Giáo án theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn sinh học 12 - 33

Các giai đoạn

Đặc điểm cơ bản

Sự sống

- Tiến hóa hóa học.

- Tiến hóa tiền sinh học.

- Tiến hóa sinh học.

- Quá trình phức tạp hóa các hợp chất cacbon: C -> CH -> CHO -> CHON.

- Phân tử đơn giản -> phân tử phức tạp -> đại phân tử -> đại phân tử tự tái bản (ADN).

- Hệ đại phân tử -> tế bào nguyên thủy -> tế bào nhân sơ -> đơn bào nhân thực.

- Từ tế bào nguyên thủy -> tế bào nhân sơ, nhân thực

Loài người

- Người tối cổ.

- Người cổ.

- Người hiện đại.

- Hộp sọ 450 – 750 cm3, đứng thẳng, đi bằng 2 chân sau. Biết sử dụng công cụ (cành cây, hòn đá,mảnh xương thú) để tự vệ.

- Homo habilis (người khéo léo): Hộp sọ 600 – 800 cm3, sống thành đàn, đi thẳng đứng, biết chế tác và sử dụng công cụ bằng đá.

- Homo erectus (người đứng thẳng): Thể tích hộp sọ 900 – 1000 cm3, chưa có lồi cằm, dùng công cụ bằng đá, xương, biết dùng lửa.

- Thể tích hộp sọ 1700 cm3, lồi cằm rõ, dùng lưỡi rìu có lỗ tra cán, lao có ngạnh móc câu, kim khâu. Sống

thành bộ lạc, có nền văn hóa phức tạp, có mầm mống mĩ thuật và tôn giáo.

Nhóm thực vật

Nhóm động vật

Ánh sáng

- Nhóm cây ưa sáng, cây ưa bóng.

- Cây ngày dài, cây ngày ngắn.

- Nhóm động vật ưa sáng, nhóm

động vật ưa tối.

Nhiệt độ

- Thực vật biến nhiệt.

- Động vật biến nhiệt, động vật

hằng nhiệt.

Độ ẩm

- Thực vật ưa ẩm, thực vật ưa ẩm

vừa, thực vật chịu hạn.

- Động vật ưa ẩm, ưa khô.

Cùng loài

Khác loài

Hỗ trợ

Quần tụ, bầy đàn.

Hội sinh, hợp sinh, cộng sinh.

Cạnh tranh-

đối kháng

Cạnh tranh, ăn thịt nhau.

Hãm sinh, cạnh tranh, con mồi –

vật dữ, vật chủ – vật kí sinh.

Khái niệm

Đặc điểm

Quần thể

Gồm những cá thể cùng loài, cùng sống trong một khu vực nhất định, ở một thời điểm nhất định, giao phối tự do với nhau tạo ra thế hệ mới.

Có các đặc trưng về mật độ, tỉ lệ giới tính, thành phần tuổi...Các cá thể có mối quan hệ sinh thái hỗ trợ hoặc cạnh tranh. Số lượng cá thể có thể biến động có hoặc

không theo chu kì, thường được điều chỉnh ở mức cân bằng.

Quần xã

Gồm những quần thể thuộc các loài khác nhau, cùng sống trong một không gian xác định, có mối quan hệ sinh thái mất thiết với nhau để tồn tại và phát triển ổn định theo

thời gian.

Có các tính chất cơ bản về số lượng và thành phần các loài, luôn có sự khống chế tạo nên sự cân bằng sinh học về số lượng cá thể. Sự thay thế kế tiếp nhau của các quần xã theo thời gian là diễn thế sinh thái.

Hệ sinh thái

Gồm quần xã và khu vực sống của nó, trong đó các sinh vật luôn có sự tương tác với nhau và với môi trường tạo nên các chu trình sinh địa

hóa và sự biến đổi năng lượng.

Có nhiều mối quan hệ nhưng quan trọng là về mặt dinh dưỡng thông qua chuỗi và lưới thức ăn. Dòng năng lượng trong hệ sinh thái được vận chuyển qua các bậc dinh dưỡng của chuỗi thức ăn: SV sản xuất -> SV tiêu thụ -> SV phân giải.

