Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư không chuyên nghiệp trên thị trường chứng khoán tập trung theo pháp luật Việt Nam

mang lại sẽ giúp các nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư nghiệp dư, không có nhiều hiểu biết về thị trường mới có công cụ để thẩm định, lựa chọn danh mục đầu tư, dự báo tình hình phát triển doanh nghiệp và đưa ra quyết định đầu tư. Nói cách khác, đối với nhà đầu tư không chuyên, thông tin về định mức tín nhiệm là thông tin quan trọng hỗ trợ quyết định trong việc đầu tư trái phiếu. Định mức được biển hiện dưới hình thức các ký hiệu dễ hiểu được thừa nhận bởi nhà đầu tư. Ví dụ theo hệ thống xếp hạng của Moody’s sẽ có các hệ số tín nhiệm được ký hiệu là Aaa, Aa1, Baa1, hay B1; theo hệ thống xếp hạng của S&P, có các mức xếp hạng AAA(ít bị vỡ nợ nhất), AA+, AA, AA-, A+, A...D (nghĩa là đã bị vỡ nợ rồi)

Sự tham gia của các tổ chức định mức tín nhiệm là không hề mới. Thực tế việc tham gia của các tổ chức này trên thị trường chứng khoán khá là phổ biến ở các nước trong khu vực và trên thế giới. Ở Nhật Bản, các tổ chức định mức tín nhiệm đã tham gia vào TTCK từ năm 1990. Tất cả các nước trong khu vực (trừ Lào, Campuchia) đều đã thiết lập CRA trên dưới 15 năm. Ở châu Mỹ La tinh và Đông Nam Á hiện nay, các cơ quan quản lý chứng khoán quốc gia đều bắt buộc việc định mức tín nhiệm cho các công cụ nợ. Ở các nước này, các chứng khoán nợ nhất định phải được định giá bởi một tổ chức định mức tín nhiệm đã được thừa nhận trước khi chào bán. Với Thái Lan, chính phủ qui định khi doanh nghiệp phát hành trái phiếu thì bắt buộc phải được đánh giá định mức tín nhiệm. Với Philippines và nhiều nước vùng châu Mỹ La-tinh, chính phủ yêu cầu các tổ chức ngân hàng, bảo hiểm phải được tiến hành đánh giá định mức tín nhiệm định kỳ hàng năm. Khối ASEAN cũng đã thành lập Diễn đàn các doanh nghiệp CRA như một tổ chức doanh nghiệp ngành nghề của các nước Đông Nam Á. Hiệp hội các CRA của châu Á đã được thiết lập với sự trợ giúp của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB).

Mặc dù có vai trò quan trọng như vậy, nhưng hiện nay ở Việt Nam chưa có công ty định mức tín nhiệm nào được cấp phép hoạt động và được các thành viên tham gia thị trường chấp nhận sử dụng rộng rãi. Hiện tại mới chỉ có 3 tổ chức tham gia vào lĩnh vực xếp hạng tín dụng (bao gồm Trung tâm thông tin tín dụng của Ngân hàng nhà nước VN CIC, Trung tâm khoa học thẩm định tín nhiệm doanh

nghiệp CRC và Công ty thông tin và xếp hạng tín nhiệm C&R), tuy nhiên chưa phải là doanh nghiệp định mức tín nhiệm theo thông lệ quốc tế, mà giống như là của cơ quan thông tin tín dụng hơn là công ty xếp hạng tín dụng, chưa cung cấp dịch vụ định mức tín nhiệm đối với các đợt phát hành trái phiếu và công cụ nợ trên thị trường, và chưa đưa ra các tiêu chuẩn để xếp hạng tín dụng các doanh nghiệp. Khuôn khổ pháp lý hiện tại cũng chưa có quy định về việc thành lập và hoạt động của doanh nghiệp định mức tín nhiệm. Hoạt động định mức tín nhiệm là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, với yêu cầu hoạt động và tính chất hoạt động đặc thù, cần phải có Nghị định riêng của Chính phủ quy định về thành lập, hoạt động của doanh nghiệp định mức tín nhiệm tại Việt Nam. Thực tế ở Việt Nam hiện nay, CRA mới đang ở giai đoạn dự thảo, mặc dù việc thành lập một tổ chức định mức tín nhiệm đã được bàn tới từ năm 2004. Tháng 5/2004, Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) đã cùng với Viện Nghiên cứu Nomura (Nhật Bản) tổ chức hội thảo, trong đó có sự tham gia của Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cùng các thành viên thị trường trái phiếu, để giới thiệu mô hình công ty định mức tín nhiệm và đề xuất việc xây cơ sở pháp lý cho loại công ty này để phát triển thị trường vốn. Đến năm 2012, Bộ tài chính đã lấy ý kiến về dự thảo Nghị định thành lập và hoạt động của doanh nghiệp định mức tín nhiệm. Cơ chế, chính sách về thành lập, tổ chức và hoạt động của Công ty định mức tín nhiệm (CRA) lẽ ra phải hoàn thành từ năm 2013 theo lộ trình phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam đến 2020 đã được Bộ Tài chính phê duyệt vào tháng 2/2013. Theo lộ trình này, bắt đầu từ năm 2014 đến hết năm 2016 là thời gian để triển khai cơ chế, chính sách. Tuy nhiên đến đầu năm 2014, Vụ Tài chính báo cáo: việc năm 2013 vẫn chưa có khung khổ pháp lý về hoạt động định mức tín nhiệm là một trong những tồn tại hạn chế trong năm qua, đồng thời đẩy lùi thời gian hoàn thành Nghị định dự kiến lên quý I/2014. Hết quý I/2014, cũng là thời điểm cuối cùng Vụ Tài chính ngân hàng (Bộ Tài chính) dự kiến hoàn thành dự thảo Nghị định về dịch vụ định mức tín nhiệm, hiện nay dự thảo đang được tiếp tục thảo luận và cho ý kiến. Nhưng khi nào một công ty định mức tín nhiệm mới có thể bắt đầu đi vào hoạt động ở Việt Nam vẫn còn là vấn đề chưa có lời đáp.

