Đặc Điểm Và Năng Lực Học Hát Bài Chòi, Lý Của Học Sinh

Tại trường THCS Ông Ích Khiêm, giáo viên giảng dạy: Trần Thị Hà My; thời gian dự giờ: 28-31/3/2020.

Căn cứ vào kết quả các tiết dự giờ, chúng tôi nhận thấy một số ưu điểm của giáo viên như sau:

Thứ nhất, đa số giáo viên đều ý thức được ý nghĩa cũng như tầm quan trọng của việc dạy dân ca địa phương trong nhà trường.

Thứ hai, giáo viên thực hiện các bước trong quá trình dạy học hát một cách hợp lý.

Thứ ba, giáo viên đã sử dụng nhiều công cụ hỗ trợ khác nhau trong quá trình giảng dạy như đàn phím điện tử, máy chiếu, băng đĩa nhạc, tranh ảnh minh họa,… giúp cho các em dễ dàng hình dung và cảm nhận một cách dễ dàng hơn trong quá trình học.

Tuy nhiên, bên cạnh ưu điểm trên, còn tồn tại một vài nhược điểm dẫn đến chất lượng giảng dạy học tập chưa được như mong muốn. Cụ thể như sau:

Phương pháp thuyết trình: giáo viên sử dụng phương pháp thuyết trình để truyền tải kiến thức lý thuyết, phân tích dân ca cho học sinh, các em chỉ việc nghe giảng và ghi chép, ít có sự tương tác giữa giáo viên và học sinh. Điều này làm cho các em tiếp thu kiến thức một cách khá thụ động. Bên cạnh đó, giáo viên vẫn còn phụ thuộc quá nhiều vào SGK và SGV, chưa tham khảo thêm kiến thức từ những tài liệu tham khảo bên ngoài, đặc biệt là kiến thức về những loại hình dân ca Quảng Nam như hát Bài chòi, Lý.

Phương pháp thực hành – luyện tập: trong quá trình giảng dạy, giáo viên chú trọng nhiều vào việc hướng dẫn bằng cách làm mẫu, nhưng chưa hướng dẫn cho học sinh thể hiện sắc thái tình cảm khi thể hiện bài hát, điệu hát.

Phương pháp kiểm tra đánh giá: việc kiểm tra và sửa sai cho học sinh chưa được thực hiện hiệu quả. Mới chỉ dừng lại ở mức độ yêu cầu học sinh hát theo mẫu từng nhóm mà chưa sâu sát đến từng cá nhân.

Các phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh hầu như bỏ ngỏ và chưa áp dụng vào trong quá trình dạy học.

Các hạn chế kể trên xuất phát từ những nguyên nhân sau:

Thứ nhất, cơ sở vật chất để hỗ trợ cho việc dạy hát dân ca ở nhiều trường còn hạn chế. Những nhạc cụ dân tộc phục vụ cho việc hát dân ca hoặc không gian để xây dựng bối cảnh giúp học sinh có những giờ học trực quan sinh động hầu như không có.

Thứ hai, thời lượng bố trí cho tiết học không nhiều, giáo viên không thể chuẩn bị kịch bản giảng dạy linh hoạt, đa phần chỉ giảng dạy theo phương pháp truyền thống để đảm bảo thời lượng.

Thứ ba, số lượng học sinh khá đông nên giáo viên chưa bao quát được lớp và hướng dẫn cụ thể đến từng học sinh. Do đó chỉ một phần học sinh của lớp có tính tự giác, chủ động nắm bắt được kiến thức được truyền đạt, còn lại những học sinh khác thường sao nhãng, mất tập trung.

3.5. Phương pháp truyền dạy của nghệ nhân

Phương pháp truyền dạy của nghệ nhân được chúng tôi khảo sát tại trung tâm VH-TT Thành phố Hội An.

Nghệ nhân truyền dạy: Nguyễn Đáng, Phùng Thị Kim Huệ Đối tượng học: 5 - 7 em học sinh lứa tuổi 8 – 14

Nội dung dạy: học hát bài Lý thương nhau và dân ca Bài chòi (điệu Xuân nữ).

Thời lượng buổi học: 1 giờ 30 phút

Phương pháp truyền dạy: trong quá trình truyền dạy hát dân ca Bài chòi và Lý, các nghệ nhân truyền dạy chủ yếu bằng phương pháp truyền khẩu dựa trên kinh nghiệm của mình cho người học.

