Kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ thực tiễn tỉnh Đồng Nai

quan đến nội dung “kiểm sát hoạt động điều tra đối với các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi” và gắn với một địa bàn nhất định như tỉnh Đồng Nai thì chưa có. Chính vì vậy nghiên cứu về vấn đề này là một hướng nghiên cứu mới. Trong quá trình nghiên cứu đề tài tác giả kế thừa những giá trị về mặt lý luận và thực tiễn nói chung đối với hoạt động kiểm sát điều tra của Viện kiểm sát nhân dân trong giai đoạn điều tra các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi.

3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu

- Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu, làm rò những vấn đề lý luận, quy định của pháp luật tố tụng hình sự về kiểm sát điều tra và thực tiễn thực hiện ở tỉnh Đồng Nai, luận văn đã đề xuất các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Đồng Nai

- Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được các mục đích nêu trên, trong quá trình nghiên cứu luận văn cần giải quyết một số các nhiệm vụ sau:

+ Làm rò các vấn đề lý luận về hoạt động kiểm sát điều tra của Viện kiểm sát như: khái niệm, đặc điểm, nội dung và phạm vi của hoạt động kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi.

+ Làm rò các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về công tác kiểm sát điều tra của Viện kiểm sát đối với vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi.

+ Nghiên cứu, phân tích, đánh giá làm rò thực trạng hoạt động Kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Đồng Nai trên cơ sở phân tích các số liệu thực tiễn từ đó rút ra những ưu điểm, hạn chế trong thực tiễn áp dụng, nguyên nhân của những hạn chế.

+ Đề xuất các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động KSĐT vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi trong thực tiễn.

4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận, quy định pháp luật tố tụng hình sự về công tác kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi và thực tiễn hoạt động kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ thực tiễn tỉnh Đồng Nai từ đó đề ra những giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 87 trang tài liệu này.

- Phạm vi nghiên cứu:

+ Về không gian nghiên cứu: là lĩnh vực kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi xảy ra trên địa bàn tỉnh Đồng Nai.

+ Về thời gian: Luận văn nghiên cứu trên cơ sở các số liệu tổng kết thực tế trên địa bàn tỉnh Đồng Nai từ năm 2016 – 2020.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

- Cơ sở lý luận: Luận văn được nghiên cứu dựa trên chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về pháp chế xã hội chủ nghĩa về đấu tranh phòng chống tội phạm, những nguyên tắc cơ bản của khoa học pháp lý, khoa học điều tra hình sự, những vấn đề lý luận cơ bản về tội phạm nói chung và tội phạm hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói riêng.

- Phương pháp nghiên cứu:

- Phương pháp phân tích, tổng hợp: Nghiên cứu các văn bản pháp luật, tài liệu, hồ sơ, báo cáo tổng kết; trao đổi với Kiểm sát viên, Điều tra viên có nhiều kinh nghiệm thực tiễn thụ lý, giải quyết các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ đó tổng hợp, phân tích, so sánh rút ra những kết luận cụ thể.

+ Phương pháp hệ thống hóa, thống kê, đối chiếu, lựa chọn điển hình: kết hợp nghiên cứu lý luận với thực tiễn, từ việc tổng kết những kinh nghiệm KSĐT trong thực tế để đưa ra những kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao

hiệu quả hoạt động trong công tác Kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đồng Nai..

6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận văn

- Ý nghĩa lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể dùng làm tư liệu tham khảo dùng để phục vụ nghiên cứu, giảng dạy trong các trường Kiểm sát đáp ứng được yêu cầu không ngừng nâng cao chất lượng công tác kiểm sát điều tra các vụ án hình sự của VKSND.

- Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn nghiên cứu, phân tích hoạt động kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Đồng Nai. Do đó, trên cơ sở những giải pháp trình bày trong luận văn, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân hai cấp trên địa bàn tỉnh Đồng Nai có thể tham khảo, vận dụng trong thực tiễn, áp dụng trong hoạt động KSĐT các vụ án hình sự nói chung và các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói riêng hoặc trong quá trình điều tra các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói chung.

7. Kết cấu của luận văn

Luận văn được tác giả kết cấu ngoài phần nội dung còn bao gồm các phần mở đầu, kết luận, danh mục các tài liệu tham khảo, trong đó nội dung luận văn được kết cấu thành 3 chương như sau:

Chương 1: Những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật về kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi

Chương 2: Thực trạng kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Đồng Nai

Chương 3: Giải pháp nâng cao chất lượng kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Đồng Nai.

Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUI ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI

1.1. Những vấn đề lý luận về kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi

1.1.1.1. Khái niệm kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi

Bên cạnh chức năng thực hành quyền công tố, VKS còn được giao thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp. Kiểm sát hoạt động tư pháp nói chung và kiểm sát điều tra nói riêng là chức năng hiến định của VKS, một dạng giám sát của nhà nước về tư pháp, là một hoạt động mang tính chất thể hiện quyền lực của nhà nước. Mục đích của công tác kiểm sát các hoạt động tư pháp là nhằm đảm bảo cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất trong quá trình hoạt động tư pháp của các chủ thể.

Theo quy định tại Khoản 1 Điều 4 Luật tổ chức VKS năm 2014 có quy định: Kiểm sát các hoạt động tư pháp chính là hoạt động thực hiện quyền lực của Nhà nước, do Nhà nước giao cho VKS nhằm thực hiện kiểm tra, giám sát các hoạt động của Cơ quan tiến hành tố tụng, tòa án, cơ quan thi hành án và một số cơ quan khác khi được giao nhiệm vụ điều tra nhằm đảm bảo tính pháp chế trong việc thực hiện các hoạt động tư pháp của những cơ quan này.

Hoạt động KSĐT các VAHS là hoạt động có tính tổ chức, thể hiện quyền lực Nhà nước, do VKS tiến hành theo trình tự, thủ tục chặt chẽ nhằm cá biệt hóa các quy phạm pháp luật hình sự và TTHS vào những trường hợp; chủ thể cụ thể nhằm phát hiện những sai phạm, kịp thời đề ra các kiến nghị và yêu cầu các cơ quan liên quan trong quá trình điều tra các VAHS, khắc phục, sửa chữa để đảm bảo cho việc giải quyết các vụ án hình sự được thực

hiện đúng theo quy định của pháp luật. Theo quy định của BLTTHS và Luật tổ chức VKSND năm 2014 thì kiểm sát điều tra VAHS là hoạt động “ nhánh ” của VKSND trong việc thực hiện chức năng kiểm sát các HĐTP, trong đó điều tra VAHS chính là hoạt động cụ thể của hoạt động tư pháp nói chung.

Như vậy, căn cứ khái niệm kiểm sát HĐTP, KSĐT các VAHS có thể hiểu kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi là hoạt động thực hiện quyền lực nhà nước, do nhà nước trao cho VKS thực hiện những nhiệm vụ quyền hạn nhất định nhằm kiểm tra, giám sát các hoạt động của CQĐT, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi để đảm bảo hoạt động khởi tố, điều tra của các chủ thể này được tiến hành theo đúng quy định của pháp luật

Theo từ điển của Luật học: Công tác kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong điều tra của Cơ quan điều tra và các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra bằng các hoạt động cụ thể như sau: Kiểm sát việc khởi tố, kiểm sát các hoạt động điều tra; giải quyết tranh chấp về thẩm quyền điều tra; quyết định áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ các biện pháp ngăn chặn; hủy bỏ các quyết định trái pháp luật của Cơ quan điều tra; yêu cầu Cơ quan điều tra khắc phục các vi phạm pháp luật trong hoạt động điều tra, thay đổi, xử lý Điều tra viên có vi phạm pháp luật; nếu hành vi vi phạm đó có dấu hiệu phạm tội thì khởi tố về mặt hình sự; quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ điều tra, quyết định truy tố bị can; kiến nghị với các cơ quan, tổ chức, đơn vị hữu quan áp dụng những biện pháp phòng ngừa tội phạm [21].

Căn cứ quy định tại Điều 166 BLTTHS năm 2015 và Điều 15 Luật tổ chức VKS năm 2014, hoạt động kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi được tiến hành bằng các hoạt động như sau: Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố, điều tra và lập hồ sơ vụ án của CQĐT, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; Kiểm sát hoạt động của người tham gia tố tụng, yêu cầu, kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có

thẩm quyền xử lý nghiêm minh người tham gia tố tụng vi phạm pháp luật; Giải quyết tranh chấp về thẩm quyền điều tra; Yêu cầu CQĐT, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra cung cấp tài liệu liên quan để kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố, điều tra khi cần thiết; Kiến nghị, yêu cầu CQĐT, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra khắc phục vi phạm trong việc khởi tố, điều tra; Yêu cầu Thủ trưởng CQĐT, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra thay đổi Điều tra viên, cán bộ điều tra; xử lý nghiêm minh các Điều tra viên, các cán bộ điều tra vi phạm pháp luật trong hoạt động tố tụng; Kiến nghị cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng biện pháp phòng ngừa tội phạm và vi phạm pháp luật; Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn khác trong kiểm sát điều tra vụ án hình sự theo quy định của BLTTHS [24].

