Hoàn thiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất

nại của thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước ở các cấp trong quản lý về đất đai. Đối với Ngành Tòa án, phải từng bước đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ thẩm phán tại cơ sở đào tạo, bồi dưỡng trong nước hoặc nước ngoài, nâng cao trình độ, kiến thức chuyên môn và bổ túc kinh nghiệm xét xử. Đồng thời, cần thường xuyên tổ chức các hội nghị, hội thảo tổng kết, rút kinh nghiệm, đặc biệt là những khóa bồi dưỡng riêng về công tác xét xử án hành chính, nhất là trong lĩnh vực đất đai.

Có thể nói, giải quyết tranh chấp hành chính trong lĩnh vực đất đai trong giai đoạn vừa qua đã có những kết quả tích cực, nhưng vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật và đổi mới cơ chế giải quyết tranh chấp hành chính trong lĩnh vực đất đai, đòi hỏi phải có nhiều giải pháp đồng bộ, kịp thời và đặt trong mối quan hệ phụ thuộc, tác động lẫn nhau như: Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, đổi mới tư duy nhận thức, tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, bảo đảm cơ sở vật chất cho công tác giải quyết tranh chấp hành chính trong lĩnh vực đất đai và các giải pháp hỗ trợ khác. Tuy nhiên, bài viết này chỉ đưa ra một vài giải pháp trao đổi cùng bạn đọc với hy vọng nâng cao hiệu quả cơ chế giải quyết tranh chấp hành chính về đất đai trong giai đoạn hiện nay, hướng tới mục tiêu đảm bảo công lý hành chính, quyền bình đẳng của người dân với cơ quan công quyền, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

3.4. GIẢI PHÁP HỖ TRỢ ĐỂ NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT, BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƯ

Để pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất đi vào cuộc sống một cách hiệu quả, thuận lợi cần phải tiến hành một số giải pháp hỗ trợ như sau:

3.4.1. Thiết kế chính sách pháp luật về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phải trên cơ sở nhận thức đầy đủ, toàn diện vai trò của đất đai

Cụ thể:

- Đất đai là tài nguyên thiên nhiên có hạn: việc thu hồi đất để sử dụng vào các mục đích phi nông nghiệp cần phải tính toán rất chặt chẽ, hết sức tiết kiệm, phải có yêu cầu bù đắp lại nguồn tài nguyên có hạn, không tái tạo này thông qua các quy định cụ thể hoặc công cụ tài chính.

- Đất đai là tài sản của người sử dụng đất: khi tính giá bồi thường về đất cho người dân phải căn cứ vào thời giá thị trường và không chỉ căn cứ vào các mục đích sử dụng của thửa đất hiện tại mà cần phải xem xét đến cả công năng của thửa đất đó trong tương lai. Tôn trọng và bảo đảm bình đẳng cho người có đất bị thu hồi được tham gia vào quá trình ra quyết định trong việc thu hồi đất, giải phóng mặt bằng.

- Đất đai là tư liệu sản xuất quan trọng: cần khuyến khích hình thức chuyển nhượng, cho thuê và góp vốn bằng quyền sử dụng đất để giải quyết bài toán mặt bằng đất đai cho sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp. Các hình thức này giải quyết tốt hơn yêu cầu chia sẻ lợi ích, đảm bảo sinh kế lâu dài cho người dân trước tác động của việc chuyển đổi đất đai.

- Làm rõ mục đích thu hồi đất: quy định của Luật Đất đai năm 2013 về thu hồi đất để sử dụng vào các mục đích: “mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng”, “mục đích phát triển kinh tế” và có sự chưa rõ ràng trong các trường hợp vì mục đích phát triển kinh tế dẫn tới sự không đồng thuận của người dân vì cho rằng họ đã không được quan tâm đến quyền lợi chính đáng, Nhà nước đang đứng về phía các doanh nghiệp. Do đó cần làm rõ các mục đích thu hồi đất; đồng thời, xét về khía cạnh người có đất bị thu hồi thì dù có sử dụng đất thu hồi vào mục đích nào đi chăng nữa thì mức thiệt hại của họ là như nhau, vì vậy, dù thu hồi đất cho mục đích nào cũng cần có quy định thống nhất về mức bồi thường, hỗ trợ.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 137 trang tài liệu này.

- Làm rõ quan hệ lợi ích giữa người bị thu hồi đất - Nhà nước - nhà đầu tư: Thực trạng khó khăn trong bồi thường khi thu hồi đất chính là vấn đề có sự so sánh về lợi ích giữa ba chủ thể ở trên. Do đó cần xác định, phân định rõ về địa vị pháp lý giữa chủ sử dụng đất là người được nhà nước giao đất và nhà đầu tư là người được nhận quyền sử dụng đất (họ có quyền và nghĩa vụ khác nhau), còn Nhà nước với tư cách là đại diện chủ sở hữu đóng vai trò quyết định trong sự phân chia lợi ích này.

