Khái Niệm, Nội Dung, Vai Trò Của Chính Sách Xuất Khẩu

Có thể nói xuất khẩu không chỉ đóng vai trò xúc tác, hỗ trợ phát triển kinh tế mà còn cùng với hoạt động nhập khẩu như là một nhân tố bên trong trực tiếp tham gia vào việc giải quyết vấn đề nội bộ nền kinh tế như: vốn, kỹ thuật, lao động, nguồn tiêu thụ, thị trường. Đối với nước Lào, hướng mạnh về xuất khẩu là một trong những mục tiêu quan trọng trong phát triển kinh tế và thực hiện công nghiệp hoá - hiện đại hoá, rút ngắn sự chênh lệch về trình độ phát triển của Lào so với thế giới. Kinh nghiệm cho thấy, bất kỳ một nước nào và trong một thời kỳ nào, có đẩy mạnh xuất khẩu thì nền kinh tế nước đó trong giai đoạn có tốc độ phát triển cao.

1.2.3 Các hình thức xuất khẩu

Xuất khẩu được tiến hành dưới nhiều hình thức, sau đây là một số hình thức thường gặp [16] Trần Trí Thanh (2000), Giáo trình quản trị doanh nghiệp xuất khẩu, NXB Thống kê, tr. 14, 20, 27.

Xuất khẩu trực

tiếp

Xuất khẩu ủy

thác

Xuất khẩu hàng đổi

hàng

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 186 trang tài liệu này.

Tạm nhập

tái xuất

Giao dịch tại sở giao dịch hàng

hóa

Gia công

quốc tế

Các hình thức

xuất khẩu

* Xuất khẩu trực tiếp

Xuất khẩu trực tiếp là hình thức xuất khẩu trong đó doanh nghiệp trong nước trực tiếp xuất khẩu ra thị trường nước ngoài. Xuất khẩu trực tiếp đòi hỏi phải có nguồn vốn đủ lớn và đội ngũ cán bộ công nhân viên có năng lực và

trình độ để có thể trực tiếp tiến hành hoạt động kinh doanh xuất khẩu. Xuất khẩu trực tiếp có những ưu điểm nổi bật như: giảm bớt chi phí trung gian do đó tăng lợi nhuận doanh nghiệp và đơn vị xuất khẩu có thể liên lạc trực tiếp và đều đặn với khách hàng, với thị trường nước ngoài, từ đó nắm bắt ngay được nhu cầu cũng như tình hình của khách hàng nên có thể thay đổi sản phẩm và những điều kiện cần thiết.

* Xuất khẩu uỷ thác

Là hình thức xuất khẩu trong đó đơn vị kinh doanh xuất khẩu đóng vai trò là người trung gian hay đơn vị sản xuất ký kết hợp đồng mua bán hàng hoá, tiến hành các thủ tục cần thiết để xuất khẩu hàng hoá ra thị trường nước ngoài qua đó thu được một số tiền hoa hồng nhất định (theo tỷ lệ % giá trị lô hàng).

Ưu điểm của hình thức này là mức độ rủi ro thấp, đặc biệt không cần bỏ vốn vào kinh doanh, tạo được việc làm cho người lao động, đồng thời cũng thu được một khoản lợi nhuận đáng kể. Ngoài ra, trách nhiệm trong việc tranh chấp và khiếu nại thuộc về người sản xuất.

Phương thức xuất khẩu ủy thác có nhược điểm là phải trải qua trung gian và phải mất một tỷ lệ hoa hồng nhất định, nắm bắt thông tin về thị trường chậm. Vì vậy, doanh nghiệp phải lựa chọn phương thức phù hợp với khả năng của chính mình sao cho đạt hiệu quả cao nhất, tiết kiệm được chi phí, thu hồi vốn nhanh, doanh số bán hàng tăng, thị trường bán hàng được mở rộng thuận lợi trong quá trình xuất khẩu của mình.

