Một Số Vấn Đề Lý Luận Về Báo Chí Và Vai Trò Báo Chí Với Tcc Dnnn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn có 3 chương như sau:

Chương 1: Một số vấn đề lý luận về báo chí và vai trò báo chí với TCC DNNN

Nội dung chương này giải quyết các vấn đề lý luận về TCC DNNN nói chung, một số quan điểm định hướng của Đảng, Nhà nước về vấn đề TCC DNNN và vai trò của báo chí cách mạng Việt Nam, trong đó nhấn mạnh vai trò của báo chí với vấn đề TCC DNNN.

Chương 2: Thực trạng thông tin báo chí về TCC DNNN

Chương này trình bày toàn bộ số liệu khảo sát cũng như thuyết minh kết quả khảo sát về nội dung và hình thức chuyển tải thông tin về TCC DNNN trên 04 tờ báo được khảo sát. Đây là những dữ liệu quan trọng để đánh giá ưu nhược điểm và tìm ra giải pháp cho vấn đề.

Chương 3: Kiến nghị một số giải pháp nâng cao vai trò của báo chí về TCC DNNN

Trên cơ sở dữ liệu ở chương 2, chương 3 đã tiến hành đánh giá điểm mạnh và những điểm còn hạn chế của công tác thông tin tuyên truyền về TCC DNNN trên 04 báo. Từ đó, tác giả đưa ra một số kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng thông tin về TCC DNNN thời gian tới.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 164 trang tài liệu này.

CHƯƠNG 1

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BÁO CHÍ VÀ VAI TRÒ BÁO CHÍ

VỚI TCC DNNN

1.1. Báo chí, thông tin báo chí và sự giám sát phản biện của báo chí trong phát triển kinh tế - xã hội

1.1.1. Khái niệm báo chí và thông tin báo chí

Theo giáo trình Cơ sở lý luận báo chí truyền thông của các tác giả: Dương Xuân Sơn, Đinh Văn Hường, Trần Quang (2004), báo chí là một bộ phận của truyền thông đại chúng, nhưng là bộ phận chiếm vị trí trung tâm, vai trò nền tảng vào có khả năng quyết định, tính chất, khuynh hướng, chi phối năng lực và hiệu quả tác động của truyền thông đại chúng. Báo chí là một hiện tượng đặc biệt phổ biến tác động từng ngày, từng giờ vào xã hội. Quy mô phạm vi, hình thức hoạt động của báo chí ngày càng mở rộng, thu hút sự quan tâm chú ý của đại bộ phận xã hội, trở thành một phương tiện có sức mạnh được sử dụng vào các mục đích rất khác nhau như: nhân đạo, kinh doanh, kinh tế, chính trị và quân sự, không có một đảng chính trị, một tổ chức lực lượng kinh tế xã hội nào không sử dụng báo chí như một phương tiện thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ của mình.

Trong xã hội hiện đại, báo chí ngày càng thể hiện vai trò, vị thế đặc biệt quan trọng. Báo chí đã và đang đóng góp hết sức to lớn vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm sự phát triển bền vững của xã hội. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và môi trường truyền thông số hiện nay, báo chí và truyền thông nói chung có vai trò đặc biệt quan trọng. Báo chí là loại hình hoạt động thông tin mang tính chính trị - xã hội.

Khái niệm “thông tin” được bắt nguồn từ tiếng Latinh informetio, gốc của từ tiếng Anh information. Hai ông Philippe Breton và Serge Proulx trong cuốn sách “bùng nổ truyền thông” giải thích rằng: Khái niệm này có liên quan đến nét đặt trưng Roma, biểu hiện sự mong muốn giảng dạy, truyền đạt. Nó có hai hướng nghĩa: Thứ nhất là nói về một hành động cụ thể để tạo ra một hình dạng “forme”, thứ hai là, nói về sự truyền đạt một ý tưởng, một khái niệm hay biểu tượng. Hai hướng nghĩa này cùng tồn tại, một nhằm vào sự tạo lập cụ thể, một nhằm vào sự

truyền đạt kiến thức và truyền đạt, đây là tiêu biểu cho sự phát minh của tiếng Latinh. Nó thể hiện sự gắn kết của hai lĩnh vực kỹ thuật và kiến thức.

Hiện nay, khi khoa học và công nghệ phát triển đến trình độ cao, trong các lĩnh vực khoa học, thuật ngữ “thông tin” cũng có những cách hiểu khác nhau khi sử dụng đến nó. Trong báo chí được dùng để nói về chất liệu ngôn ngữ sống, sự miêu tả, câu chuyện kể, bằng chứng, chỉ cần nó thể hiện một nhân tố của thực tại.

Trong lý luận báo chí, khái niệm “thông tin” cũng đang tồn tại hai cách hiểu: Một là tri thức, tư tưởng do nhà báo tái tạo và sáng tạo từ hiện thực cuộc sống. Hai là sự loan báo cho mọi người biết. Theo cách hiểu thứ nhất, thông tin thể hiện tính chất khởi đầu, khởi điểm (tương tự với khái niệm hình tượng trong nghệ thuật, hàng hóa trong kinh tế - chính trị…). Đây chính là đặc trưng cơ bản của báo chí nói chung. Còn theo cách hiểu thứ hai là sử dụng các phương tiện kỹ thuật hiện có để truyền đạt kết quả sáng tạo của nhà báo ra thế giới xung quanh. Như vậy, thì thông tin cũng chính là chức năng của báo chí (theo nghĩa là sử dụng phương tiện kỹ thuật để phổ biến kết quả lao động sáng tạo của nhà báo).

Trong hoạt động báo chí, thông tin là công cụ chủ yếu để nhà báo thực hiện mục đích của mình. Thông tin trở thành “cầu nối” giữa báo chí và công chúng. Nó là “dụng cụ làm việc” của nhà báo, với sự giúp đỡ của dụng cụ đó, những công việc đa dạng và quan trọng được thực hiện. Có thể coi những công việc của báo chí như một hệ thống xã hội đặc biệt.

Trong thực tiễn báo chí, thuật ngữ “thông tin” có nhiều cách sử dụng khác nhau. Có trường hợp, các nhà báo sử dụng nó để biểu thị tính chất của các thông báo ngắn, không kèm theo lời phân tích, bình luận về một sự kiện mới (như tin văn hay tin ngắn). Trong trường hợp khác, nó được dùng để chỉ tất cả các thể loại được dùng để ghi chép những sự kiện, hiện tượng mới như: tin tức, tường thuật, phỏng vấn… Nhiều khi một tin ngắn cũng được gọi là “thông tin”.

Nhưng bất cứ tác phẩm báo chí nào (tin vắn, phim tài liệu, tin của đài phát thanh…) cũng đều chứa đựng thông tin. Tóm lại, “thông tin” là cách gọi truyền

thống trong nghề báo, theo nghĩa chính xác nhất của từ này thì đó là “thông tin sự kiện”. Ngoài ta, trên báo, trong chương trình phát thanh hay trên vô tuyến truyền hình còn có “thông tin lý luận”, “thông tin giải thích”, “thông tin nghệ thuật” v.v… [45]

Thuật ngữ “thông tin” còn có cách hiểu rộng hơn. Để hiểu thuật ngữ này một cách đầy đủ, đòi hỏi phải xem xét từ sự ứng dụng riêng biệt. Chúng ta có thể gọi “toàn bộ các tác phẩm”, hay “hệ thống những tin tức”… là thông tin. Như vậy, thuật ngữ “thông tin” nhiều khi còn được hiểu như một danh từ tập hợp. Khi xem xét khái niệm thông tin trong hệ thống khái niệm của lí luận báo chí thì cách hiểu như vậy không phù hợp, vì ý nghĩa riêng của thuật ngữ “thông tin” thường được sử dụng theo thói quen hay theo kinh nghiệm. Ví dụ, khi nghe đài hay đọc báo mà người đọc không thu nhận được điều gì mới mẻ, họ sẽ nói: “tác phẩm nghèo thông tin” thậm chí là “không có thông tin”. Điều này dường như vô lý. Nhiệm vụ của báo chí là mang thông tin đến cho công chúng nhưng tại sao họ lại không tìm thấy chúng trong tác phẩm? Thế nhưng đây là điều có thật khi thông tin không phản ánh được thực tế cuộc sống, không thỏa mãn nhu cầu của công chúng.

Ở dạng hoàn chỉnh, khái niệm thông tin chứa đựng nội dung rất phong phú; nó có quan hệ trực tiếp đến chức năng và hiệu quả của công tác báo chí, đến “nguyên tắc” cung cấp thông tin, đến những yêu cầu nghiệp vụ báo chí và những nguyên tắc tác động lẫn nhau của các mặt nói trên. Khái niệm “thông tin” là nền tảng của công tác báo chí, cho nên khi nghiên cứu lí luận báo chí cần chú ý đến ý nghĩa của thuật ngữ này.

Nhận thức về thông tin phát triển song song với nhận thức về chức năng và đối tượng phản ánh của báo chí. Muốn có sự nhận thức đúng đắn về thông tin, cần xác định được mục đích hoạt động của báo chí, đồng thời phải nêu lên định hướng có tính nguyên tắc cho những hoạt động thực tiễn của một nền báo chí. Sự định hướng rò ràng sẽ trang bị cho nhà báo phương pháp thông tin và biết cách vận dụng thông tin có hiệu quả để thực hiện chức năng của báo chí. Một hướng quan trọng trong

cách tiếp cận thông tin báo chí là mỗi chương trình, mỗi tác phẩm phải được xem xét kỹ lưỡng trong hệ thống những mối quan hệ giữa báo chí và công chúng. Tác phẩm báo chí (trong lí luận về thông tin thường dùng thuật ngữ “bài báo”) là điểm trung gian (cầu nối) của hệ thống Nhà báo – Tác phẩm – Công chúng.

Tác phẩm (bài báo, chương trình phát thanh hay truyền hình) do nhà báo chuẩn bị và được in trên báo hay phát sóng. Đối với công chúng, tác phẩm báo chí mới chỉ thể hiện qua chất lượng của thông tin tiềm năng. Bởi vì những thông tin đó chưa chắc đã được công chúng tiếp nhận. Có nhiều tác phẩm (bài báo) giữ vai trò là “cầu nối”, phục vụ cho việc trao đổi thông tin giữa nhà báo và công chúng, nhưng công chúng không tiếp nhận, mặc dù tác phẩm (hay chương trình) đã được đăng báo hay phát sóng. Hiện tượng đó diễn ra khi công chúng không đọc báo, không xem truyền hình hay không nghe đài (có nhiều lý do dẫn đến hiện tượng này, chẳng hạn như kỹ thuật in kém, sóng truyền hình yếu v.v… nhưng quan trọng hơn cả mà người làm báo cần chú ý là bài viết, hay chương trình phát thanh, truyền hình… không hấp dẫn được người đọc, người xem, người nghe). Trong những trường hợp như vậy, mối quan hệ nhà báo – tác phẩm – công chúng bị phá vỡ. Điều đó dẫn đến tình trạng là không có khả năng chuyển thông tin tiềm năng thành thông tin hiện thực. Thông tin hiện thực là thông tin được nhà báo sáng tạo và được công chúng tiếp nhận qua các phương tiện thông tin đại chúng hoặc có thể họ là “người nhận thứ hai” (nghe người đã từng nghe, xem, đọc kể lại). Việc đảm bảo sự ổn định trong mối quan hệ lẫn nhau giữa nhà báo và công chúng được thể hiện qua các tác phẩm và chương trình là rất cần thiết, đảm bảo cho thông tin tiềm năng trở thành thông tin hiện thực. Vì thế mà trong khoa học hiện đại có một cách định nghĩa về thông tin như sau: Thông tin không chỉ đơn giản là tác phẩm báo chí mà là những tác phẩm báo chí khi đã được công chúng tiếp nhận [45].

Trong hoạt động báo chí, khi tìm hiểu về khái niệm thông tin cần đặt nó trong mối liên hệ trực tiếp với vấn đề hiệu quả, tức là ảnh hưởng trực tiếp của thông tin đối với công chúng, hướng dẫn nhận thức và giáo dục đạo đức cho họ để họ có hành động đúng đắn. Vì vậy, có thể đồng tình với định nghĩa: Thông tin là phần tri thức

được sử dụng để định hướng, tác động đến những hành động tích cực và quản lý xã hội, thực hiện mục đích giữ gìn những đặc điểm phẩm chất, sự hoàn thiện và sự phát triển hệ thống. (Như là phương tiện tác động trong mối quan hệ báo chí – công chúng).

Thông tin báo chí là dạng thông tin xã hội đặc thù, mang tính thời sự, phổ cập và rất quan trọng về phương diện chính trị - xã hội. Để xã hội loài người tồn tại và phát triển, con người cần nhiều loại hoạt động như sản xuất của cải vật chất để duy trì sự sống, sáng tạo nghệ thuật để thỏa mãn tinh thần. Một phần của sự hoạt động đó là hoạt động báo chí nhằm cung cấp cho công chúng những thông tin, tức là thông báo cho công chúng biết mọi sự kiện, hiện tượng diễn ra hàng ngày trong đời sống xã hội. "Nhưng thông tin báo chí là những thông tin chính trị - xã hội. Nghĩa là thông tin báo chí bao giờ cũng chứa đựng những giá trị xã hội hay chính trị. Thông tin là đặc trưng của ngành truyền thông đại chúng so với các ngành khác" [45, tr.51,52].

Tiêu chí đánh giá một thông tin tốt là: khách quan, kịp thời, đúng thời điểm, chính xác, đầy đủ, độc đáo, thích hợp và đại chúng.

Còn theo Thông tư số 18/2012/TTLT- BTC-BTTTT ngày 14/02/2012, hướng dẫn quản lý, sử dụng kinh phí hỗ trợ tác phẩm báo chí chất lượng cao ở Trung ương và địa phương giai đoạn 2011 – 2015 của Liên bộ Văn hoá - Thông tin, Bộ Tài chính (2012), tiêu chí đánh giá tác phẩm báo chí chất lượng cao, được các cơ quan quản lý nhà nước nghiên cứu quy định cụ thể, đó là: "Những tác phẩm mang lại hiệu quả thiết thực cho toàn xã hội hoặc một vùng miền, địa phương; có nhiều tìm tòi, phát hiện những vấn đề mới nảy sinh trong cuộc sống hàng ngày; có nội dung phù hợp, hấp dẫn người đọc, người nghe, người xem; phù hợp với quan điểm chỉ đạo, tuyên truyền, đường lối, chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước". Do vậy, báo chí cần hướng tới những tiêu chí này.

Ngày nay ai cũng biết con người cần thông tin về nhiều mặt, nhiều lĩnh vực, nhất là thông tin về sự kiện chính trị và kinh tế xã hội. Để đáp ứng nhu cầu thông tin của công chúng, mỗi loại hình báo chí đều có thế mạnh riêng của mình. Nhà báo

cần hiểu rò đặc trưng các loại hình để thông tin một cách hiệu quả. Với báo in, dù ra đời sớm nhất và chịu sự cạnh tranh khốc liệt của một số loại hình báo chí khác trong thời đại kỹ thuật số, nhưng báo in vẫn khẳng định được vai trò, vị trí và tồn tại song song với các loại hình báo chí khác, bởi những đặc trưng, thế mạnh riêng của nó. Đặc trưng lớn nhất của thông tin trên báo in là khả năng phân tích, bình luận, lý giải sâu rộng đầy đủ các vấn đề, sự kiện.

1.1.2. Giám sát và phản biện của báo chí

Khái niệm giám sát: Trong cuốn “Tìm hiểu một số thuật ngữ trong Văn kiện Đại hội X của Đảng”, giám sát được hiểu là “sự theo dòi, kiểm tra, phát hiện, đánh giá của cá nhân, tổ chức, cộng đồng người đối với cá nhân, tổ chức, cộng đồng người khác trong các lĩnh vực hoạt động kinh tế - xã hội, trong việc thực hiện Hiến pháp, pháp luật, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách của Nhà nước, các quyền lợi, nghĩa vụ của công dân, của các tổ chức chính trị - xã hội và kiến nghị phát huy ưu điểm, thành tựu, xử lý đối với tổ chức, cá nhân có những hành vi sai trái”.