- Quy định về hỗ trợ, tái định cư phải hỗ trợ đầy đủ cho người bị thu hồi đất để ổn định đời sống, chuyển đổi việc làm, bù đắp thiệt hại về thu nhập; Khu tái định cư phải được quy hoạch gắn với điều kiện thuận lợi về hạ tầng phục vụ đời sống; thực hiện tái định cư tại chỗ là chủ yếu. Giải quyết linh hoạt nhu cầu tái định cư của người có đất ở bị thu hồi.

3.4.2. Nâng cao nhận thức của cơ quan quản lý nhà nước về đất đai, đội ngũ cán bộ, công chứ, viên chức làm nhiệm về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cũng như đối với tổ chức, hộ gia đình cá nhân sử dụng đất

- Đối với cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức làm nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ tái định cư phải thực hiện các thực hiện các nhiệm vụ sau:

+Xây dựng và đổi mới chính sách pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất cần phải xem xét một cách toàn diện theo cách tiếp cận đa chiều nhằm bảo đảm an ninh chính trị, bình đẳng xã hội, công bằng chia sẻ lợi ích kinh tế, văn hoá về đồng thuận và nhân văn về bảo vệ quyền con người đối với đất đai, tiếp cận đất đai như là một tài nguyên hữu hạn, là tài sản, là tư liệu sản xuất của người dân và phải tính đến các ảnh hưởng khi thu hồi đất đối với môi trường.

+ Chính sách về thu hồi, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là những chính sách mang tính cộng đồng cao, phạm vi ảnh hưởng rộng và liên đới tới nhiều đối tượng, vì vậy, khi ban hành chính sách cần có các nghiên cứu, đánh giá tác động trước để đảm bảo sự công bằng và tính ổn định xã hội; khi thực hiện chính sách phải dựa trên nguyên tắc bảo đảm công khai - minh bạch, tạo sự đồng thuận của người bị thu hồi đất và nâng cao trách nhiệm của các cán bộ quản lý.

+ Nhà nước thu hồi đất cần bảo đảm mục tiêu hiệu quả và hiệu suất quản lý, sử dụng đất cao; giảm tham nhũng trong bộ máy quản lý đất đai; giảm khiếu nại, khiếu kiện của người dân về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

+ Đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức làm nhiệm vụ thực hiện việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phải được đào tạo bài bản, chuyên sâu, nắm vững các quy định của pháp luật có liên quan, nhận thức được đầy đủ vài trò, tầm quan trọng của công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, quá trình tổ chức thực hiện phải được thực hiện công khai, dân chủ, minh bạch.

- Đối với tổ chức, hộ gia đình cá nhân có đất bị thu hồi

+ Tổ chức, hộ gia đình, cá nhân có đất bị thu hồi cần được tuyên truyền, phổ biến, giáo dục những nội dung cơ bản của pháp luật về đất đai, nắm được quyền lợi và trách nhiệm của người có đất bị thu hồi.

+ Tổ chức, hộ gia đình, cá nhân có đất bị thu hồi trước hết phải tuân thủ toàn diện và triệt để quyết định thu hồi đất của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, phối hợp chặt chẽ với đơn vị làm công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trong các khâu như kiểm đếm, đo vẽ hiện trạng để phục vụ công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

+Tổ chức, hộ gia đình, cá nhân có đất bị thu hồi cần được tuyên truyền về tầm quan trọng của việc thu hồi đất để tạo sự đồng thuận khi bị thu hồi đất của mình để sử dụng vào các mục đích khác nhau.

3.4.3. Nâng cao số lượng và năng lực trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của các cán bộ, ban, ngành ở địa phương và các đơn vị tư vấn thực hiện công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư

- Hiện nay đội ngũ cán bộ, viên chức làm công tác giải phóng mặt bằng, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tại nhiều địa phương còn thiếu và yếu về chuyên môn nghiệp. Do đó, cần đẩy mạnh đào tạo và tuyển dụng một đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cũng như tinh thần trách nhiệm, sự tuân thủ trình tự, thủ tục theo quy định của pháp luật khi thực thi nhiệm vụ lập phương án bồi thường,kiểm kê, kiểm đếm, bố trí tái định cư…. Từ đó xây dựng được một đội ngũ cán bộ đầy kinh nghiệm trong hoạt động giải phóng mặt bằng khi nhà nước thu hồi đất.