* Xuất khẩu hàng đổi hàng

Xuất khẩu hàng đổi hàng còn gọi là buôn bán đối lưu, đây cũng là hình thức xuất khẩu trong đó người xuất khẩu cũng đồng thời là người nhập khẩu với lượng hàng hoá và dịch vụ trao đổi với nhau có giá trị tương đối.

Trong quá trình mua bán, ký kết hợp đồng, thanh quyết toán nhanh vẫn phải dùng tiền làm vật ngang giá chung.

* Tạm nhập tái xuất

Là tái xuất trực tiếp ra nước ngoài những mặt hàng trước đây đã nhập khẩu với nguyên dạng khi nhập (có thể qua sơ chế hoặc không qua sơ chế).

Giao dịch tái xuất bao gồm nhập khẩu và xuất khẩu với mục đích thu về một lượng ngoại tệ lớn hơn so với lượng ngoại tệ ban đầu bỏ ra, giao dịch với hình thức này luôn luôn thu hút được ba nước tham gia vào hoạt động xuất nhập khẩu: nước xuất khẩu, nước tái xuất khẩu và nước nhập khẩu.

* Giao dịch tại Sở giao dịch hàng hoá

Sở giao dịch hàng hoá là một thị trường đặc biệt tại đó thông qua những người môi giới, do Sở giao dịch chỉ định, người ta mua bán hàng hoá có khối lượng lớn, có tính chất đồng loạt và sản phẩm có thể thay thế cho nhau. Sở giao dịch hàng hoá thể hiện sự giao dịch tập trung quan hệ cung cầu về mặc hàng giao dịch trong một khu vực, ở một điểm nhất định.

* Gia công quốc tế

Là hình thức xuất khẩu mà trong đó một bên nhập khẩu nguyên liệu hoặc bán thành phẩm của bên khác để chế biến ra sản phẩm giao dịch, giao lại cho bên đặt gia công và nhận tiền gia công. Đây là hình thức giao dịch khá phổ biến của nhiều nước trong hoạt động ngoại thương.

1.3 Chính sách xuất khẩu các mặt hàng chiến lược

1.3.1 Khái niệm, nội dung, vai trò của chính sách xuất khẩu

* Khái niệm chính sách xuất khẩu:

Chính sách xuất khẩu là một tổng thể bao gồm các mục tiêu dài hạn, sự phân tích đánh giá thực trạng và tiềm năng xuất khẩu của quốc gia cùng những cơ hội và thách thức trong môi trường kinh doanh quốc tế đầy biến động, từ đó xây dựng nên hệ thống các chính sách, giải pháp và nhiệm vụ cần phải thực hiện để tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm xuất khẩu, nâng cao uy tín và ảnh hưởng của quốc gia, mở rộng và củng cố thị trường, nâng cao

kim ngạch xuất khẩu. Chính sách xuất khẩu là sự cụ thể hoá của chiến lược kinh doanh của một quốc gia. [2] Đỗ Đức Bình, TS. Nguyễn Thường Lạng (2004), Giáo trình kinh tế Quốc tế, tr. 33, 36. NXB lao động-xã hội, Hà nội,

[35] Bộ trưởng Bộ tài chính (1994), Sắc lệnh về chuyển đổi kinh tế tự nhiên- nửa tự nhiên sang nền kinh tế thị trường và thúc đẩy xuất khẩu số 14295,22/8/1994, Viêng chăn.

* Nội dung của chính sách xuất khẩu:

Như đã phân tích ở trên, nội dung của chính sách (sơ đồ 1.1) bao gồm 3 phân hệ chính, trong đó nội dung quan điểm, đường lối là vấn đề xuất phát điểm và giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Trong nền kinh tế hội nhập, cạnh tranh toàn cầu thì mặt hàng xuất khẩu phải có sức cạnh tranh cao, đem lại hiệu quả lớn; tức là phải chọn đúng mặt hàng xuất khẩu chiến lược, thể hiện tập trung trong cơ cấu các mặt hàng xuất khẩu.

