Tăng Cường Công Tác Giải Thích, Hướng Dẫn Áp Dụng Pháp Luật, Giám Đốc Xét

Ba là: việc thi hành hình phạt cải tạo không giam giam giữ trên thực tế còn nhiều tồn tại, hạn chế, thông qua công tác giám sát, kiểm tra đã phát hiện nhiều vi phạm; những tồn tại, hạn chế đó được phản ánh như sau:

"Tuy nhiên, công tác này còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đặt ra, việc phân công bố trí cán bộ theo dõi, quản lý chưa đồng bộ, thống nhất; năng lực và đội ngũ cán bộ tư pháp - hộ tịch chưa đáp ứng yêu cầu; việc chỉ đạo, hướng dẫn chưa thường xuyên, kịp thời; sự phối hợp giữa các cấp, các ngành, đoàn thể chưa chặt chẽ, chưa huy động sự tham gia tích cực của các đoàn thể chính trị xã hội và nhân dân để xác lập trật tự kỷ cương trong hoạt động thực thi pháp luật nói chung và lĩnh vực thi hành án phạt tù cho hưởng án treo, hình phạt cải tạo không giam giữ nói riêng. Số lượng bản án Tòa án các cấp chuyển giao cho ủy ban nhân dân cấp xã theo dõi, quản lý, giáo dục thiếu chặt chẽ, một số trường hợp tiếp tục tái phạm trong thời gian chấp hành án" [61].

"Qua kiểm tra thực tế một số đơn vị cơ sở, việc chấp hành ba Nghị định số 59,60,61/CP của Chính phủ chưa được nghiêm túc, công tác quản lý của chính quyền cấp cơ sở còn lúng túng, lỏng lẻo, chưa đạt hiệu quả. Trách nhiệm cơ quan tổ chức chưa được quy định rõ ràng, có trường hợp bỏ mặc cho người phạm tội hoặc cho gia đình, thậm chí có tổ chức, cá nhân được giao giám sát giáo dục người phạm tội còn né tránh không muốn nhận trách nhiệm, làm cho người phạm tội mặc cảm, xa lánh cộng đồng, có trường hợp dẫn đến tái phạm tội. Công tác giám sát, kiểm tra chưa được thực hiện, dẫn đến tình trạng tùy tiện nửa vời hoặc buông lỏng quản lý việc thực hiện công việc này ở cơ sở" [62].

- Hình phạt cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định;

Một là, Điều 36 BLHS chưa ghi nhận đầy đủ một định nghĩa pháp lý, trong đó thể hiện rõ đặc điểm, nội dung, điều kiện áp dung của loại hình phạt này.

Hai là, Điều 36 BLHS quy định hình phạt này được áp dụng “khi xét thấy” (chúng tôi nhấn mạnh) nếu để người bị kết án đảm nhiệm chức vụ, hành nghề hoặc làm công việc đó thì có thể gây nguy hại cho xã hội”. Đây là quy định mang tính chất tuỳ nghi đánh giá dành cho Toà án. Về mặt lý luận quy định như vậy là chưa chuẩn xác, vì nó chỉ đúng với những trường hợp điều luật về tội phạm quy định hình phạt này có tính chất lựa chọn áp dụng. Chỉ trong những trường hợp như vậy, Toà án mới có quyền tự do đánh giá nên hay không nên áp dụng hình phạt đối với bị cáo với sự cân nhắc nhu cầu cần thiết bảo vệ các lợi ích của xã hội. Còn đối với các trường hợp điều luật về tội phạm và hình phạt quy định bắt buộc áp dụng thì Toà án phải tuyên hình phạt này mà không cần xem xét có hay không nên áp dụng.

