Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay

Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ TƯ DUY VÀ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC

Tư duy và tư duy lý luận là những vấn đề đã được quan tâm nghiên cứu khá sớm trong lịch sử triết học từ thời cổ đại đến triết học cổ điển Đức, nhất là triết học Mác - Lênin. Đã có nhiều công trình nghiên cứu được công bố, ở đó tập trung làm rõ khái niệm tư duy, tư duy lý luận, vai trò của tư duy lý luận trong quá trình lãnh đạo của đội ngũ cán bộ chủ chốt ở nước ta được đề cập trên những bình diện khác nhau.

Trong tác phẩm Đổi mới phong cách tư duy [16], thông qua việc phân tích những đặc điểm tư duy truyền thống với những ưu điểm và cả những hạn chế của nó, tác giả Phạm Như Cương khẳng định cần kiên trì quan điểm cho rằng trong đổi mới phong cách tư duy phải phát huy và phát triển phong cách tư duy biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin và của tư tưởng Hồ Chí Minh.

Trong tác phẩm Học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh [81], tác giả Trần Văn Phòng với nhiều bài viết khác nhau xoay quanh bàn về phong cách tư duy Hồ Chí Minh, từ nguồn gốc tới những đặc trưng và giá trị của chúng đã làm nổi bật phong cách tư duy đặc biệt ở Người. Chính những nét đặc sắc trong phong cách tư duy Hồ Chí Minh đã giúp Người vận dụng sáng tạo và thành công chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng nước ta; làm rõ những đặc trưng phong cách tư duy Hồ Chí Minh góp phần khắc phục những căn bệnh kinh nghiệm, giáo điều, duy ý chí - những căn bệnh cản trở tầm nhìn xa trông rộng đối với người cán bộ lãnh đạo. Qua đó góp phần từng bước xây dựng phong cách tư duy khoa học, nâng cao trình độ tư duy lý luận, là những tiền đề không thể thiếu để hình thành tư duy chiến lược.

Nguyễn Trọng Chuẩn với Nửa thế kỷ nghiên cứu và giảng dạy triết học ở Việt Nam [11], đã tổng quan các hướng nghiên cứu về tư duy, bao gồm nghiên cứu cơ bản về các mặt nhận thức luận, phương pháp luận, lôgíc học và nghiên

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 175 trang tài liệu này.

cứu ứng dụng, tập trung vào chủ đề thực trạng, nguyên nhân, giải pháp khắc phục tình trạng lạc hậu của tư duy lý luận ở nước ta, tình trạng chính trị hóa tư duy lý luận. Theo tác giả, lôgíc học là khoa học về tư duy, do vậy, nó cần phải được giảng dạy trong tất cả các trường đại học. Có như vậy mới mới góp phần nâng cao trình độ tư duy khoa học của đội ngũ cán bộ trong tương lai.

Trong cuốn “Những vấn đề lý luận đặt ra từ các văn kiện Đại hội IX của Đảng” [12], hai tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn và Đặng Hữu Toàn bàn đến đặc điểm tư duy của con người Việt Nam. Đặc biệt, đối với “những người có chức, có quyền phải trau dồi đạo đức của người cộng sản”, nỗ lực phấn đấu nâng cao năng lực trí tuệ để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ đối với Tổ quốc.

Tác giả Vũ Khoan với tác phẩm “Tư duy chiến lược và khoa học lãnh đạo, quản lý - những thành tựu nghiên cứu trên thế giới và sự tham khảo, vận dụng cho Việt Nam” [46], đề cập đến sự ra đời của khoa học lãnh đạo, quản lý đã hình thành từ lâu đời. Trên thế giới có rất nhiều công trình nghiên cứu về khoa học lãnh đạo, quản lý. Tư duy chiến lược là một trong những nội dung quan trọng không thể thiếu trong tư duy người làm lãnh đạo, quản lý. Việt Nam hiện nay, cùng với sự vận động, phát triển của thế giới, đứng trước những cơ hội và thách thức cần nghiên cứu và học hỏi một cách đầy đủ và nghiêm túc về tư duy chiến lược, về khoa học lãnh đạo, quản lý nhằm vạch ra những đường hướng phát triển đúng đắn và hiệu quả cho đất nước.