Nhân tố quyết định quy mô, nhịp độ xuất khẩu hàng hoá là cơ cấu hàng xuất khẩu, đặc biệt là đối với hàng xuất khẩu chiến lược. Xác định cơ cấu hàng hoá có hiệu quả là một nội dung quan trọng của chính sách chuyển dịch cơ cấu hàng xuất khẩu chiến lược.

Trong nền kinh tế thị trường, việc đổi mới chính sách cơ cấu hàng xuất khẩu chiến lược phải căn cứ vào: thị trường xuất khẩu, điều kiện và khả năng sản xuất trong nước, hiệu quả. Trong ba yếu tố này, hiệu quả là yếu tố quan trọng nhất trong sự lựa chọn cơ cấu và mặt hàng xuất khẩu chiến lược.

Để nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của hàng xuất khẩu chiến lược cần có chính sách xây dựng cơ cấu mặt hàng theo hướng giảm tỷ trọng hàng thô và sơ chế đi đôi với tăng tỷ trọng các sản phẩm chế biến trong cơ cấu hàng xuất khẩu. Giảm tỷ trọng các sản phẩm xuất khẩu truyền thống đi đôi với tăng tỷ trọng các sản phẩm xuất khẩu mới, tăng tỷ trọng các sản phẩm có giá trị gia tăng cao trong giá trị kim ngạch xuất khẩu.

Không chỉ có “Cải tiến cơ cấu xuất khẩu theo hướng tăng tỷ trọng các mặt hàng chế biến, giảm tỉ trọng xuất khẩu nguyên liệu, tạo ra các mặt hàng xuất khẩu chiến lược, mà còn tiến tới “tạo thêm các mặt hàng xuất khẩu chiến lược, nâng sức cạnh tranh của hàng xuất khẩu trên thị trường, giảm tỷ trọng sản phẩm thô và sơ chế, tăng tỷ trọng sản phẩm chế biến sâu và tinh trong hàng xuất khẩu, tăng nhanh xuất khẩu dịch vụ”. Trích: báo cáo chính trị của Ban chấp hành trung ương Đảng, Viêng chăn 1996.

Do đó, nhiệm vụ của chúng ta là phải cải tiến cơ cấu hàng xuất khẩu theo những hướng cơ bản sau:

- Giảm tỷ trọng xuất khẩu thô và sơ chế, tăng tỷ trọng sản phẩm chế biến ngày càng sâu và tinh, giảm tỷ trọng xuất khẩu nông sản, lâm sản thô. Tiếp tục cấm xuất khẩu gỗ tròn, gỗ xẻ, giảm dần xuất khẩu quặng thô, tài nguyên chưa qua chế biến. Chuyển từ xuất khẩu nông sản thô sang thực phẩm chế biến có bao bì hiện đại, mẫu mã đẹp, thuận lợi cho bảo quản và sử dụng.

- Tăng cường đầu tư cho công nghiệp chế biến hàng xuất khẩu để một mặt nâng cao giá trị hàng xuất khẩu, mặt khác tận dụng được lao động trong nước. Kêu gọi vốn đầu tư nước ngoài vào những ngành sản xuất hàng xuất khẩu cần nhiều vốn để một phần thay thế hàng nhập khẩu.

- Nâng cao chất lượng hàng xuất khẩu nói chung và hàng chiến lược nói riêng để tăng sức cạnh tranh của hàng hoá Lào trên thị trường quốc tế.

- Tạo ra những ngành hàng xuất khẩu mới có giá trị cao, mạnh dạn đào thải những mặt hàng xuất khẩu không mang lại hiệu quả kinh tế hoặc hiệu quả giảm sút dần. Tiến hành phát triển quy hoạch các mặt hàng xuất khẩu chiến lược.