Ba là, hình phạt cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc công việc nhất được quy định trong các điều luật về tội phạm và hình phạt trong Phần các tội phạm BLHS còn chung chung, không rõ ràng. Nhiều điều luật chỉ quy định khái quát là cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định, hoặc cấm đảm nhiệm chức vụ, làm những nghề hoặc công việc nhất định mà không cần chỉ rõ chức vụ nào, nghề nghiệp hoặc công việc nào bị cấm nếu phạm tội đó. Ví dụ: đối với tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của nhà nước (khoản 4 Điều 144) nhà làm luật quy định người phạm tội bị cấm đảm nhiệm chức vụ quản lý tài sản của nhà nước, với các tội khác lại không quy định tương tự như vậy được, như tội tham ô hoặc các tội xâm phạm hoạt động tư pháp quy định từ Điều 293 đến Điều 303 BLHS.

- Hình phạt tước một số quyền công dân

Thứ nhất, Điều 39 BLHS chưa đưa ra được một định nghĩa pháp lý đầy đủ về loại hình phạt này. Mặt khác, tiêu đề của quy định tại điều luật cũng không chính xác, vì khi quy định “tước một số” tức là tước ít nhất là từ hai quyền công dân trở lên, thế nhưng trong thực tiễn xét xử, tuỳ từng trường hợp cụ thể Toà án có thể quyết định tước một hoặc nhiều quyền công dân.

Thứ hai, Điều 39 BLHS quy định “Công dân Việt Nam bị kết án phạt tù về tội xâm phạm an ninh quốc gia ….., thì bị tước một hoặc một số quyền sau đây:…."

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 120 trang tài liệu này.

Theo cách quy định này có thể hiểu là đối với người phạm tội mà bị phạt tù thì đương nhiên bị áp dụng loại hình phạt này, Toà án không được phép tuỳ nghi áp dụng. Thế nhưng Điều 92 BLHS lại quy định “có thể”, tức là tuỳ nghi áp dụng loại hình phạt này đối với các tội phạm xâm phạm ANQG. Như vậy ở đây đã có sự mâu thuẫn trong quy định của BLHS liên quan tới hình phạt này.

Thứ ba, Điều luật quy định hình phạt này được áp dụng với người bị kết án phạt tù. Do quy định không rõ ràng như vậy, nên có ý kiến cho rằng hình phạt tước một số quyền công dân có thể áp dụng kèm theo không chỉ với hình phạt tù có thời hạn mà cả với hình phạt tù chung thân. Theo quan điểm của chúng tôi, hình phạt không tước tự do này chỉ nên áp dụng đối với người bị phạt tù có thời hạn, bởi vì theo quy định của luật và cách hiểu truyền thống thì một người khi đã bị phạt tù chung thân thì sẽ bị cách ly vĩnh viễn khỏi cuộc sống xã hội, phải ở tù suốt đời và trong trường hợp ấy, Toà án không thể tuyên phạt cấm cư trú kèm theo mà không biết chắc chắn hình phạt này có được thi hành hay không. Ngoài ra với quy định tại khoản 2 của Điều 39: “Thời hạn tước một số quyền công dân là từ 1 năm đến 5 năm kể từ ngày chấp hành xong hình phạt tù….” đã thể hiện rõ ý chí của nhà làm luật là hình phạt này chỉ có thể áp dụng kèm theo hình phạt tù có thời hạn.

Thứ tư, Điều 39 BLHS quy định hình phạt tước một số quyền công dân được áp dụng với công dân Việt Nam bị kết án phạt tù về tội xâm phạm ANQG hoặc tội phạm khác trong những trường hợp do BLHS quy định. Trong khi đó ở Phần các tội phạm BLHS, nhà làm luật chỉ quy định hình phạt không tước tự do này đối với các tội xâm phạm ANQG ở Chương XI, còn không có quy định hình phạt này cho các tội phạm trong các chương khác Phần các tội phạm BLHS. Rõ ràng là có sự thiếu đồng bộ giữa quy định Phần chung và Phần các tội phạm trong BLHS, gây khó khăn cho các Toà án khi xét xử nên cần phải khắc phục.

