Về Cơ Chế Thanh Tra, Kiểm Tra, Xử Lý Hành Vi Vi Phạm

bảo ổn định mặt bằng giá, tránh những xáo trộn lớn ảnh hưởng đến sản xuất và tiêu dùng. Do đó, Nhà nước phải cắt giảm các khoản thu, thậm chí phải bù lỗ xăng dầu thông qua quỹ bình ổn xăng dầu. Trong những năm 2009 - 2010, có thời kỳ lỗ 2500đ - 3000đ/lít vì thị trường thế giới biến động mạnh. Sau một thời gian giữ giá ổn định quá lâu, tháng 3 năm 2011 giá xăng dầu trong nước đột ngột tăng thêm 2000đ - 3000đ/lít, tạo ra cú sốc lớn cho người tiêu dùng. Mặt khác, việc giá xăng quá cao hoặc quá thấp so với các nước bên cạnh cũng là nguyên nhân chính gây ra tình trạng buôn lậu xăng dầu từ Việt Nam sang các nước và ngược lại, gây thất thoát lớn cho ngân sách nhà nước.

Thứ hai, quyền tự quyết của doanh nghiệp trong việc định giá xăng dầu: Theo quy định tại Nghị định số 84/2009/NĐ-CP, doanh nghiệp đầu mối được quyền tăng giá bán lẻ trong phạm vi 7% [13]. So với mức giá dao dộng từ 23.000đ - 25.000đ như hiện nay thì doanh nghiệp có quyền tăng giá đến 1.500đ/lít. Nếu doanh nghiệp tăng đến 1.500đ sẽ kéo theo sự bất ổn của nền kinh tế vì bất kỳ loại hàng hóa nào cũng cần đến xăng. Mặt khác, trên thị trường tồn tại doanh nghiệp thống lĩnh có vị thế vượt trội so với các doanh nghiệp khác như Petrolimex thì việc để doanh nghiệp định giá đến mức 7% sẽ gây ra thiệt hại cho người tiêu dùng. Thực tế cho thấy, khi giá xăng dầu thế giới vừa tăng nhẹ, các doanh nghiệp xăng dầu lập tức kêu lỗ và kiến nghị tăng giá, khi giá xăng dầu thế giới giảm thì các doanh nghiệp lại không kiến nghị giảm mà chỉ giảm “nhỏ giọt” theo yêu cầu của các có quan chức năng cũng như áp lực của dư luận. Hiện nay, Nghị định số 83/2014/NĐ-CP đang quy định theo hướng cho phép thương nhân đầu mối được tăng giá bán lẻ đến 3%. Trong trường hợp các yếu tố cấu thành làm giá cơ sở vượt quá 3% đến 7% thì thương nhân đầu mối gửi văn bản kê khai giá, dự kiến mức điều chỉnh giá tới cơ quan quản lý là liên Bộ Công thương – Tài chính.

Thứ ba, thị trường vẫn chưa có sự cạnh tranh thực sự về giá: Nếu thị

trường có sự cạnh tranh thực sự, mỗi doanh nghiệp trên thị trường sẽ có chiến lược thu hút khách hàng khác nhau. Doanh nghiệp nào có mức giá ưu đãi hơn sẽ có lợi thế cạnh tranh hơn. Tuy nhiên, cho đến nay, khi khách hàng mua xăng ở các đại lý của các doanh nghiệp khác nhau, giá cả gần như đồng loạt một giá. Người tiêu dùng lựa chọn mua các sản phẩm xăng dầu thường là do tác động của khoảng cách địa lý hoặc uy tín của nơi bán chứ không cần quan tâm về giá. Các doanh nghiệp nhỏ thường xuyên nhìn theo giá của các "ông lớn” như Petrolimex, PVOil để quyết định giá bán của mình, vì nếu bán với giá cao hơn thì các doanh nghiệp này sẽ không cạnh tranh nổi, còn nếu để giá thấp hơn thì họ sẽ không có lãi. Với những doanh nghiệp lớn như Petrolimex, chỉ cần mức lãi thấp thì với lượng xăng dầu giao dịch áp đảo trên thị trường, tổng lợi nhuận thu được cũng đã là con số khổng lổ trong khi đối với các doanh nghiệp nhỏ thì số lợi nhuận thu được không đủ để trả các chi phí thuê kho bãi, vận chuyển .v.v.