* Vai trò của chính sách xuất khẩu:

Chính sách xuất khẩu mặt hàng chiến lược có tầm quan trọng trong việc xây dựng mặt hàng xuất khẩu chiến lược bởi giữa sản xuất và xuất khẩu có mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại. Sản xuất tốt thì sẽ có hàng xuất

khẩu chiến lược chất lượng tốt, kim ngạch xuất khẩu sẽ tăng cao, kinh tế tăng trưởng và ngược lại. Sản xuất là điều kiện cần của xuất khẩu. Muốn tạo ra được hàng hoá chiếm lĩnh thị trường thì khâu sản xuất phải được chú trọng, để tạo ra sản phẩm chất lượng tốt, giá thành hạ. Muốn vậy phải tạo điều kiện để người sản xuất hiểu biết về thị trường của từng nước, từng khu vực trên thế giới và thị trường trong nước. Chính vì vậy, trong những năm vừa qua, nhà nước ta đã có nhiều biện pháp hỗ trợ người sản xuất hàng xuất khẩu, đặc biệt là hàng xuất khẩu chiến lược, như miễn hoặc giảm một phần thuế thu nhập cho các doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu. Bộ Thương mại và Công nghiệp Lào, các tham tán kinh tế tại nước ngoài cũng là những đầu mối cung cấp thông tin về tình hình thị trường của từng nước, từng khu vực trên thế giới cũng như các thông tin chung về biến động kinh tế thế giới nhằm giúp các doanh nghiệp xuất khẩu Lào có quan hệ làm ăn mua bán với nước ngoài giảm thiểu được những khó khăn và rủi ro một cách tối đa có thể. [12] Nguyễn Thừa Lộc, PGS.TS. Hoàng Minh Đường (2000), Giáo trình quản trị kinh doanh thương mại, NXB Giáo dục, tr. 37

Xây dựng các mặt hàng xuất khẩu chiến lược tốt sẽ phát triển mạnh hoạt động xuất khẩu dẫn đến tạo công ăn việc làm cho người lao động, nâng cao mức sống của người dân từ đó góp phần thúc đẩy quá trình phân công lao động trong nước theo hướng công nghiệp hoá là định hướng phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước Lào. Mức sống của người dân được cải thiện sẽ làm cho hoạt động thương mại trong nước sôi động hơn và làm phong phú thị trường nội địa hơn.

Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, một số quốc gia có lượng nhập khẩu lớn, có tiềm lực kinh tế mạnh đã lợi dụng những ý nghĩa tích cực của mặt hàng xuất khẩu chiến lược để gây áp lực về kinh tế đối với các nước xuất khẩu như bắt phải mở rộng thị trường cho một số loại hàng hoá của nước

mình sang thị trường của nước xuất khẩu với một một mức thuế suất ưu đãi, trừng phạt kinh tế... đặc biệt là đối với các nước đang và kém phát triển, từ đó gây áp lực về mặt chính trị. Ví dụ cụ thể là các cuộc chiến tranh kinh tế về chuối, cacao giữa một số nước Châu Phi, Nam Mỹ và Hoa Kỳ, chiến tranh về thép giữa Nga và Mỹ...

Việc xây dựng chính sách xuất khẩu các mặt hàng chiến lược có ý nghĩa vô cùng to lớn đối với hoạt động xuất khẩu nói riêng và nền kinh tế Lào nói chung. Trong điều kiện hiện nay, việc xây dựng mặt hàng xuất khẩu chiến lược là mang tính tất yếu đối với các quốc gia đang phát triển theo chiến lược hướng về xuất khẩu.

1.3.2. Khái niệm mặt hàng chiến lược

Cho đến nay vẫn chưa có một định nghĩa nào thống nhất ở phạm vi quốc tế. Tuy nhiên, trong quản lý hàng hoá xuất khẩu, mỗi quốc gia thường chia hàng xuất khẩu làm 3 loại: Hàng chiến lược, hàng quan trọng và hàng thứ yếu.[19] Lê Thị Anh Vân (2003), Đổi mới chính sách nhằm thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế Quốc tế(Sách chuyên khoa), NXB lao động, trang 22, 27, 39.