Tác giả Nguyễn Ngọc Long với “Năng lực tư duy lý luận trong quá trình đổi mới tư duy” [57], phân tích về năng lực tư duy lý luận và vai trò của nó trong đổi mới tư duy, thông qua việc nâng cao năng lực tư duy là sự ảnh hưởng đến hiệu quả công việc thực tế. Đất nước ta bắt đầu bước vào thời kỳ đổi mới, tiến lên xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì việc nâng cao năng lực tư duy lý luận có ý nghĩa rất quan trọng đối với các chủ thể kinh tế trong việc đưa ra những định hướng, chiến lược phát triển của mình.

Bài viết “Bàn về năng lực tư duy” [101], tác giả Hồ Bá Thâm đề cập một số nội dung quan trọng về tư duy. Bài viết cũng phân tích một cách chi tiết và khoa học như khái niệm tư duy, các quan điểm khác nhau khi bàn về tư duy, sự

ảnh hưởng của tư duy đối với hoạt động thực tiễn. Tác phẩm là tài liệu quan trọng cho việc nghiên cứu và nâng cao năng lực tư duy lý luận.

Với bài viết “Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của năng lực trí tuệ và lý luận” [44], tác giả Trần Đình Huỳnh, đề cập đến tư tưởng của Hồ Chí Minh về vai trò của trí tuệ, về lý luận đối với thực tiễn; nhấn mạnh công tác lý luận luôn phải gắn liền với thực tiễn. Bài viết cho thấy Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng đến vai trò của trí tuệ. Sau cách mạng Tháng Tám thành công, Người chủ trương xóa nạn mù chữ để tiêu diệt giặc dốt; bồi dưỡng tri thức lý luận khoa học để con người hiểu và nắm bắt được các quy luật khách quan; bồi dưỡng tri thức khoa học - kỹ thuật để con người nâng cao sự hiểu biết về tự nhiên, xã hội, chuyên môn nghiệp vụ; tạo điều kiện để con người tiếp thu, làm chủ khoa học - kỹ thuật, công nghệ hiện đại. Về vai trò của lý luận đối với thực tiễn, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên nhấn mạnh: trong hoạt động thực tiễn, bất cứ làm việc gì muốn thành công phải có lý luận dẫn đường. Tuy nhiên, Người có một nguyên tắc nhất quán trong học tập, nghiên cứu, vận dụng lý luận, đó là lý luận phải gắn liền với thực tiễn, lý luận bắt nguồn từ sự khái quát thực tiễn. Người căn dặn, lý luận phải liên hệ với thực tiễn, học phải đi đôi với hành, lý luận phải được vận dụng vào thực tiễn một cách sáng tạo; phải chú trọng tổng kết thực tiễn để phát triển lý luận, thực tiễn phải là cơ sở, động lực cho quá trình nhận thức và cho lý luận.

Tác giả Nguyễn Đức Quyền trong bài “Nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở nước ta hiện nay” [90], thông qua nghiên cứu của mình đã chỉ ra năng lực tư duy lý luận là một vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu lý luận quan tâm trong quá trình đổi mới tư duy ở nước ta thời gian qua. Mỗi công trình nghiên cứu làm rõ hơn về tư duy lý luận, khai thác và bổ sung thêm vai trò, sự cần thiết của tư duy lý luận; trên cơ sở đó đề ra những giải pháp khác nhau nhằm nâng cao năng lực và trình độ của tư duy lý luận. Tác giả Nguyễn Đức Quyền cho rằng: năng lực tư duy lý luận là khả năng tư duy về những vấn đề chung, tổng thể, toàn vẹn, nắm bắt đối tượng trong tính chỉnh thể của sự tồn tại, vận động và phát triển. Năng lực tư duy lý luận là khả năng tư duy

khoa học, sáng tạo trong sử dụng các khái niệm, phạm trù nhằm đem lại những tri thức mới mang tính chính xác, sâu sắc, chặt chẽ, lôgíc và có hệ thống, phù hợp với quy luật khách quan của hiện thực, qua các khâu phân tích, so sánh, tổng hợp, trừu tượng hoá, khái quát hoá. Với đặc tính khoa học của mình, năng lực tư duy lý luận tốt có sức mạnh đưa lý luận vào cuộc sống, làm sáng tỏ hơn những vấn đề lý luận trừu tượng, cụ thể hoá lý luận thành mục tiêu, phương hướng, giải pháp khả thi để giải quyết các vấn đề của cuộc sống một cách có hiệu quả. Qua công trình nghiên cứu này, tác giả đi tới khẳng định vai trò quan trọng không thể thiếu của tư duy lý luận đối với người cán bộ chủ chốt cấp huyện, có giá trị định hướng cho hoạt động nhận thức, hoạt động thực tiễn của họ.