- Hình phạt tịch thu tài sản;

Thứ nhất, Điều 40 BLHS quy định hình phạt tịch thu tài sản được áp dụng với những người bị kết án về các tội nghiêm trọng, rất nghiêm trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, không phân biệt là các loại tội phạm này được thực hiện bằng lỗi cố ý hoặc vô ý. Thế nhưng kết quả nghiên cứu toàn bộ 38 điều luật về tội phạm và hình phạt trong Phần các tội phạm có quy định HPBS này lại cho thấy không có tội phạm nào trong số này là tội phạm vô ý. Như vậy, ở đây đã có sự mâu thuẫn không thống nhất trong quy định giữa Phần chung và Phần các tội phạm của BLHS liên quan đến hình phạt tịch thu tài sản.

Thứ hai, trong số 38 điều luật về tội phạm và hình phạt có quy định hình phạt tịch thu tài sản thì chỉ có Điều 140 BLHS quy định có tính chất bắt buộc áp dụng hình phạt này đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Trong khi đó, nhiều tội phạm cùng loại (như tội cướp tài sản, tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản…) có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội cao hơn nhiều so với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, nhưng điều luật về tội phạm ấy chỉ quy định tuỳ nghi áp dụng loại hình phạt này. Như vậy, ở đây không có sự công bằng trong phân hoá TNHS, vì thế chúng tôi cho rằng chỉ

nên quy định tuỳ nghi áp dụng hình phạt tịch thu tài sản đối với tội phạm lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.

2.2.2.2 Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế

-Về mặt lập pháp:

BLHS năm 1999 là kết quả của sự kế thừa và phát triển của cả một hệ thống các nguyên tắc, chế định. Tuy vậy, những nhược điểm, hạn chế, bất cập của thực tiễn tư pháp hình sự áp dụng các quy định của BLHS về hình phạt không tước tự do cho thấy nguyên nhân của nó cũng xuất phát từ chính sự chưa hoàn thiện của BLHS mà chúng tôi đã nêu ở phần trên của luận văn.

Những tồn tại, hạn chế của luật thực định đã gây khó khăn cho việc áp dụng và thi hành của các cơ quan bảo vệ pháp luật. Ví dụ như: sự quy định không rõ ràng giữa miễn hình phạt, miễn trách nhiệm hình sự và hình phạt cảnh cáo khiến các Toà án khó áp dụng. Luật quy định biên độ quá rộng như ở hình phạt tiền cũng có khả năng dẫn tới sự áp dụng tuỳ tiện, việc áp dụng pháp luật không thống nhất, không tuân thủ các nguyên tắc pháp chế và công bằng trong luật hình sự.

Tỷ lệ hình phạt không tước tự do được quy định trong BLHS trong mối tương quan với hình phạt tước tự do còn khiêm tốn, chưa có vị trí xứng đáng trong hệ thống hình phạt của BLHS nước ta.

Hầu hết các hình phạt bổ sung không tước tự do đều được quy định dưới dạng tuỳ nghi áp dụng cho nên đã dẫn tới việc ít được sự quan tâm của các Thẩm phán, và hệ quả là ít được áp dụng và khi áp dụng vẫn còn có sai sót.

-Về mặt áp dụng:

Do trình độ nhận thức về mặt pháp luật của một bộ phận cán bộ làm công tác xét xử còn hạn chế nên khi giải quyết một số vụ án hình sự cụ thể còn tỏ ra lúng túng; việc đánh giá tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi

phạm tội, nhân thân người phạm tội cũng như các tính tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự còn chưa chính xác.

Ngoài ra còn có nguyên nhân do một số ít Thẩm phán thiếu tinh thần trách nhiệm, không loại trừ do tiêu cực mà cố ý áp dụng sai pháp luật, đưa ý chí chủ quan vào trong quá trình giải quyết vụ án.

Tình trạng áp dụng hình phạt không tước tự do còn hạn chế còn do những người có thẩm quyền xét xử khi quyết định hình phạt thường thiên về nội dung trừng trị, răn đe mà chưa quan tâm đến việc lựa chọn loại hình phạt có khả năng đem lại hiệu quả cao trong việc giáo dục, cải tạo người phạm tội trở thành người có ích cho xã hội.