2.2.2.3. Vai trò của cơ quan nhà nước

Đối với việc quản lý thị trường kinh doanh xăng dầu: Qua thực tế thi hành Nghị định số 84/2009/NĐ-CP cho thấy, Nhà nước đang can thiệp sâu vào thị trường kinh doanh xăng dầu trong khi Nhà nước đã quy định không bù lỗ cho thị trường này. Mặt khác, việc tập trung phát triển các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu có vốn sở hữu của Nhà nước đã dẫn đến tình trạng không đánh giá được chính xác khả năng cạnh tranh của từng doanh nghiệp để lựa chọn ra những doanh nghiệp có năng lực thực sự và việc kiểm soát hoạt động của các doanh nghiệp này gặp nhiều khó khăn.

Để tạo lập được một thị trường kinh doanh xăng dầu có sự cạnh tranh lành mạnh và phát triển bền vững, các nhà quản lý cần phải để thị trường này vận hành trên cơ sở nguyên lý thị trường đúng nghĩa mà ở đó, các quy định được nêu ra trong các văn bản quy phạm pháp luật cũng như các văn bản điều

hành của cơ quan nhà nước chỉ đóng vai trò tạo khung pháp lý cho thị trường chứ không can thiệp trực tiếp vào từng yếu tố của thị trường. Hiện nay, thị trường kinh doanh xăng dầu ở nước ta đang vận hành trên cơ sở rất nhiều văn bản điều chỉnh trực tiếp về giá và các yếu tố khác của Bộ Công thương, Bộ Tài chính. Các văn bản hành chính là một rào cản khiến thị trường kinh doanh xăng dầu không có sự cạnh tranh bình đẳng một cách hoàn toàn và thiếu sự phát triển bền vững. Thực tế của thị trường kinh doanh xăng dầu cho thấy nhiều dấu hiệu có thể là cơ sở để điều tra về hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường (ví dụ việc thị trường không có sự cạnh tranh về giá, tất cả các doanh nghiệp đều theo mức giá của một doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh…). Tuy nhiên, cho đến nay, cơ quan quản lý cạnh tranh mới xử lý được một vụ việc liên quan đến hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, và vụ việc này cũng do một bên đưa ra cơ quan quản lý cạnh tranh đề nghị xử lý chứ không phải do cơ quan này tự phát hiện và điều tra. Thực tế này thể hiện sự thiếu hiệu quả, thiếu chủ động trong quá trình quản lý nhà nước về cạnh tranh trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu của các cơ quan có thẩm quyền.

Đối với việc phát hiện và xử lý vi phạm: Để đảm bảo quá trình xử lý hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường kinh doanh xăng dầu hiệu quả, cơ quan quản lý cạnh tranh cần phải có sự độc lập và tính chuyên nghiệp. Hiện nay, Cục Quản lý cạnh tranh đóng vai trò là người đại diện quyền lợi chung của xã hội, đồng thời là người đại diện cho quyền lực Nhà nước trong việc phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm Luật Cạnh tranh nói chung và các hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường nói riêng. Tuy nhiên, đây không phải là một đơn vị độc lập hoàn toàn, mà là một cơ quan do Chính phủ thành lập trong hệ thống tổ chức của Bộ Công Thương, có chức năng chính là giúp Bộ trưởng Bộ Công Thương thực hiện quản lý nhà nước về cạnh tranh, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ trong

nhập khẩu hàng hóa nước ngoài vào Việt Nam. Trong khi đó, Bộ Công thương chính là cơ quan đại diện phần vốn nhà nước tại Petrolimex. Điều này đặt ra vấn đề là nếu Petrolimex thực hiện hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, thì có bị phát hiện không và nếu bị phát hiện thì có bị xử lý đúng với các quy định của pháp luật cạnh tranh không. Với mô hình quản lý thị trường xăng dầu như hiện nay, Bộ Công thương khác nào “vừa đá bóng, vừa thổi còi”. Trên thị trường kinh doanh xăng dầu, cho đến nay, có một vụ việc duy nhất liên quan đến hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường bị đưa ra xử lý là vụ việc Công ty Trách nhiệm hữu hạn một thành viên Xăng dầu Hàng không Việt Nam (VINAPCO) là doanh nghiệp độc quyền cung cấp xăng dầu hàng không trên thị trường nhưng đã tự ý tăng giá bán và tự ý ngừng cung cấp nhiên liệu cho Công ty Hàng không Cổ phần Pacific (JPA). Sau khi nắm được thông tin vụ việc, Cục Quản lý cạnh tranh đã tiến hành điều tra vụ việc và đã trình báo cáo điều tra chính thức lên Hội đồng Cạnh tranh để xử lý. Ngày 14/4/2009, Hội đồng xử lý vụ việc cạnh tranh đã có Quyết định số 11/QĐ- HĐXL đã tuyên phạt VINAPCO 3,37 tỉ đồng vì hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, vị trí độc quyền. Đây là một tín hiệu mừng đối với công tác kiểm tra và xử lý vi phạm trong lĩnh vực cạnh tranh, tuy nhiên cần nhớ rằng, VINAPCO là doanh nghiệp thuộc Vietnam Airline, chứ không phải thuộc Bộ Công thương, vì vậy, nếu PETROLIMEX đứng vào vị trí của VINAPCO trong vụ kiện vừa rồi, kết quả có thể sẽ khác.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 106 trang tài liệu này.