- Đối với các đơn vị làm công tác tư vấn xác định giá đất để tính tiền bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất cần tuân thủ nghiêm chỉnh các trình tự thủ tục quy trình theo quy định của pháp luật trong việc xác định giá đất, bảo đảm khách quan, trung thực đưa ra kết quả tốt nhất làm cơ sở để hội đồng thẩm định giá xem xét, quyết định phê duyệt gái đất và giá tài sản gắn liền với đất để thực hiện công tác đền bù khi Nhà nước thu hồi đất.

- Để nâng cao năng lực trình độ chuyên môn của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức làm nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cũng như những đơn vị làm dịch vụ tư vấn xác định giá đất ngoài việc tuyển dụng được một đội ngũ cán bộ có năng lực và trình độ chuyên môn nghiệp vụ thì việc thường xuyên mở các lớp tập huấn, đào tạo cho đội ngũ này nhằm trang bị những kiến thức, kỹ năng cần thiết để thực hiện tốt nhiệm vụ được giao.

3.4.4. Cần đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra trong thực tiễn thi hành pháp luật bồi thường, giải phóng mặt bằng

Công tác thanh tra, kiểm tra về đất đai nói chung và thanh tra, kiểm tra việc chấp hành chính sách pháp luật về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư nói riêng có vai trò rất quan trọng trong việc phát hiện, ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật. Công tác thanh tra, kiểm tra trong thi hành chính sách thu hồi, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cần được tiến hành thường xuyên, liên tục đặc biệt là ở các địa phương có những điểm nóng về khiếu nại đất đai liên quan đến thu hồi đất. Qua công tác thanh, kiểm tra cơ quan quản lý nhà nước kịp thời phát hiện, ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật và qua đó sẽ có những biện pháp xử lí nghiêm khắc những hành vi vi phạm pháp luật, từ đó đảm bảo việc chấp hành chính sách pháp luật về đất đai được tuân thủ nghiêm chỉnh và đồng bộ. Mặt khác, qua công tác thanh tra, kiểm tra, các cơ quan quản lý Nhà nước kịp thời phát hiện được những thiếu sót, khuyết điểm của hệ thống pháp luật từ đó sẽ có những đề xuất, kiến nghị đối với Nhà nước, Chính phủ để xây dựng và hoàn thiện pháp luật về đất đai nói chung và pháp luật về thu hồi đất nói riêng được hoàn thiện và đáp ứng yêu cầu thực tế.

Hiện nay, thực trạng thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư là công việc phức tạp, rất rễ phát sinh tiêu cực trong quá trình tổ chức thực hiện từ khâu lập kế hoạch, phương án thu hồi đất, khâu kiểm đếm tài sản, đo vẽ hiện trạng, định giá tài sản để đền bù cũng như xây dựng phương án tái định cư, tổ chức tái định cư… Những công việc trên nếu không được tiến hành theo trình tự, thủ tục theo quy định cũng như có sự giám sát chặt chẽ của các cấp, các ngành có thẩm quyền sẽ có ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của Nhà nước, của chủ đầu tư và đặc biệt là quyền lợi của người bị thu hồi đất, đây cũng là nguyên nhân dẫn đến việc khiếu nại, khiếu kiện, tố cáo đông người, kéo dài ảnh hưởng đến an ninh trật tự xã hội cũng như làm kéo dài thời gian thu hồi đất ảnh hưởng đến môi trường đầu tư. Do đó, việc thanh tra, kiểm tra công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cũng như việc áp dụng những chế tài đủ mạnh để xử lý những hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư sẽ góp phần răn đe, đẩy lùi những

hành vi phi phạm pháp luật nêu trên, đảm bảo công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư được tiến hành công khai, minh bạch, dân chủ.

3.4.5. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đất đai

Hiện nay, công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về đất đai đã được quan tâm, trú trọng hơn trước, các chương trình tập huấn, các lớp phổ biến pháp luật đã được tổ chức rông rãi tại các địa phương cho những đối tượng được tiếp cận các quy định của pháp luật đất đai qua đó nâng cao nhận thức, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ địa chính cấp xã, cán bộ quản lý đất đai tại phòng tài nguyên và sở tài nguyên và Môi trường. Tuy nhiên, đối với người dân, đặc biệt là người dân tại các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa việc tiếp cận các thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng gặp nhiều khó khăn thì công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật vẫn còn gặp nhiều khó khăn, hạn chế. Do đó, để nâng cao nhận thức của người dân tại những vùng này Nhà nước cần có sự quan tâm, đầu tư hơn nữa để chính sách pháp luật về đất đai thực sự đi vào cuộc sống.

Các cơ quan Trung ương phải phối hợp, hướng dẫn và đôn đốc các cơ quan quản lý đất đai tại địa phương tổ chức các buổi tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật đất đai cũng ở phường,xã, thị trấn để nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân, để người dân biết và tuân thủ các quy định của pháp luật. Công tác tuyên truyền pháp luật phải được tiến hành thường xuyên, liên tục nhằm nâng cao nhận thức của cán bộ và nhân dân về bồi thường, giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất.

3.4.6. Phối hợp xử lý kịp thời, hiệu quả các vụ việc khiếu nại đông người, vượt cấp

Hiện nay, theo thống kê có đến hơn 70% vụ việc khiếu kiện đông người, dài ngày liên quan đến lĩnh vực đất đai thuộc về các khiếu kiện liên quan đến chính sách thu hồi đất, đền bù, hỗ trợ, tái định cư. Trong đó, nhiều đoàn khiếu kiện đông người, vượt cấp từ các tỉnh thành trong cả nước kéo về các cơ quan Trung ương của Đảng và Nhà nước ở Hà Nội anh hưởng đến an ninh trật tự tại Thủ đô. Để hạn chế các vụ việc khiếu nại đông người, vượt cấp, dài ngày này chúng ta cần một giải pháp đồng bộ, hoàn chỉnh từ ban hành chính sách pháp luật phù hợp với thực tiễn,

đến công tác chỉ đạo, điều hành việc áp dụng pháp luật, chủ động xử lý kịp thời các khiếu kiện liên quan đến chính sách thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ngay khi còn ở dưới cơ sở. Do đó,Ủy ban nhân dân thành phố, trực thuộc trung ương tập trung chỉ đạo các cơ quan chức năng chủ động rà soát, nắm tình hình, kịp thời phát hiện và có giải pháp ngăn chặn các trường hợp khiếu nại đông người, vượt cấp ngay tại cơ sở, tại mỗi địa phương, đơn vị, hạn chế tối đa việc công dân tập hợp đông người kéo lên trung ương khiếu kiện. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các cơ quan Trung ương và các địa phương trong việc tiếp nhận và xử lý những vụ việc khiếu nại đông người, vượt cấp để hạn chế tối đa tình trạng tụ tập khiếu kiện đông người, vượt cấp như hiện nay.

3.4.7. Giải pháp hỗ trợ, đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn nghiệp vụ cho các định viên làm công tác dịch vụ tư vấn, xác định giá đất

Theo quy định tại Điểm đ Khoản 4 Điều 114 của Luật Đất đai thì giá đất cụ thể được sử dụng để làm căn cứ tính tiền bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Đây là một bước tiến quan trọng trong công tác bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất, đảm bảo việc xác định giá đất để tính bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là giá đất thị trường. Quy định này cơ bản sẽ đảm bảo được quyền lợi của người có đất bị thu hồi từ đó sẽ hạn chế được khiếu kiện kéo dài, đông người của những người có đất bị thu hồi do quyền lợi của họ không được đảm bảo. Tuy nhiên, hiện này trong quá trình tổ chức thực hiện việc xác định giá đất cụ thể để làm căn cứ tính tiền bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các đơn vị làm dịch vụ tư vấn xác định giá đất đang có một số vấn đề cần phải giải quyết, cụ thể:

- Tại nhiều địa phương thuộc vùng núi, vùng xa, biên giới vẫn chưa có các đơn vị làm dịch vụ định giá đất hoạt động, do đó khi cần thuê tư vấn xác định giá đất các địa phương này đều phải về các trung tâm, các thành phố lớn để thuê, rất mất thời gian và tốn kém thêm chi phí.

- Đội ngũ định giá viên hiện nay còn thiếu về số lượng và yếu về chất lượng, chưa đáp ứng được yêu cầu công việc.

- Việc điều tra, khảo sát thông tin về giá đất đặc biệt là giá đất nông nghiệp

chuyển nhương trên thị trường đang gặp rất nhiều khó khăn, từ đó dẫn đến thiếu thông tin, cơ sở để định giá đất nông nghiệp để tính tiền bồi thường.

Giải pháp đưa ra là phải thường xuyên mở các lớp đào tạo, bồi dưỡng kiến thức cho đội ngũ định giá viên nhằm nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ này.

- Việc cấp và quản lý thẻ định giá viên phải được tiến hành bài bản, đúng quy định thống nhất trên cả nước.

- Đối với những địa phương chưa thành lập các tổ chức làm dịch vụ định giá đất cần có chính sách tạo điều kiện để thành lập những đơn vị này.