Kiểm sát điều tra là hoạt động giám sát và kiểm tra của VKS đối với các hoạt động tố tụng hoặc hoạt động tham gia tố tụng của các chủ thể có liên quan ở giai đoạn điều tra. Các hoạt động này do các cơ quan có thẩm quyền điều tra tội phạm thực hiện. VKS giám sát việc tuân thủ pháp luật, kiểm sát tính hợp pháp và tính có căn cứ của các hành vi, các quyết định tố tụng của các chủ thể tiến hành các hoạt động khởi tố, điều tra và sự chấp hành đúng pháp luật của những người tham gia tố tụng.

Trong khi đó, Điều 142 BLHS năm 2015 quy định chi tiết về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi cụ thể như sau: người phạm tội có hành vi dùng vũ lực, đe doạ dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác (Đây là dấu hiệu bắt buộc nếu nạn nhân là người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, tuy nhiên nếu nạn nhân dưới 13 tuổi thì hành vi trên không phải là dấu hiệu bắt buộc), nhằm mục đích giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ khác trái với ý muốn của nạn nhân (thái độ của nạn nhân trên chỉ áp dụng đối với nạn nhân là người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, còn nạn nhân dưới 13 tuổi thì dù trái ý muốn hay thuận tình đều đủ yếu

tố cấu thành tội phạm tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi). Như vậy, vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi là vụ án hình sự trong đó người phạm tội dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác nhằm mục đích giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ khác trái với ý muốn với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ.

Từ những phân tích trên, tác giả có thể đưa ra khái niệm: Kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi là hoạt động của Viện kiểm sát thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp nhằm bảo đảm tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi.

Kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi là hoạt động của VKSND để kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của CQĐT đối với hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ và giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người dưới 13 tuổi hay lợi dụng sự phát triển chưa hoàn thiện về thể chất và trí tuệ của trẻ em, xâm hại đến quyền bất khả xâm phạm về tình dục, danh dự, nhân phẩm, sức khỏe và gây ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của trẻ em của người phạm tội; của những người tham gia tố tụng khác theo quy định của pháp luật.

1.1.1.2. Đặc điểm kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi

Vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi là một loại vụ án hình sự có những đặc điểm chung của vụ án hình sự như sau:

Thứ nhất, kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi là hoạt động chỉ do cơ quan VKS tiến hành – đây là một chức năng của VKS được quy định trong TTHS năm 2015: Theo quy định pháp luật trong Bộ luật TTHS thì VKSND các cấp là các cơ quan có quyền kiểm sát điều tra các vụ

án hình sự trong đó có vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Quá trình thực hiện chức năng của mình, VKS đã góp phần bảo đảm các quy định của pháp luật được thực hiện một cách chính xác, thống nhất và toàn diện.

Chủ thể trực tiếp thực hiện hoạt động KSĐT đối với các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi là KSV – thông qua việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình trong giai đoạn điều tra vụ án.

Thứ hai, kiểm sát điều tra vụ án hình sự nói chung và kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói riêng được thực hiện bắt đầu từ khi cơ quan có thẩm quyền ra QĐ khởi tố vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi và được kết thúc khi cơ quan điều tra kết thúc điều tra vụ án và chuyển hồ sơ vụ án cùng bản kết luận điều tra cho VKS đề nghị truy tố hoặc ra quyết định đình chỉ điều tra vụ án theo đúng quy định pháp luật.

Thứ ba, trong quá trình Kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi thì Viện kiểm sát sử dụng quyền yêu cầu và quyền kiến nghị làm công cụ để thực hiện. VKS sử dụng quyền yêu cầu và kiến nghị khi CQĐT không làm hoặc làm không đúng, làm không đầy đủ theo quy định pháp luật tố tụng hình sự những vấn đề liên quan đến hoạt động điều tra đối với các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi nhằm sửa chữa, khắc phục kịp thời những hoạt động vi phạm trong quá trình điều tra. Trong đó: Quyền yêu cầu được các KSV trực tiếp kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi sử dụng để điều chỉnh và khắc phục vi phạm, thiếu sót trong quá trình điều tra, nó được thể hiện bằng các văn bản hoặc bằng lời nói. Quyền yêu cầu của KSV đối với Điều tra viên hoặc cán bộ điều tra thường có hiệu lực ngay. Ví dụ như: KSV yêu cầu CQĐT thay đổi điều tra viên; giám định tuổi của bị hại, giám định lại dấu vết trên thân thể của bị hại, chuyển hồ sơ, các tài liệu chứng cứ cho VKS, yêu cầu thực nghiệm hiện trường các vụ án... Bên cạnh đó, quyền yêu cầu trong các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi còn được VKS sử dụng nhằm mục đích tìm kiếm, phát hiện vi phạm, ví dụ như khi phát hiện việc thu thập chứng cứ trong quá trình điều tra chưa đầy đủ, vi