Tác giả Thái Ninh, thông qua “Mấy ý kiến về đổi mới tư duy lý luận” [78], đã đề cập đến thực trạng đất nước, những đòi hỏi trong tình hình mới và những yêu cầu đặt ra đòi hỏi phải đổi mới tư duy lý luận; đề xuất một số yêu cầu cần đạt để đổi mới tư duy lý luận. Đổi mới tư duy lý luận trong sự nghiệp đổi mới đất nước nói chung và trong công tác xây dựng Đảng làm cho toàn Đảng trở thành một Đảng trí tuệ, có trình độ và năng lực lãnh đạo công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, đồng thời khắc phục độ trễ của lý luận để lý luận thực sự giữ vai trò chỉ đạo thực tiễn một cách hiện quả.

Tư duy chiến lược cũng được nghiên cứu, trao đổi trong các diễn đàn, trong các cuộc hội thảo khoa học với những quy mô của những tổ chức khác nhau. Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, tháng 6/2008 đã tổ chức cuộc hội thảo với nội dung “Phát triển tư duy chiến lược cho các nhà lãnh đạo khu vực công”. Tại hội thảo này đã thảo luận và làm rõ tầm quan trọng của tư duy chiến lược trong lãnh đạo chính trị và khu vực công; nêu ra những vấn đề lý thuyết cơ bản về tư duy chiến lược; những ứng dụng của tư duy chiến lược trong lãnh đạo; các phương pháp và biện pháp tăng cường tư duy chiến lược cho các nhà lãnh đạo. Với những mục tiêu như vậy, tại hội thảo, bản chất và các đặc điểm cơ bản dưới góc độ tiếp cận trong cung cấp dịch vụ công của tư duy chiến lược đã được tiếp cận và phân tích, vai trò của tư duy được khẳng định và làm rõ.

Ngoài ra còn nhiều công trình nghiên cứu khác nhau liên quan đến việc đổi mới trong tổ chức, quản lý, xây dựng kế hoạch, những mô hình phát triển trong tương lai ở những lĩnh vực khác nhau tuy không trực tiếp nghiên cứu về tư duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược nhưng cũng có đề cập đến ở góc độ vai trò, tầm quan trọng của nó.

1.2. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ TRÌNH ĐỘ TƯ DUY, TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CỦA ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO

Thông qua những công trình nghiên cứu về tư duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, ngoài việc làm rõ vấn đề tư duy nói chung, còn đề cập đến năng lực, trình độ tư duy, thực trạng của tư duy của đội ngũ cán bộ lãnh đạo từ đó đưa ra giải pháp nâng cao trình độ tư duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ, lãnh đạo.

Với bài viết “Thực trạng tư duy lý luận của lãnh đạo quản lý nước ta hiện nay trong quá trình học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh” trong cuốn Học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh [81], tác giả Nguyễn Thế Kiệt chỉ ra thực tế những năm qua cho thấy, cán bộ lãnh đạo, quản lý ở nước ta đã năng động triển khai nghị quyết của Trung ương cũng như tổng kết kinh nghiệm thực tiễn, góp phần khuyến nghị với Trung ương kịp thời bổ sung, phát triển lý luận và chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Tuy nhiên, trong thực tế nhiều cán bộ lãnh đạo quản lý vẫn còn trông chờ sự chỉ đạo của Trung ương, chưa mạnh dạn đề xuất những biện pháp sáng tạo, phù hợp với tình hình cụ thể ở địa phương. Vì thế, nhiều vấn đề nảy sinh từ thực tế chưa được giải quyết kịp thời khiến họ lúng túng, bị động. Trong khi đó, sự nghiệp đổi mới của đất nước đòi hỏi phải kịp thời tổng kết thực tiễn, đề xuất được những giải pháp góp phần chỉ đạo hoạt động thực tiễn.