-Về mặt thi hành:

Công tác quản lý của chính quyền cấp cơ sở còn lúng túng, lỏng lẻo, chưa đạt hiệu quả. Trách nhiệm cuả các cơ quan, tổ chức chưa cao, có trường hợp bỏ mặc cho người phạm tội hoặc cho gia đình, thậm chí có tổ chức, cá nhân được giao giám sát giáo dục người phạm tội còn né tránh không muốn nhận trách nhiệm.

Hệ thống các cơ quan thi hành án hoạt động thiếu hiệu quả, vẫn còn nhiều án tồn đọng không thể thi hành, trong đó do cả nguyên nhân chủ quan và khách quan khác nhau.

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2

Qua việc nghiên cứu, phân tích các quy định của BLHS năm 1999 hiện hành về hình phạt không tước tự do có thể rút ra một số kết luận sau:

Các quy định về trong pháp luật hiện hành có sự hoàn thiện đáng kể so với BLHS năm 1985 và trước đó. BLHS năm 1999 đã pháp điển hoá để loại bỏ hình phạt tước danh hiệu quân nhân, là loại hình phạt bổ sung không tước tự do, bản chất là biện pháp xử lý mang tính chất hành chính; nội dung, phạm

vi, điều kiện áp dụng và về kỹ thuật lập pháp đối với các quy định về hình phạt không tước tự do đã được sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện một cách đáng kể. Về cơ bản, các hình phạt không tước tự do đã được quan tâm hơn, thể hiện ở sự tăng lên về số lượng các điều luật và khung hình phạt có quy định các loại hình phạt này.

Tuy nhiên, nghiên cứu về từng loại hình phạt không tước tự do cụ thể và việc áp dụng trên thực tiễn cho thấy chúng vẫn còn những tồn tại, hạn chế, đó là:

Đối với đa số các hình phạt không tước tự do, BLHS còn chưa đưa ra được định nghĩa pháp lý phản ánh đầy đủ bản chất pháp lý và các dấu hiệu cơ bản của chúng.

Còn tồn tại những quy định không rõ ràng, khó áp dụng; những quy định chưa có sự thống nhất, đồng bộ giữa phần chung và phần các tội phạm của BLHS; biên độ áp dụng một số hình phạt quá rộng dễ tạo ra sự tuỳ tiện, tiêu cực trong việc áp dụng.

Tỷ trọng hình phạt không tước tự do trong BLHS còn khiêm tốn, chưa có vị trí xứng đáng trong hệ thống hình phạt của BLHS nước ta.

Chương 3

MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỤ VỀ HÌNH PHẠT KHÔNG TƯỚC TỰ DO

3.1. Tăng cường công tác giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật, giám đốc xét xử, thanh tra, kiểm tra hoạt động áp dụng pháp luật của Toà án các cấp.

Trong thời gian vừa qua, mặc dù có nhiều quy định của BLHS còn có những cách hiểu khác nhau dẫn đến có những vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật ở Tòa án các cấp nhưng lại không có sự giải thích của UBTVQH, không có hướng dẫn hoặc nếu có hướng dẫn của TANDTC và Hội đồng Thẩm phán TANDTC thì lại chậm, phần nào ảnh hưởng tới chất lượng giải quyết, xét xử các loại án của các Tòa án các cấp. Công tác này cần phải được quan tâm đúng mức để nâng cao hiệu quả.

Toà án cấp trên cần phải tăng cường việc kiểm tra, tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn các Tòa án cấp dưới áp dụng thống nhất pháp luật và đường lối xét xử.

Theo quy định của pháp luật, Tòa án cấp trên giám đốc việc xét xử của Tòa án cấp dưới; TANDTC giám đốc việc xét xử của các Tòa án trong cả nước để đảm bảo việc áp dụng pháp luật trong công tác xét xử được nghiêm chỉnh và thống nhất.

Thông qua công tác giám đốc xét xử để kiểm tra hoạt động xét xử của Tòa án cấp trên đối với Tòa án cấp dưới, thông qua đó sửa chữa, khắc phục những sai sót, lệch lạc của Tòa án cấp dưới. Công tác giám đốc của Tòa án cấp trên thường được thực hiện thông qua các hoạt động xem xét lại bản án, quyết định của Tòa án cấp dưới theo các thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm.