Hoàn thiện cơ chế điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong điều kiện nền kinh tế thị trường

BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TRUNG ƯƠNG

PHẠM THỊ BẢO OANH

HOÀN THIỆN CƠ CHẾ ĐIỀU HÀNH LÃI SUẤT CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 62 31 01 05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1: PGS.TS MAI VĂN BẠN

2: TS TẠ QUANG TIẾN

HÀ NỘI – NĂM 2017

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Ngoài những thông tin liên quan đến nghiên cứu đã được trích dẫn nguồn, toàn bộ kết quả trình bày trong Luận án được rút ra từ việc phân tích nguồn dữ liệu thu được do tôi thực hiện. Tất cả các dữ liệu được sử dụng là trung thực và nội dung Luận án chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào khác.

Tác giả

Phạm Thị Bảo Oanh

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc nhất tới Người Hướng dẫn khoa học

– PGS.TS Mai Văn Bạn và TS Tạ Quang Tiến đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ Tác giả trong suốt quá trình thực hiện Luận án.

Tác giả cũng tỏ lòng biết ơn đến các thầy cô của Trung tâm đào tạo Viện nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương đã đóng góp chỉnh sửa Luận án, các thầy cô của Trường Đại học Thăng Long đã giúp đỡ Tác giả trong suốt quá trình thực hiện Luận án.

Cuối cùng, Tác giả bày tỏ sự cảm ơn tới bố, mẹ - người luôn dõi theo và dành cả cuộc đời hy sinh, lo lắng, động viên, khích lệ Tác giả. Đồng thời, Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn tới anh, chị, đặc biệt, chồng và con đã động viên khích lệ Tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện Luận án.

Tác giả

Phạm Thị Bảo Oanh

MỤC LỤC

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT vii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH viii

DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU ix

DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ x

PHẦN MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CƠ CHẾ ĐIỀU HÀNH LÃI SUẤT CỦA NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG TRONG ĐIỀU KIỆN NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG 33

1.1 Cơ chế điều hành lãi suất của ngân hàng trung ương trong nền kinh tế thị trường 33

1.1.1 Khái quát về lãi suất và nhân tố ảnh hưởng đến lãi suất 33

1.1.2 Khái niệm cơ chế điều hành lãi suất của ngân hàng trung ương 36

1.1.3 Mục tiêu điều hành lãi suất của ngân hàng trung ương 37

1.1.4 Công cụ lãi suất của ngân hàng trung ương 40

1.1.5 Nguyên tắc xác định lãi suất của ngân hàng trung ương 41

1.1.6 Phương pháp điều hành lãi suất của ngân hàng trung ương 44

1.1.7 Tác động của cơ chế điều hành lãi suất của ngân hàng trung ương tới nền kinh tế 50

1.2 Hoàn thiện cơ chế điều hành lãi suất của ngân hàng trung ương trong nền kinh tế thị trường 52

1.2.1 Khái niệm hoàn thiện cơ chế điều hành lãi suất của ngân hàng trung ương 52

1.2.2 Sự cần thiết phải hoàn thiện cơ chế điều hành lãi suất của ngân hàng trung ương trong nền kinh tế thị trường 53

1.2.3 Tiêu chí đánh giá sự hoàn thiện cơ chế điều hành lãi suất của ngân hàng trung ương trong nền kinh tế thị trường 55

1.3 Nhân tố ảnh hưởng tới sự hoàn thiện cơ chế điều hành lãi suất của ngân hàng trung ương trong nền kinh tế thị trường 61

1.4 Kinh nghiệm xác lập cơ chế điều hành lãi suất của một số nước trên thế giới và bài học cho Việt Nam 67

1.4.1 Kinh nghiệm xác lập cơ chế điều hành lãi suất của một số nước trên thế giới 67

1.4.2 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong xây dựng, quản lý, điều hành lãi suất 72

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG CƠ CHẾ ĐIỀU HÀNH LÃI SUẤT CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG 74