Vì vậy, giải pháp hiện nay để giúp nhà đầu tư không chuyên, là khẩn trương xây dựng và hoàn thiện Nghị định về thành lập doanh nghiệp định mức tín nhiệm, để giúp cho nhà đầu tư nói chung, nhà đầu tư không chuyên nghiệp nói riêng có thêm một công cụ hiệu quả trong việc đánh giá đầu tư, để có quyết định đầu tư đúng đắn trước trái phiếu các công ty niêm yết tại Sở Giao dịch. Chúng ta có thể tham khảo mô hình CRA của một số nước trên thế giới, để xây dựng mô hình CRA cho phù hợp với hoàn cảnh của đất nước hình [Xem phụ lục 8]

KẾT LUẬN

Báo cáo về môi trường kinh doanh toàn cầu của Công ty Tài chính Quốc tế (IFC) năm 2013 đánh giá Việt Nam ở vị trí thứ 157 về bảo vệ nhà đầu tư. Kết quả này, tuy có cải thiện 12 bậc so với năm 2012 (vị trí 169), nhưng vẫn thuộc hàng “đội sổ” trên bản đồ thế giới. Như vậy, mặc dù đã rất nỗ lực trong việc cải thiện môi trường đầu tư, hoàn thiện hệ thống pháp luật, minh bạch và giảm thiểu các thủ tục hành chính, nhưng kết quả vẫn chưa được như chúng ta mong đợi. Bảo vệ nhà đầu tư là bảo vệ thị trường. Đây là một nguyên tắc đơn giản trên lý thuyết. Nhưng để thực hiện được trên thực tế quả là còn nhiều khó khăn.

Nhà đầu tư không chuyên với những đặc điểm của mình, luôn ở vị thế yếu hơn các nhà đầu tư chuyên nghiệp, quyền lợi của họ càng dễ bị xâm hại hơn, đây là đối tượng chiếm số lượng phần lớn trên TTCK và cũng là đối tượng cần được bảo vệ nhất. Nhà nước đặt ra các quy định của pháp luật, bảo vệ chủ thể này bằng cách công nhận các quyền tham gia thị trường, quyền được cung cấp thông tin về thị trường, quyền được bảo vệ quyền sở hữu đối với tài sản đầu tư của họ, thực hiện việc thanh tra kiểm tra và xử lý vi phạm khi có các hành vi xâm phạm quyền lợi của họ.

Việc tạo điều kiện thuận lợi để nhà đầu tư không chuyên nghiệp thực hiện các quyền này, cũng như là nâng cao các biện pháp thanh tra, xử lý vi phạm để bảo vệ tối đa các quyền này của nhà đầu tư là yêu cầu bắt buộc đối với hệ thống pháp luật về chứng khoán và TTCK, nhằm tạo ra một môi trường đầu tư hấp dẫn, một kênh huy động vốn dồi dào tạo động lực phát triển cho nền kinh tế. Luận văn này với việc phân tích các quy định của pháp luật Việt Nam về TTCK trong việc bảo vệ nhà đầu tư nghiệp dư, đưa ra và phân tích một số khía cạnh thực tế trong hoạt động kinh doanh chứng khoán ở Việt Nam còn gặp nhiều hạn chế. Bên cạnh đó, tác giả luận văn còn mong muốn đề xuất một số khuyến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện hơn hệ thống pháp luật để bảo vệ nhóm nhà đầu tư này, nhằm mục đích tăng tính khả thi và phát huy được tối đa hiệu quả của các quy định pháp luật khi áp dụng vào thực tiễn.