lửa cháy trong lò, được ngồi vào một chiếc bàn đầy thức ăn và cuối cùng là được gặp người bà yêu dấu, được bà ôm vào trong vòng tay êm ái. Sự đan xen giữa cảnh cô bé lịm dần trong đêm tuyết và cảnh ánh sáng rực rỡ, tràn ngập hạnh phúc tỏa ra những giấc mơ khơi gợi ở người xem một niềm xót thương vô hạn. Tác giả đã thiết lập nên trạng thái cân bằng mới, cô bé chết và mọi khổ đau chấm dứt. Tác giả phim đã bỏ hoàn toàn đoạn cuối trong truyện ngắn. Cảnh buổi sáng rực rỡ ngày hôm sau, khi người ta thấy “ở một góc tường, một em bé gái có đôi má hồng và đôi môi đang mỉm cười đã chết vì rét trong đêm giao thừa” [1, tr. 243]. Thay vào đó, cái kết của phim là hình ảnh cô bé bán diêm ngồi trên góc phố lưng dựa vào tường tòa nhà lớn trong đêm sâu, chiếc váy bị gió thổi bay nhè nhẹ, một chiếc xe ngựa chạy ngang qua nơi cô bé ngồi, khung cảnh thành phố đêm đông tuyết rơi lia từ dưới lên trên, giọng người ca sĩ ngân nga giai điệu một bài thánh ca và tiếng chó tru lên trong không gian bao la của màn đêm. Giấc ngủ vĩnh viễn của cô bé là một giấc mơ tràn ngập hạnh phúc. Nó giải tỏa mọi nỗi đau, sự sợ hãi, sự tuyệt vọng. Vì thế, cái chết ở đây không còn đáng sợ bởi nó giúp cô đi về một thế giới tốt đẹp hơn, chấm dứt mọi đau khổ. Cách xử lý hình ảnh để những bông tuyết tự nhiên đang rơi xuống bỗng đổi chiều trong chốc lát bay ngược lên trời tạo nên sự thoát tục của linh hồn bé nhỏ trong trắng mang đến cảm giác an bình và cái kết bớt bi thương hơn cho người xem. Khi làm bộ phim này, đạo diễn đã dùng cách nén thời gian và không gian câu chuyện, mọi tình huống xảy ra ngay thời điểm hiện tại, không có các cảnh hồi tưởng quá khứ như trong truyện ngắn (“kể lại ngày xưa khi bà cô còn sống cô từng ở trong ngôi nhà đẹp với những dây hoa trường xuân bao quanh”) [1, tr. 240] cũng không có cảnh về sáng hôm sau như trong truyện ngắn. Mọi chuyện xảy ra vào

đêm mùa đông cuối năm trên những con phố một thành phố nhỏ Bắc Âu. Cách thể hiện cốt truyện như vậy khiến câu chuyện phim trở nên cô đọng hơn, giầu cảm xúc hơn và vì vậy gây ấn tượng mạnh hơn cho người xem.

Tác giả cũng tạo nên dấu ấn riêng của mình trong cách xây dựng các nhân vật bộ phim. Tuyến nhân vật trong bộ phim được tác giả thiết lập khá bài bản và tuân thủ những nguyên lý cơ bản trong các lý thuyết về kể chuyện và xây dựng nhân vật của các nhà nghiên cứu như Vladimir Propp [81], Goffman [57]: Có nhân vật chính (cô bé bán diêm - the hero), nhân vật đối nghịch (cậu bé hư

- the villain, người đàn ông khách qua đường), nhân vật hỗ trợ hay nhân vật phụ (chú chó nhỏ - the helper), nhân vật người cha (the father), nhân vật thần tiên (người bà đã chết hay the donor, xuất hiện trong giấc mơ mang cô bé đi và giải thoát cho cô khỏi mọi nỗi đau trần thế). Các nhân vật được tạo ra với những tính cách khá rò ràng và phù hợp từng tình huống. Riêng nhân vật chú chó nhỏ

- vốn là nhân vật không có trong câu chuyện của Andersen - được tác giả hư cấu đưa vào một cách rất tinh tế và hiệu quả. Nó gắn kết với diễn biến câu chuyện phim, tạo nên một sự hài hòa và chặt chẽ của cốt truyện: chú chó nhỏ trở thành người bạn, người đồng hành duy nhất với cô trong cái đêm giá rét đó. Đối nghịch với sự thờ ơ, ghẻ lạnh, độc ác của con người, chú chó nhỏ trở thành bạn cô bé, giúp đỡ cô (chạy đi nhặt chiếc vỏ diêm bị cậu bé hư vứt đi), vui cùng cô (cảnh cô bé và con chó vui đùa trong tuyết), buồn cùng cô (ngồi cạnh cô ở xó tường tòa nhà), lo lắng cho cô (chạy đi kiếm bánh mì mang về cho cô). Chính nhân vật chú chó con này nhấn mạnh trạng thái đối nghịch tạo ra kịch tính của cốt truyện, khiến người xem cảm nhận sâu sắc hơn hoàn cảnh bi thương của cô bé và thấy ấm lòng với tình cảm chung thủy của chú chó con. Hình tượng chú chó – người bạn nhỏ trung thành này cũng làm rò hơn sự tốt bụng của cô bé (đã dành miếng bánh mì khô bé xíu của mình cho chú chó mặc dù cô cũng đang cần ăn). Nếu không có nhân vật chú chó nhỏ, câu chuyện sẽ thiếu đi sức sống

và những điểm nhấn cần thiết.

Hai bộ phim hoạt hình Dưới bóng cây và Cô bé bán diêm với định dạng 3D đã thực sự mang lại cho người xem một ấn tượng tốt và mở ra một hướng đi mới cho hoạt hình Việt Nam. Nếu có được những kịch bản hay và tư duy mới mẻ chắc chắn dòng phim hoạt hình Việt sẽ có sự khởi sắc. Cũng cần phải nói ở đây vấn đề kịch bản phim luôn là thách thức không chỉ với các nhà làm phim Việt Nam mà cả các nhà làm phim thế giới. Những cố gắng của đạo diễn Đào Trọng Hải và nhóm True D Animation Studio cũng như đạo diễn Đoàn Trần Anh Tuấn cùng Color Animation Studio xứng đáng được mọi người ghi nhận.

Bên cạnh đó, như nghiên cứu sinh đã phân tích ở những phần trước, mộttrong những điểm tạo nên sức mạnh cuốn hút của một bộ phim hoạt hình là sựtương tác và liên kết chặt chẽ giữa các nhân vật và người xem. Cách nhận dạngnhân vật, cũng như thấu hiểu hành động, động cơ của nhân vật cùng nhữngthông điệp mà các nhân vật chuyển tải và những bài học sống rút ra từ bộ phimsẽ tạo nên sự thấu cảm, đồng cảm của người xem với nhân vật.

Các nhà lý thuyết nhận thức cho rằng người xem sẽ bị lôi cuốn bởi nhânvật khi họ có sự đồng cảm (sympathy). “Sự đồng cảm là mối liên kết tình cảm chính mà người xem thiết lập với các nhân vật hư cấu, là điều kiện tiên quyết cần thiết để khơi gợi những cảm xúc khác” [80, tr. 1]. Đây là một thành cônglớn của những nhân vật phim truyện hoạt hình Disney. Nhưng đây cũng là mộtđiểm tồn tại của nhiều bộ phim hoạt hình Việt Nam.

Việc nhận dạng nhân vật của người xem phụ thuộc vào khả năng nhânvật hóa nhân vật trong phim tức là thông qua diện mạo, ứng xử, diễn xuất, hànhđộng của nhân vật, với thang đo giá trị của mỗi người đánh giá, xem xét và tạonên khuôn mẫu nhân vật đó. Trong mọi yếu tố kể trên, diễn xuất đóng vai tròrất quan trọng. Diễn xuất thể hiện không chỉ qua chuyển động, vẻ mặt, cách