2.1 Khái quát thực trạng cơ chế điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam giai đoạn năm 2002 – 2016 74

2.1.1 Mục tiêu điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 74

2.1.2 Công cụ lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 77

2.1.3 Nguyên tắc xác định lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 79

2.1.4 Diễn biến điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam từ năm 2002 đến năm 2016 81

2.2 Kiểm định tác động của cơ chế điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tới nền kinh tế 92

2.2.1 Xây dựng mô hình nghiên cứu 92

2.2.2 Mô tả dữ liệu và kiểm tra dữ liệu 93

2.2.2.1 Mô tả dữ liệu 93

2.2.2.2 Kết quả kiểm tra dữ liệu 95

2.2.3 Kết quả mô hình hồi quy đồng liên kết và mô hình hiệu chỉnh sai số 96

2.3.5 Kiểm định mô hình VAR 98

2.4 Đánh giá thực trạng cơ chế điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam giai đoạn năm 2002 – 2016 103

2.4.1 Kết quả đạt được 103

2.4.2 Hạn chế 106

2.4.3 Nguyên nhân của hạn chế 111

CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CHẾ ĐIỀU HÀNH LÃI SUẤT CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG 127

3.1 Những cơ hội và thách thức đối với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong điều hành lãi suất đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030 127

3.1.1 Những cơ hội 127

3.1.2 Những thách thức 128

3.2 Quan điểm, phương hướng hoàn thiện cơ chế điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030.....

......................................................................................................................130

3.2.1 Quan điểm hoàn thiện cơ chế điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 130

3.2.2 Phương hướng hoàn thiện cơ chế điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 130

3.3 Giải pháp hoàn thiện cơ chế điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030 131

3.3.1 Nhóm giải pháp trực tiếp 131

3.3.2 Nhóm giải pháp bổ trợ 139

3.4 Lộ trình thực hiện giải pháp đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030 ....

......................................................................................................................145

3.5 Điều kiện thực hiện giải pháp đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030 ..

......................................................................................................................147

3.5.1 Tăng tính độc lập của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 147

3.5.2 Đẩy mạnh hoạt động cấu trúc lại hệ thống tổ chức tín dụng 149

3.5.3 Nâng cao năng lực tài chính, minh bạch thông tin của các tổ chức tín dụng 149

KẾT LUẬN VỀ ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN 151

HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN VÀ KIẾN NGHỊ VỀ NHỮNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO 153

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ 154

TÀI LIỆU THAM KHẢO 155

PHỤ LỤC 173

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT

Từ viết tắt

Cụm từ viết tắt tiếng Việt
CCĐHLS	Cơ chế điều hành lãi suất
CPI_SA	Chỉ số giá cả tiêu dùng đã được hiệu chỉnh yếu tố mùa vụ
CSTT	Chính sách tiền tệ
CV	Lãi suất cho vay bình quân của hệ thống NHTM
DCPI_SA	Sai phân bậc một của CPI đã hiệu chỉnh yếu tố mùa vụ
DCV	Sai phân bậc một của lãi suất cho vay bình quân của hệ thống NHTM
DQD	Sai phân bậc một của lãi suất cho vay qua đêm trong thanh toán điện tử liên ngân hàng
DTBB	Dự trữ bắt buộc
DTCK	Sai phân bậc một của lãi suất tái chiết khấu
DTCV	Sai phân bậc một của lãi suất tái cấp vốn
DTG	Sai phân bậc một của lãi suất huy động vốn bình quân của hệ thống NHTM
GDP	Tổng sản phẩm quốc nội
GTCG	Giấy tờ có giá
LSCB	Lãi suất cơ bản
NHCS	Ngân hàng chính sách
NHNN	Ngân hàng nhà nước
NHTM	Ngân hàng thương mại
NHTMNN	Ngân hàng thương mại Nhà nước
NHTW	Ngân hàng trung ương
NSNN	Ngân sách nhà nước
OMO	Thị trường mở
QD	Lãi suất cho vay qua đêm trong thanh toán điện tử liên ngân hàng
TCK	Lãi suất tái chiết khấu
TCTC	Tổ chức tài chính
TCTD	Tổ chức tín dụng
TCV	Lãi suất tái cấp vốn
TDND	Tín dụng nhân dân
TG	Lãi suất huy động vốn bình quân của hệ thống NHTM
USD	Đôla Mỹ
VNĐ	Việt Nam Đồng