Hiện nay, các cơ quan quản lý cạnh tranh và cơ quan quản lý thị trường xăng dầu còn lúng túng trong việc đưa ra các biện pháp kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường một cách hiệu quả và mang tính thực tiễn cao. Giữa Bộ Công thương và Bộ Tài chính vẫn chưa có cơ chế phối hợp một cách rõ ràng vận hành thị trường kinh doanh xăng dầu thống nhất và hiệu quả, đặc biệt là về xác định giá cơ sở để tăng hoặc giảm giá xăng dầu, việc sử dụng

Quỹ bình ổn giá xăng dầu. Ví dụ, căn cứ Thông báo số 135/TB-BTC ngày 28/3/2013 của Bộ Tài chính về việc điều chỉnh chi phí kinh doanh định mức xăng, dầu, chi phí kinh doanh xăng dầu định mức tối đa để tính giá cơ sở đối với mặt hàng xăng, dầu diesel, dầu hỏa là 860 đồng/lít (bao gồm chi phí bán buôn, bán lẻ) [8]. Nhiều doanh nghiệp cho biết mức giá này là chưa phù hợp vì vẫn chưa bao gồm chi phí hao hụt, chi phí quản lý tài chính trong quá trình kinh doanh, vì vậy tổng số tiền mỗi doanh nghiệp đầu tư vào cho mỗi lít xăng chắc chắn là vượt quá định mức Bộ Tài chính cho phép. Tuy nhiên, cùng với định mức trên, Bộ Công thương đã công bố báo cáo 6 tháng đầu năm 2013 Petrolimex đã thu được 856 tỉ đồng lãi trước thuế từ hoạt động kinh doanh xăng dầu. Hoặc khi Bộ Tài chính yêu cầu Petrolimex giải trình số lỗ lãi của từng mặt hàng thì đại diện Bộ Công thương lại cho rằng không cần thiết [24].

2.2.2.4. Về cơ chế thanh tra, kiểm tra, xử lý hành vi vi phạm

Trong thời gian gần đây, các cơ quan quản lý nhà nước mà cụ thể là Bộ Công thương và Bộ Tài chính đã có nhiều nỗ lực để tăng cường tính minh bạch trên thị trường kinh doanh xăng dầu. Các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu trên thị trường, đặc biệt là Petrolimex phải công khai các chỉ số thành phần giá xăng dầu trên website: minhbach.moit.gov.vn của Bộ Công thương. Tuy nhiên, các yếu tố cấu thành giá cơ sở thường là các yếu tố “cứng” do Nhà nước quy định, và được tính theo bình quân chu kỳ dự trữ lưu thông xăng dầu là 30 ngày (Nghị định số 84/2009/NĐ-CP) và 15 ngày sát ngày tính giá của chu kỳ dự trữ xăng dầu bắt buộc (Nghị định số 83/2014/NĐ-CP). Trong khoảng thời gian đó, giá xăng dầu có thể tăng hoặc giảm, vậy thì doanh nghiệp mua đúng thời điểm giảm thì sẽ có lãi lớn hơn và ngược lại. Doanh nghiệp không phải công khai mức giá nhập vào trong từng thời điểm cụ thể này nên mức lỗ hay lãi thực tế chỉ có doanh nghiệp biết. Mặt khác, các quy định về thanh tra, kiểm tra còn chung chung, chưa đưa ra được biện pháp cụ thể để kiểm soát việc tăng giá, giảm giá của doanh nghiệp một cách hiệu quả.