Trong thời lượng một buổi truyền dạy, các nghệ nhân thường chọn hai bài, một bài ở thể loại Lý hoặc Vè, một bài ở thể loại dân ca Bài chòi. Trả lời phỏng vấn đề này, NSNN Từ Minh Hiệp cho rằng:

“Trong một buổi truyền dạy về dân ca Quảng Nam nói chung, dân ca Bài chòi nói riêng, chúng tôi thường kết hợp dạy ít nhất hai thể loại khác nhau, trong đó sử dụng các thể loại dễ hát như các bài Lý, Hò, Vè với giai điệu đơn giản, dễ học để dạy trước. Còn dân ca Bài chòi khó hơn chúng tôi dạy sau, tạo đà cho các em tiếp cận giai điệu dân ca từ dễ đến khó, giúp cho các em không nản và tạo hứng thú cho các em học tập” [PL1.2.3.4, tr.175].

Ở cả hai nội dung bài Lý thương nhau và bài Hò Quảng, các nghệ nhân đều thực hiện các bước lên lớp giống như nhau, cụ thể như sau:

Bước 1: NN giới thiệu bài mới cho học sinh bằng phương pháp thuyết trình.

Bước 2: NN trình bày mẫu từ 3 đến 4 lần.

Bước 3: Chia bài hát thành từng câu, và dạy hát từng câu đến hết bài. Bước 4: Củng cố và sửa sai cho học sinh.

Qua kết quả khảo sát và dự giờ buổi dạy của nghệ nhân kể trên, chúng tôi nhận thấy một số ưu điểm của như sau:

Thứ nhất, NN truyền dạy bằng phương pháp truyền khẩu giúp cho các em tiếp thu và ghi nhớ giai điệu một cách tự nhiên. Các NN không truyền dạy trên bản nhạc 5 dòng kẻ, mà sử dụng bài hát viết lời ca, (có bản có gạch nhịp, có bản không gạch nhịp). Khi dạy, NN chủ yếu dùng lời nói, làm mẫu và sử dụng nhạc cụ phách; không sử dụng phương tiện hỗ trợ dạy học như tranh, ảnh, đàn phím điện tử, mạng, băng đĩa,... Quan sát chúng tôi nhận thấy NN có một số quy ước để học sinh biết trong bài hát, sau đó

hướng dẫn cho học sinh biết về những chỗ ngưng nghỉ, ngân dài, những từ luyến, láy,…

Thứ hai, trong lúc truyền dạy, nghệ nhân thường xuyên củng cố và sửa sai cho học sinh, nhất là những âm luyến, láy.

Thứ ba, việc được học trực tiếp cùng với các NN và sau khi học xong bài các em còn được trải nghiệm cùng với các NN giúp cho các em thêm phần hứng thú, yêu thích các làn điệu dân ca Bài chòi.

Tuy nhiên, bên cạnh ưu điểm trên, còn tồn tại một vài nhược điểm như sau:

Thứ nhất: các NN truyền dạy bằng kinh nghiệm của mình nên chưa sử dụng các phương pháp dạy học khác (xuyên suốt quá trình dạy học chủ yếu sử dụng phương phương pháp truyền khẩu).

Thứ hai, việc sử dụng nhạc cụ đệm đánh theo giai điệu của bài hát ban đầu có thể giúp các em nương vào hát dễ dàng hơn, điều này dẫn đến việc các em hoàn thành toàn bộ bài hát sẽ nhanh hơn. Tuy nhiên, trong quá trình kiểm tra đánh giá lại, khi các NN yêu cầu các em hát (không có nhạc cụ đệm), một số em hát không chuẩn xác giai điệu, các nghệ nhân thường mất nhiều thời gian để củng cố lại.

3.6. Đặc điểm và năng lực học hát Bài chòi, Lý của học sinh

3.6.1. Đặc điểm của học sinh

Học sinh THCS là lứa tuổi đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ về tâm - sinh lý. Điều này cũng đã ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng âm nhạc của các em. Hiểu biết về âm nhạc của các em tốt hơn so với học sinh tiểu học, được tiếp thu qua nhiều nguồn từ các phương tiện thông tin đại chúng, băng đĩa nhạc, internet…

Ở lứa tuổi này, cơ quan phát âm của các em hoàn thiện hơn,chất giọng đã tương đối ổn định, âm sắc giọng vang, trong sáng. Tầm cữ giọng

có thể hát trong phạm vi quãng 9, 10. Đặc biệt ở lứa tuổi 14-15, một số học sinh nam đã “vỡ giọng” và có thể hát ở những nốt trầm hơn.

Khả năng cảm thụ cũng như tai nghe âm nhạc của các em cũng tốt hơn. Đặc biệt, lứa tuổi này, tâm lý chung các em rất thích sáng tạo và thể hiện khả năng, điểm mạnh của mình.