Cuốn sách “Quá trình đổi mới tư duy lý luận của Đảng ta từ năm 1986 đến nay” [92] của nhóm tác giả Tô Huy Rứa và các cộng sự là tài liệu tham khảo một cách có hệ thống về quá trình đổi mới tư duy lý luận của Đảng từ Đại hội VI đến nay, góp phần vào việc tổng kết lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và

con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam trước thềm Đại hội Đảng lần thứ IX năm 2001. Từ việc tổng kết thực tiễn 20 năm đổi mới, chúng ta thấy rõ không ít vấn đề thực tiễn đặt ra mà lý luận chưa giải quyết một cách thoả đáng, còn xa với nhu cầu thực tiễn đổi mới. Bên cạnh những thành tựu nổi bật đã đạt được vẫn còn sự bất cập trong tư duy và hành động, vẫn còn sự suy thoái về phẩm chất đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên, tệ quan liêu, tham nhũng vẫn còn là quốc nạn.

Cuốn sách “5 đương đại” [96], là công trình tập hợp các bài viết của các học giả Trung Quốc, tập trung vào năm vấn đề lớn, trong đó có hai vấn đề liên quan trực tiếp đến tư duy chiến lược, đó là:

- Bồi dưỡng tư duy chiến lược;

- Mở rộng tầm nhìn thế giới là yêu cầu cán bộ lãnh đạo, quản lý nỗ lực quan sát, nắm bắt sâu sắc thực trạng và xu hướng cơ bản của sự phát triển thế giới đương đại.

Cuốn sách Tư duy chiến lược và khoa học mới: Lập kế hoạch giữa tình thế hỗn độn, phức tạp và thay đổi của tác giả T. Irene Sanders do Chu Tiến Ánh dịch [94] viết về những câu chuyện của chính tác giả trên con đường tìm kiếm nhận thức của mình đối với một lĩnh vực hoạt động hết sức quan trọng là tư duy chiến lược và lập kế hoạch cho dự án phát triển trong các lĩnh vực kinh doanh, kinh tế và xã hội.

Tác giả Bruce và Andy với tác phẩm Tư duy chiến lược [8], được Lê Ngọc Phương Anh tổng hợp và biên dịch bàn về chiến lược kinh tế trên cơ sở lập kế hoạch chiến lược và triển khai chiến lược. Có tư duy chiến lược ở đây là có khả năng hoạt động dài hạn trong khi vẫn phát huy tối đa năng lực hoạt động trong ngắn hạn là điều bắt buộc đối với các nhà quản lý. Tư duy chiến lược sẽ giúp vạch ra con đường dẫn đến thành công, và xây dựng cho khả năng phân tích và hoạch định tổng thể. Tất cả các khía cạnh quan trọng trong quá trình phát triển và triển khai chiến lược - từ việc nghiên cứu và thu nhập những thông tin cơ sở để hình thành một chiến lược mới cho đến việc đánh giá và điều chỉnh thích nghi đều sẽ được giải thích thật rõ ràng. Ở tác phẩm tổng hợp

những lời khuyên thiết thực nhất, cùng với những câu hỏi để tự đánh giá hiệu quả công việc.

Tác phẩm Tư duy chiến lược - Công cụ sắc bén trong chính trị, kinh doanh và đời thường của hai tác giả Avinat Đixit và Beri NênBăp [1] đã đưa ra một số phương pháp, kỹ thuật tính toán lựa chọn các giải pháp tối ưu cho những tình huống điển hình ở những khâu khác nhau trong lĩnh vực hoạt động kinh tế thông qua rất nhiều những câu chuyện, phát triển các phương pháp suy nghĩ, đưa ra những chỉ dẫn chiến lược hữu hiệu. Nói cách khác, thông qua những câu chuyện để chỉ ra những bài học về phương pháp tư duy, phát triển cách tư duy chiến lược.