Sinh quyển

Là một hệ sinh thái khổng lồ và duy nhất trên hành tinh.

Gồm những khu sinh học đặc trưng cho

những vùng địa lí, khí hậu xác định, thuộc 2 nhóm trên cạn và dưới nước.

Vai trò

Đột biến

GP không ngẫu

nhiên

Chọn lọc tự

nhiên

Di nhập gen

Các yếu tố ngẫu

nhiên

Khái niệm

Đặc điểm

Quần thể

Quần xã

Hệ sinh

thái

Sinh

quyển

Nội dung kiến thức hình thành

Hoạt động 1: Tìm hiểu về giới hạn sinh thái và ổ sinh thái

GV: tổ chức hoạt động nhóm. Yêu cầu các nhóm HS nghiên cứu hình 35.1 và cho ví dụ về giới hạn sinh thái của sinh

vật.

I. GIỚI HẠN SINH THÁI VÀ Ổ SINH THÁI.

1. Giới hạn sinh thái.

- Giới hạn sinh thái là khoảng giá trị xác định của một nhân tố sinh thái mà trong khoảng đó sinh vật có thể tồn tại và phát

triển ổn định theo thời gian.

- Trong giới hạn sinh thái có:

+ Khoảng thuận lợi là khoảng của nhân tố sinh thái ở mức độ phù hợp, đảm bảo cho sinh vật thực hiện các chức năng sống tốt nhất.

+ Khoảng chống chịu là khoảng các nhân tố sinh thái gây ức chế cho hoạt động sinh lí của sinh vật.

2. Ổ sinh thái:

- Ổ sinh thái là không gian sinh thái mà ở đó những điều kiện môi trường qui định sự tồn tại và phát triển không hạn định của cá thể, của loài.

- VD: SGK.

Hoaṭ đôṇ g củ a giá o viên và học sinh

Nội dung kiến thức hình thành

Hoạt động 2: Tìm hiểu về trao đổi vật chất trong quần xã sinh.

GV tổ chức HS hoạt động các nhân. GV: Cho VD HS quan sát tranh chuỗi thức ăn -> Hãy co biết đặc điểm của mỗi loài trong chuỗi thức ăn? Quan hệ của các loài sinh vật trong chuỗi thức ăn?

 Chuỗi thức ăn là gì?

HS: Nghiên cứu thông tin SGK và liên hệ thực tế để trả lời.

GV: Có mấy loại chuỗi thức ăn? VD minh họa? Thành phần loài trong mỗi loại chuỗi thức ăn? Tại sao chuỗi TĂ không quá dài?

HS: Nghiên cứu thông tin SGK để trả lời.

GV: Nhận xét, bổ sung để hoàn thiện kiến thức.

II. TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG QUẦN XÃ SINH VẬT.

1. Chuỗi thức ăn

- Chuỗi thức ăn gồm nhiều loài sinh vật có quan hệ dinh dưỡng, mỗi loài là một mắt xích sử dụng mắt xích phía trước làm thức ăn và là thức ăn của mắt xích phía sau.

VD:

+ Lúa  Sâu ăn lá  Nhái  Rắn 

Diều hâu

+ Chất mùn bã  Giun đất  Gà 

Cáo

- Các loại chuỗi thức ăn

+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng SVSX: Sinh vật tự dưỡng  động vật ăn sinh vật tự dưỡng  động vật ăn động vật.

+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng sinh vật phân giải: Sinh vật phân giải mùn bã hữu cơ  ĐV ăn sinh vật phân giải  ĐV ăn động vật.

2. Lưới thức ăn

- Lưới thức ăn gồm nhiều chuỗi thức ăn có các mắt xích chung.

- QXSV càng đa dạng về thành phần loài

 lưới thức ăn càng phức tạp.

3. Bậc dinh dưỡng

- Bậc dinh dưỡng: Tập hợp các loài sinh vật có cùng mức dinh dưỡng trong lưới TĂ.

- Trong lưới thức ăn có nhiều bậc dinh dưỡng:

Cấp 1 (SVSX)  cấp 2 (SV tiêu thụ bậc

1)  cấp 3 (SV tiêu thụ bậc 2)  ... 

cấp n.

III. THÁP SINH THÁI.

- Độ lớn các bậc dinh dưỡng không bằng nhau. Độ lớn của các bậc dinh dưỡng được xác định bằng số cá thể, sinh khối hoặc năng lượng.

- Tháp sinh thái gồm nhiều hình chữ nhật xếp chồng lên nhau (mỗi hình là 1 bậc dinh dưỡng), các hình chữ nhật có chiều cao bằng nhau, chiều rộng khác nhau biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng.

- Có ba loại tháp sinh thái: Tháp số lượng, sinh khối và năng lượng (SGK).

Nội dung kiến thức hình thành

Hoạt động 1: Tìm hiểu về dòng năng lượng trong hệ sinh thái.

GV tổ chức HS hoạt động cá nhân. Dựa vào KT đã học hãy: Nhận xét về sự phân bố năng lượng trên trái đất? Cây xanh có thể đồng hóa được loại ánh sáng nào và nó chiếm khoảng bao nhiêu phần trăm?

HS: Nghiên cứu thông tin SGK để trả lời.

GV: Quan sát hình 45.1 SGK cho biết:

- Năng lượng biến đổi như thế nào trong hệ sinh thái?

- Nguồn năng lượng truyền qua các bậc dinh dưỡng có còn nguyên vẹn không?

- Năng lượng đi qua hệ sinh thái khác với sự vận động của vật chất như thế nào?

- Hãy giải thích vì sao năng lượng càng truyền lên bậc dinh dưỡng càng cao thì càng nhỏ dần?

- Năng lượng bị thất thoát là do đâu?

HS: Nghiên cứu thông tin SGK và hình

45.1 để trả lời.

GV: yêu cầu HS quan sát lại hình 45.1 SGK và cho biết:

- Các sinh vật sản xuất trong hệ sinh thái

I. DÒNG NĂNG LƯỢNG TRONG HỆ SINH THÁI.

1. Phân bố năng lượng trên trái đất.

- Ánh sáng mặt trời phân bố không đều trên bề mặt trái đất:

+ Càng lên cao lớp không khí càng mỏng lên ánh sáng càng mạnh. Vùng xích đạo có tia sáng chiếu thẳng góc lên ánh sáng mạnh hoen vùng ôn đới. Càng xa vùng xích đạo, ánh sáng càng yếu, ngày càng kéo dài.

+ Ánh sáng còn thay đổi theo độ cao trong năm: Mùa hè ánh sáng mạnh và ngày kéo dài hơn, mùa đông ngược lại.

- Năng lượng ánh sáng phụ thuộc vào thành phần tia sáng:

+ Tia sáng có bước sóng dài chủ yếu tạo nhiệt. Sinh vật sản xuất chỉ sử dụng được những tia sáng nhìn thấy (chiếm khoảng 50% tổng lượng bức xạ) cho quá tình quang hợp. Quang hợp chỉ sử dụng khoảng 0,2% - 0,5% tổng năng lượng bức xạ chiếu trên trái đất tổng hợp nên các

hợp chất hữu cơ.

2. Dòng năng lượng trong hệ sinh thái.

- Năng lượng được truyền từ bậc dinh dưỡng thấp lên bậc dinh dưỡng cao. Càng lên bậc dinh dưỡng cao hơn thì năng lượng càng giảm do một phần năng lượng bị thất thoát.

- Năng lượng được truyền theo một chiều từ sinh vật sản xuất qua các bậc dinh dưỡng tới môi trường. Vật chất được trao đổi qua chu trình dinh dưỡng.

II. HIỆU SUẤT SINH THÁI.

- Hiệu suất sinh thái là tỉ lệ phần trăm(%) chuyển hóa năng lượng giữa các bậc dinh dưỡng trong hệ sinh thái.

- năng lượng bị thất thoát là do: tiêu hao qua hô hấp, sinh nhiệt của cơ thể, qua chất thải, các bộ phận rơi rụng của cơ thể, năng lượng truyền lên các bậc dinh dưỡng cao hơn.