Ngoài những đặc điểm chung về tâm sinh lí lứa tuổi THCS, tìm hiểu về đặc điểm học sinh tại các trường THCS được lựa chọn khảo sát, chúng tôi nhận thấy học sinh tại các vùng miền có một số đặc điểm khác biệt, cụ thể như sau:

Học sinh tại trường PTDTNT THCS Nam Giang đa số là con em dân tộc thiểu số như Cơ tu, Tà riềng, Ve, Tày, trong đó các em dân tộc Cơ tu chiếm tỉ lệ nhiều nhất. Đa số các em gặp nhiều khó khăn về điều kiện kinh tế gia đình, đi lại khó khăn, nhất là các xã vùng cao. Học sinh ở đây học tập và sinh hoạt nội trú ngay tại trường, một tháng các em được về nhà thăm gia đình một lần. Nên bên cạnh một số khó khăn, các em có những thuận lợi từ sự quan tâm, chăm sóc của đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên trong học tập và sinh hoạt nội trú, gia đình các em ủng hộ và tạo điều kiện để các em yên tâm theo học tại nhà trường. Ngoài các giờ học trên lớp, các em được tham gia các hoạt động thể dục thể thao, văn nghệ, sinh hoạt cộng đồng hàng tuần, hàng tháng.

Những đặc điểm chung về tâm lý, đặc điểm nhận thức và khả năng tiếp thu âm nhạc của học sinh THCS ở đây cũng có những nét riêng. Phần đông lứa tuổi này, vốn kinh nghiệm tích lũy về âm nhạc của các em đã nhiều hơn. Đây là một giai đoạn phát triển mạnh mẽ về tâm sinh lý của trẻ em vị thành niên nhưng các em phải sống xa gia đình, ít có sự tiếp xúc gần gũi với gia đình, bố mẹ, các em phải tự lập với cuộc sống trong nhà trường cùng với các bạn.

Khác với học sinh trường PTDTNT THCS Nam Giang, gia đình học sinh tại trường THCS Phan Đình Phùng có điều kiện kinh tế tốt hơn. Tuy nhiên vì đặc thù nghề đánh bắt cá, bố của các em thường ở trên biển dài ngày, mẹ buôn bán hải sản ở chợ, vì vậy các em ít được sự quan tâm, chăm sóc và động viên học tập từ phía gia đình, các em chủ yếu tự lập và tự học.

Qua các tiết dự giờ âm nhạc và các hoạt động ngoại khoá, chúng tôi nhận thấy học sinh ở đây rất yêu thích âm nhạc, đặc biệt là ca hát và múa tập thể. Một đặc điểm đáng lưu ý nữa là giọng nói, phát âm tiếng địa phương của các em rất “nặng” và khó nghe, tốc độ nói của các em khá nhanh, đặc biệt là các em ở các thôn Tân An, Hà Bình. Tuy nhiên khi học hát, các em có sự điều chỉnh phát âm chuẩn một cách tự nhiên, rõ ràng và dễ nghe.

Khảo sát về đặc điểm của học sinh ở 2 trường THCS Ông Ích Khiêm và THCS Huỳnh Thị Lựu có nhiều điểm tương đồng nhau, ở khu vực Thị xã và Thành phố, các em được cha mẹ quan tâm hơn và tạo điều kiện học tập tốt. Bên cạnh đó, các em có điều kiện thuận lợi khi được nhà trường thường xuyên tổ chức những chuyến trải nghiệm, giao lưu với các nghệ nhân hát Bài chòi và Lý tại Hội An. Vì vậy đời sống vật chất, tinh thần của các em phong phú hơn so với học sinh ở khu vực miền núi và miền biển.

3.6.2. Năng lực học hát Bài chòi và Lý của học sinh

Đánh giá năng lực học hát dân ca của học sinh có thể xác định tiêu chí như sau: hát chính xác giai điệu, hát rõ lời, xử lý hơi thở, xử lý các nốt luyến láy, thể hiện sắc thái biểu cảm,…

Tiến hành đánh giá năng lực hát dân ca bằng cách lựa chọn ngẫu nhiên 480 học sinh tại 4 trường THCS khảo sát sâu. Mỗi trường chọn 120 học sinh.

Kết quả khảo sát về năng lực hát dân ca của học sinh như sau:

Bảng 1: Kết quả khảo sát năng lực hát dân ca của học sinh trường PTDTNT THCS Nam Giang

T T

Tiêu chí	Mức độ biểu hiện năng lực
Tiêu chí	Tốt (%)	Khá (%)	TB (%)	Yếu (%)
1	Hát chính xác giai điệu	22.7	30.7	38.0	8.6
2	Hát rõ lời	36.7	27.3	30.0	6.0
3	Xử lý hơi thở	18.7	29.0	35.7	16.6
4	Xử lý luyến, láy	19.3	24.7	46.0	10
5	Sắc thái biểu cảm	18.0	20.7	48.0	13.3