Qua những tìm hiểu và tổng hợp trên, có thể tạm hiểu khái niệm giám sát trên những khía cạnh:

- Giám sát là hành vi độc lập, từ bên ngoài. Giám sát là hoạt động theo dòi, quan sát, xem xét, nhận định về việc làm của đối tượng chịu sự giám sát.

- Mục đích của giám sát là xem xét việc làm của đối tượng bị giám sát có đúng những quy định, quy chế, chuẩn mực đã đặt ra hay không. Qua đó phát hiện những khiếm khuyết trong tổ chức và hoạt động của đối tượng bị giám sát để có những kiến nghị và biện pháp can thiệp, khắc phục kịp thời nhằm hướng hoạt động của đối tượng đi đúng hướng.

PBXH : Thuật ngữ PBXH được sử dụng chính thức trong Báo cáo chính trị tại Đại hội X của Đảng Cộng sản Việt Nam, theo đó, “PBXH là phản biện nói chung, nhưng có quy mô và lực lượng rộng rãi hơn của xã hội, của nhân dân và các nhà khoa học về nội dung, phương hướng, chủ trương, chính sách, giải pháp phát triển kinh tế - xã hội, khoa học - công nghệ, giáo dục, y tế, môi trường, trật tự an

ninh chung toàn xã hội của Đảng, Nhà nước và các tổ chức liên quan. PBXH là phát huy dân chủ XHCN và quyền làm chủ của nhân dân, ý thức trách nhiệm của nhân dân trong việc tham gia quản lý Nhà nước, góp ý kiến với cán bộ, công chức và các cơ quan Nhà nước… PBXH là nhu cầu cần thiết và là đòi hỏi bắt buộc của quá trình lãnh đạo và điều hành đất nước, khắc phục tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí và các tiêu cực khác”. [5, (23), tr239-240]

Phản biện trên báo chí: Báo chí từ trước đến nay vẫn thường được xem là công cụ chính trị của giai cấp cầm quyền. Vì thế, PBXH của báo chí dễ bị hiểu sai lệch là phản biện những vấn đề giai cấp cầm quyền đưa ra. Hiểu như thế là chỉ mới hiểu một mặt của PBXH của báo chí. Đối tượng của PBXH của báo chí là bất cứ vấn đề nào nảy sinh trong cuộc sống. Từ sự phản biện đó, báo chí kịp thời định hướng nhận thức cho quần chúng cũng như phản hồi, góp ý để giai cấp cầm quyền đưa ra chính sách hợp lý hơn.

Tính phản biện trong báo chí hiện đại là bước phát triển của tính chiến đấu của báo chí cách mạng. Báo chí cách mạng coi tính chiến đấu như là một yếu tố quan trọng khẳng định vai trò và vị trí của báo chí đối với đời sống xã hội thông qua hình thức phê bình và tự phê bình trên báo chí. Tính chiến đấu – nghĩ là làm cho chân lý được sáng tỏ, điều phi chân lý bị đẩy lùi; làm cho cái mới được sinh sôi nảy nở, cái cũ héo hon tàn lụi; làm cho cái tiến bộ được phát triển, cái lạc hậu bị xóa bỏ. Với ý nghĩa này, tính phản biện, suy cho cùng cũng là tính chiến đấu của báo chí hiện đại. PBXH của báo chí hiện đại làm cho cái đúng được bảo vệ, được làm sáng rò, cái sai được đẩy lùi.

Ở nước ta, lần đầu tiên trong Nghị quyết Trung ương 6 lần hai khóa VIII, Đảng cộng sản Việt Nam đã ghi nhận, khẳng định báo chí và truyền thông đại chúng là một trong bốn hệ thống giám sát xã hội. Đây là bước phát triển quan trọng về lý luận, nhận thức của Đảng về vai trò xã hội của báo chí và truyền thông đại chúng. Tại Đại hội Đảng XI, Đảng Cộng sản Việt Nam đã chính thức ghi nhận, yêu cầu nền báo chí cách mạng Việt Nam nhận thêm vai trò, nhiệm vụ PBXH. Nghị quyết Đại hội về phát triển hệ thống thông tin đại chúng nêu rò: “Chú trọng nâng