Nhìn chung, người ta hiểu rằng hàng chiến lược là loại hàng chiếm tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu quốc gia do có thị trường nước ngoài và điều kiện sản xuất trong nước thuận lợi, đạt hiệu quả cao. Hàng quan trọng là hàng không chiếm tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu, nhưng đối với từng thị trường, từng địa phương lại có vị trí quan trọng. Hàng thứ yếu là hàng xuất khẩu mà kim ngạch của chúng thường nhỏ. [1] Đỗ Đức Bình, PGS.TS. Bùi Anh Tuấn (2002), Giáo trình kinh tế quốc tế, tr. 13, Hà nội.

Sự phân loại này dựa trên tiêu chí tỷ trọng giá trị xuất khẩu của mặt hàng trong tổng kim ngạch xuất khẩu, nhưng tỷ trọng này cụ thể là bao nhiêu để coi một mặt hàng là mặt hàng xuất khẩu chiến lược lại không được thống

nhất giữa các quốc gia. Tuỳ từng quốc gia và ở những giai đoạn khác nhau, tỷ trọng này được đưa ra khác nhau. Một số nhà nghiên cứu từng cho rằng tỷ trọng của mặt hàng được coi là mặt hàng xuất khẩu chiến lược khi nó chiếm ít nhất 25% kim ngạch xuất khẩu của quốc gia. Còn theo các chuyên gia kinh tế tại Viện Quản lý xuất khẩu công nghệ, Trường đại học Berkele Mỹ, thì không thể đưa ra một tỷ trọng cụ thể trong khái niệm hàng xuất khẩu chiến lược, mà việc nhìn nhận một mặt hàng xuất khẩu chiến lược căn cứ vào lượng USD lớn (“Large USD volume”) trong tổng kim ngạch xuất khẩu.

Tuy nhiên, vị trí của mặt hàng chiến lược không phải là vĩnh viễn. Một mặt hàng ở thời điểm này có thể được coi là hàng xuất khẩu chiến lược, nhưng ở thời điểm khác thì không.

1.3.3. Quá trình xuất khẩu các mặt hàng chiến lược

Để có những mặt hàng xuất khẩu chiến lược, chúng ta cần phải đầu tư vốn và công nghệ cho quá trình sản xuất. Hiện nay, nguồn lực để đầu tư cho sản xuất hàng xuất khẩu, nhất là hàng xuất khẩu chiến lược của Lào còn hạn chế trong khi để đáp ứng cho hoạt động sản xuất hàng xuất khẩu chiến lược đòi hỏi một quy mô, công nghệ sản xuất lớn tốn rất nhiều vốn mà các doanh nghiệp trong nước không đáp ứng được. Điều nay dẫn đến cần phải có sự đầu tư từ bên ngoài, đó chính là đầu tư nước ngoài. [13] Lê Chi Mai (2001), Những vấn đề cơ bản về chính sách và quy trình chính sách, NXB Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh, tr. 10, 15, 38.

Đầu tư nước ngoài là một bộ phận cấu thành của toàn bộ hoạt động đầu tư của quốc gia. Trong những năm trước mắt khi mà nguồn vốn tích luỹ nội bộ còn hạn hẹp thì đầu tư nước ngoài chiếm vị trí quan trọng. Thông qua đầu tư trực tiếp của nước ngoài chúng ta tranh thủ được vốn, kỹ thuật và công nghệ mới, mở rộng thị trường ngoài nước, tiếp thu kinh nghiệm tiên tiến, trên cơ sở đó xây dựng những cơ sở kinh tế mới, hiện đại hoá cơ sở hiện có nhằm