Chính sách an ninh quốc phòng của Triều Nguyễn đối với vùng biên giới phía Bắc 1802 - 1858

KẾT LUẬN

Trong các chính sách của các vị vua đầu triều Nguyễn (từ 1802 đến 1858) đối với sáu tỉnh biên giới phía Bắc: Quảng Yên, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Hưng Hoá, Thái Nguyên và Cao Bằng, rất khó để có thể tách bạch đâu là chính sách an ninh, đâu là chính sách quốc phòng. Mục tiêu cao nhất của nhà Nguyễn đối với vùng đất này là duy trì ổn định trật tự, thiết lập ảnh hưởng của vương triều đối với các thổ tù, thổ ti địa phương và củng cố quốc phòng, tránh nguy cơ xâm chiếm từ phương Bắc. Các chính sách về văn hóa, kinh tế, đối ngoại cũng đều nhằm phục vụ cho mục đích tối cao đó. Tuy nhiên, trong phạm vi nhất định của một Luận văn Thạc sĩ chúng tôi đã cố gắng tách bạch hai cặp phạm trù này. Cơ sở của sự phân chia là dựa vào nghĩa gốc của hai cụm từ an ninh và quốc phòng. Do đó, chính sách an ninh của nhà Nguyễn là bao gồm toàn bộ những chính sách nhằm duy trì trật tự, yên ổn ở vùng biên giới. Chính sách quốc phòng là những chính sách nhằm xây dựng lực lượng quân đội (cả chính quy và địa phương), những chính sách nhằm ngăn ngừa nguy cơ xâm chiếm và xâm lấn từ bên ngoài, hay ngăn ngừa những nguy cơ có thể làm phương hại đến lợi ích quốc gia, lợi ích vương triều.

Triều Nguyễn được xây dựng trên cơ sở kế thừa nhiều thành tựu của các triều đại trước, tuy nhiên cũng phải đối phó với muôn vàn khó khăn. Đất nước vừa mới thống nhất sau một thời gian dài nội chiến, chia cắt. Việc ổn định lại kỷ cương trong nước, phát triển kinh tế, đấu tranh với các thế lực chống đối đã chiếm phần lớn tâm trí, sức lực của các vị vua, quan, nhân sĩ nhà Nguyễn. Bối cảnh khu vực và thế giới cũng đặt ra nhiều thách thức cho vương triều. Nguy cơ bị thôn tính bởi thực dân phương Tây với vũ khí quân sự hiện đại hơn đã hiển hiện trước mắt nhất là sau các sự kiện Anh thôn tính Singapore (1818), Hiệp ước Luân Đôn (1824) và Chiến tranh thuốc phiện

(1840-1843). Nhà Thanh dù đã suy yếu do sự xâu xé của các thế lực thực dân châu Âu, nhưng lịch sử của dân tộc đã cho các vua quan nhà Nguyễn bài học phải luôn cảnh giác với thế lực ngoại xâm phương Bắc. Để hiểu được các chính sách của nhà Nguyễn thì cần phải đặt các chính sách đó trong bối cảnh trong nước, khu vực và quốc tế đầu thế kỷ XIX.

Do vị trí địa lý giáp với Trung Quốc lại là nơi sinh sống, tụ cư của nhiều tộc người, sáu tỉnh biên giới phía Bắc có vị thế địa chính trị, địa quân sự đặc biệt quan trọng. Trong thời gian đầu, các chính sách an ninh quốc phòng của nhà Nguyễn đối vùng đất này có phần mềm mỏng, nặng về giáo dục, thu phục là chính. Chính sách quyền nghi tạm đặt được thực thi dưới thời kỳ đầu trị vì của vua Gia Long đã giải quyết được những khó khăn ban đầu khi đất nước mới được thống nhất về mặt lãnh thổ và cương vực. Tuy nhiên, từ khi Minh Mệnh lên ngôi, nhất là sau cải cách hành chính của Minh Mệnh năm 1831, chế độ quyền nghi tạm đặt này của triều đình không còn mang lại hiệu quả và không phù hợp với mục đích xây dựng một thể chế trung ương tập quyền mạnh. Triều đình đã tăng cường cử quan lại triều đình đến trấn giữ vùng biên viễn này.

Những cải cách hành chính trên thực tế đã không mang lại kết quả như mong đợi của triều đình nhà Nguyễn. Mục đích của triều đình khi thực hiện cải cách hành chính là từng bước với tay tới các vùng biên viễn, tuy nhiên cuộc “cải thổ quy lưu” đã đánh mạnh vào chế độ thổ ty tồn tại lâu đời trên vùng đất biên viễn phía Bắc. Sự phản ứng mạnh mẽ của các thổ ty thế tập đã khiến triều đình phải nhiều phen đánh dẹp, các thế lực cát cứ vẫn nổi lên, nhưng từ đây về sau, ảnh hưởng của nhà Nguyễn ở khu vực này dần dần được tăng cường.

Đối với vấn đề xây dựng lực lượng quốc phòng, nhà Nguyễn đã kết hợp lực lượng dân binh địa phương và quân đội chính quy của nhà nước. Các lực

lượng quân sự này ngoài việc duy trì trật tự an ninh địa phương còn có nhiệm vụ quan trọng hơn là trấn giữ vùng biên cương của tổ quốc. Một loạt hệ thống đồn, ải, thành cũng được xây dựng mới hoặc khôi phục sửa chữa với chức năng canh phòng và kiểm soát đi lại, buôn bán, mậu dịch của dân chúng ở biên giới. Trong khi ngân khố quốc gia vẫn phụ thuộc nhiều vào các hoạt động khai mỏ và thuế khóa, nhà Nguyễn đành chấp nhận cho lực lượng thương nhân, di dân Hoa Kiều vào trong nước khai thác khoáng sản, buôn bán.

Tuy nhiên, nhà Nguyễn cũng đã ý thức được những nguy cơ tiềm ẩn đối với an ninh quốc gia từ lực lượng Hoa kiều này. Chính vì vậy, nhà nước đã thực hiện nhiều biện pháp một mặt hạn chế sự giao dịch với người Hoa, mặt khác tăng cường kiểm soát. Đối với các lực lượng chống đối triều đình nhà Thanh có âm mưu xâm lấn đất đai biên giới, nhà Nguyễn kiên quyết đánh đuổi. Trong nhiều trường hợp, các vua Nguyễn còn phối hợp với quan quân nhà Thanh để đánh dẹp. Sự kết hợp mềm dẻo giữa chính sách an ninh, quốc phòng, kinh tế, ngoại giao đã giúp nhà Nguyễn giữ vững được vùng biên cương phía Bắc trước khi để đất nước rơi vào tay thực dân Pháp. Câu nói của vua Minh Mệnh toát lên quan điểm bao trùm của nhà Nguyễn về tầm quan trọng của việc đảm bảo an ninh quốc phòng ở vùng biên giới phía Bắc: “việc phòng bị ngoài biên là việc trước tiên, ta nên phòng bị như thể loài chim lúc chưa mưa đã bị ràng rịt chỗ cửa tổ… Huống chi cổ nhân đã nói: Binh lính có thể trăm năm không dùng đến nhưng không thể một ngày không phòng bị” [73, tr. 60].