Đối với thị trường kinh doanh xăng dầu, Nghị định số 84/2009/2014 đã đưa ra một số hành vi vi phạm bị nghiêm cấm trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu tại Điều 31 để hạn chế các hành vi vi phạm về giá, về ký kết hợp đồng. Mặc dù chưa đưa ra các chế tài cụ thể để xử lý hành vi vi phạm, nhưng các quy định này đã phần nào hạn chế được các vi phạm của các doanh nghiệp trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu, đặc biệt là các doanh nghiệp thống lĩnh thị trường vì các doanh nghiệp này có thể lợi dụng vị thế của mình để thực hiện các hành vi như ký hợp đồng với các tổng đại lý/ đại lý không đủ tiêu chuẩn, chuyển tải xăng dầu không đúng vị trí, liên kết độc quyền về giá. v.v. Tuy nhiên, đến Nghị định số 83/2014/NĐ-CP thì các quy định về việc xử lý vi phạm trong lĩnh vực xăng dầu đã không được đưa vào.

Tiểu kết Chương 2

Thị trường kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam được vận hành theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước. Đây là thị trường có các dấu hiệu của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường. Vì vậy trong Chương 2, tác giả phân tích các đặc điểm của thị trường kinh doanh xăng dầu Việt Nam, các quy định của pháp luật cạnh tranh về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh trên thị trường kinh doanh xăng dầu để tìm ra các bất cập khi áp dụng các quy định của pháp luật. Hiện nay, các văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh hoạt động kinh doanh xăng dầu đã chú trọng đến việc tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng cho các doanh nghiệp trên thị trường, đảm bảo hoạt động của các doanh nghiệp thống lĩnh thị trường vận hành theo đúng quy định của pháp luật và đảm bảo hiệu quả kinh tế mà các doanh nghiệp này mang lại. Tuy nhiên, do một số bất cập về cách thức xác định vị trí thống lĩnh thị trường, cách điều hành thị trường và cách tổ chức các cơ quan hành chính chưa hợp lý, việc kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu còn gặp rất nhiều khó khăn. Nghị định số 83/2014/NĐ- CP đã đưa ra những quy định bám sát với thị trường hơn, tạo cơ hội cho các thương nhân mua và bán xăng dầu với các mức giá khác nhau chứ không phải “một giá” như hiện nay, nới lỏng rào cản gia nhập thị trường cho các nhà đầu tư nước ngoài, mở ra cơ hội thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trên thị trường kinh doanh xăng dầu. Tuy nhiên, vẫn cần có những quy định cụ thể hơn để thúc đẩy môi trường cạnh tranh lành mạnh, tăng cường sự minh bạch trên thị trường, bảo vệ người tiêu dùng một cách hiệu quả.

Chương 3

ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƯỜNG TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦU Ở VIỆT NAM

3.1. ĐỊNH HƯỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƯỜNG TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦU

Kể từ khi nền kinh tế thị trường ở Việt Nam được xây dựng và phát triển, Nhà nước đã có nhiều văn bản pháp luật đảm bảo quyền tự do kinh doanh và đảm bảo cạnh tranh lành mạnh trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu. Tuy nhiên, pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam cũng mới được quan tâm nghiên cứu trong những năm gần đây, trong khi thị trường kinh doanh xăng dầu là một thị trường rất phức tạp và nhạy cảm. Chính vì vậy, các quy định về kiểm soát vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu còn nhiều lỗ hổng, thiếu các hướng dẫn chi tiết, cụ thể trong việc áp dụng Luật. Điều này cùng với sự phát triển ngày càng phức tạp của nền kinh tế thị trường đã đặt ra nhu cầu bức thiết về việc hoàn thiện pháp luật cạnh tranh về hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu, đặc biệt là trong hoàn cảnh Nghị định số 83/2014/NĐ-CP vừa được ban hành và chuẩn bị đi vào thực tiễn. Để đảm bảo tính khả thi, hiệu quả, việc hoàn thiện pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu cần phải đáp ứng các yêu cầu sau:

3.1.1. Đảm bảo tính phù hợp của các quy định đối với thực tiễn thị trường kinh doanh xăng dầu

Thị trường kinh doanh xăng dầu là một thị trường có đặc điểm khác so với các thị trường khác như thị trường kinh doanh điện, thị trường kinh doanh