Tác giả Lê Hữu Nghĩa với bài viết “Một số căn bệnh trong phương pháp tư duy của cán bộ ta” [71] đề cập đến bệnh giáo điều và bệnh kinh nghiệm trong tư duy của cán bộ nước ta. Bệnh giáo điều là khuynh hướng tư tưởng, hành động tuyệt đối hoá vai trò lý luận, coi nhẹ thực tiễn, tách rời lý luận khỏi thực tiễn, thiếu quan điểm lịch sử cụ thể. Bệnh kinh nghiệm là khuynh hướng tư tưởng tuyệt đối hoá kinh nghiệm, coi thường lý luận khoa học. Bệnh kinh nghiệm và bệnh giáo điều tuy có liên quan tới chủ nghĩa kinh nghiệm và chủ nghĩa giáo điều nhưng dưới góc độ nhận thức lý luận, nguyên nhân trực tiếp và chủ yếu là do sự yếu kém về lý luận không nắm được tinh thần khoa học của đường lối, chủ trương, chính sách. Sự yếu kém về nhận thức như vậy dĩ nhiên sẽ không tránh được bệnh kinh nghiệm. Tuy nhiên, sự yếu kém về nhận thức không chỉ dẫn đến bệnh kinh nghiệm mà còn dẫn đến bệnh giáo điều. Chính vì vậy, để khắc phục bệnh kinh nghiệm và bệnh giáo điều, phương hướng quan trọng hàng đầu là phải nâng cao trình độ lý luận, trình độ hiểu biết về đường lối, chủ trương, chính sách… của cán bộ nói chung.

Trong bài viết “Bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo, quản lý ở nước ta hiện nay” [83], tác giả Trần Văn Phòng đề cập rõ nhất về tư duy chiến lược, những đặc điểm cũng như yêu cầu để có được tư duy chiến lược đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. Ở bài viết này, tác giả cũng đưa ra khái niệm và một số đặc trưng về tư duy chiến lược; sự cần thiết phải có tư duy chiến lược ở đội ngũ cán bộ lãnh đạo đất nước ta hiện nay.

Tác giả Trần Văn Phòng trong bài viết “Năng lực tư duy lý luận với hoạt động của đội ngũ cán bộ quản lý, lãnh đạo cấp huyện người dân tộc thiểu số” [82], đề cập đến vai trò của tư duy lý luận, thực trạng năng lực tư duy lý luận của cán bộ quản lý, lãnh đạo cấp huyện người dân tộc thiểu số - những mặt mạnh và hạn chế, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ này. Bên cạnh đặc trưng chung của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện, người cán bộ lãnh đạo dân tộc thiểu số cũng có những đặc thù riêng. Tuy nhiên, họ là những người đứng đầu, trực tiếp lãnh đạo, quản lý triển khai thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; đồng thời, chịu trách nhiệm đề ra và tổ chức thực hiện các chủ trương, chương trình kế hoạch phát triển của đơn vị và địa phương mình phụ trách. Với trọng trách như thế, đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện phải có năng lực tư duy thích ứng mới có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình. Tuy vậy, năng lực tư duy của một bộ phận trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp huyện người dân tộc thiểu số vẫn còn những hạn chế như: trình độ tư duy còn thấp; trong công tác lãnh đạo còn nhiều biểu hiện của bệnh giáo điều; công tác dự đoán, dự báo tình hình chưa theo kịp thực tế; việc nắm bắt, xử lý thông tin thiếu kịp thời; trong chỉ đạo, còn biểu hiện của bệnh chủ quan, duy ý chí, còn dựa vào kinh nghiệm trực quan, sự tùy tiện trong công tác tổ chức thực tiễn. Trên cơ sở đó đề ra một số giải pháp chủ yếu để khắc phục những hạn chế và nâng cao trình độ tư duy lý luận của đội ngũ cán bộ này, góp phần phát triển đất nước.

Bài viết “Hội nhập quốc tế và yêu cầu về tư duy chiến lược của người lãnh đạo hiện nay” [84] của tác giả Trần Văn Phòng khẳng định, tư duy chiến lược đóng vai trò hết sức quan trọng mang tính quyết định trong hoạt động của người lãnh đạo, nhất là trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Bài viết đưa ra những yếu tố hình thành tư duy chiến lược của người lãnh đạo, gồm: tố chất bẩm sinh của người lãnh đạo; tri thức qua học tập, rèn luyện; môi trường kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội; hoạt động của người lãnh đạo. Tác giả còn chỉ ra một số nội dung chủ yếu của tư duy chiến lược: tư duy chiến lược toàn cầu cho hành động quốc gia; tư duy chiến lược về quản trị xã hội; tư duy chiến lược