Áp dụng pháp luật dân sự về hiệu lực của di chúc trong thực tiễn xét xử của Tòa án

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT

NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THANH

ÁP DỤNG PHÁP LUẬT DÂN SỰ VỀ HIỆU LỰC CỦA DI CHÚC

TRONG THỰC TIỄN XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN

Chuyên ngành : Luật dân sự

Mã số : 60 38 30

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Phùng Trung Tập

HÀ NỘI - 2011

MỤC LỤC

Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục		Trang
MỞ ĐẦU		1
Chương 1: CÁC ĐIỀU KIỆN CÓ HIỆU LỰC CỦA DI CHÚC		4
1.1.	Tổng quan về di chúc theo pháp luật dân sự		4
1.2.	Điều kiện có hiệu lực của di chúc		5
1.2.1.	Di chúc do cá nhân lập		5
1.2.1.1.	Điều kiện để di chúc được coi là hợp pháp		5
1.2.1.2.	Những yêu cầu khác đối với di chúc		15
1.2.2.	Hiệu lực của di chúc		18
1.2.2.1.	Thời điểm có hiệu lực của di chúc 19
1.2.2.2.	Xác định mức độ có hiệu lực của di chúc		22
1.2.3.	Hiệu lực di chúc chung của vợ chồng		27
1.2.4.	Những hạn chế về quyền định đoạt của người lập di (theo Điều 669 Bộ luật Dân sự)	chúc	32
	Chương 2: ÁP DỤNG PHÁP LUẬT DÂN SỰ VỀ HIỆU LỰC CỦA		37
	DI CHÚC TRONG THỰC TIỄN XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN
2.1.	Thực trạng tranh chấp và giải quyết tranh chấp về thừa kế theo di chúc		37
2.2.	Các trường hợp tranh chấp về thừa kế theo di chúc và nguyên nhân của nó		41
2.2.1.	Tranh chấp giữa người khác với người thừa kế theo di chúc		41

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 101 trang tài liệu này.

2.2.2. Tranh chấp giữa người thừa kế theo luật với người thừa kế 43 theo di chúc

2.2.3. Tranh chấp giữa những người thừa kế theo di chúc với nhau 45

2.3. Thực tiễn giải quyết các tranh chấp về thừa kế theo di chúc 45

2.3.1. Tranh chấp về hiệu lực của di chúc do di chúc miệng nhưng 46 không có hai người làm chứng ghi chép như quy định, tuy là

di chúc có điều kiện nhưng Tòa án vẫn xử theo di chúc

2.3.2. Tranh chấp về hiệu lực của di chúc miệng và di chúc bằng 48 văn bản

2.3.3. Tranh chấp di sản do các thừa kế có ý kiến khác nhau về 51 di chúc

2.3.4. Tranh chấp về hiệu lực của di chúc do di chúc đã lập không 53 đúng thủ tục mà pháp luật quy định

2.3.5. Tranh chấp do người lập di chúc đã định đoạt cả tài sản của 55 người khác

2.3.6. Tranh chấp thừa kế do di chúc bị hư hỏng không xác định 56 được nội dung

2.3.7. Tranh chấp di sản thừa kế do người làm chứng di chúc 57 không đủ điều kiện theo quy định của pháp luật

Chương 3: HƯỚNG HOÀN THIỆN CỦA PHÁP LUẬT VỀ HIỆU 60

LỰC CỦA DI CHÚC

3.1. Về vấn đề nội dung của di chúc 60

3.1.1. Về quyền của người lập di chúc 60

3.1.2. Về quyền thừa kế 61

3.1.3. Về người không được quyền hưởng di sản 62

3.1.4. Về người thừa kế 63

3.2. Về vấn đề hình thức của di chúc 64

3.2.1. Về việc từ chối nhận di sản của người thừa kế 64

3.2.2. Về sự đồng ý của cha, mẹ hoặc người giám hộ đối với việc 65 lập di chúc của người tròn mười lăm tuổi nhưng chưa đủ

mười tám tuổi

3.2.3. Đối với di chúc có chữ viết tắt hoặc viết bằng ký hiệu 66

3.2.4. Về người làm chứng 67

3.2.5. Về di chúc bằng văn bản không có người làm chứng 67

3.2.6. Về di chúc có chứng nhận của công chứng Nhà nước hoặc 68 chứng thực của Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn

3.2.7. Quy định lại các loại di chúc 69

3.3. Về hiệu lực của di chúc 70

3.3.1. Về thời điểm mở thừa kế và thời điểm có hiệu lực của di chúc 70

3.3.2. Về mức độ hiệu lực của di chúc 71

3.3.3. Bỏ Điều 660 Bộ luật Dân sự: Di chúc bằng văn bản có giá 72 trị như di chúc được công chứng, chứng thực

3.3.4. Về thay thế di chúc 72

3.3.5. Về di chúc bị thất lạc, hư hại 73

3.3.6. Về việc giải thích di chúc 74

3.4. Hiệu lực di chúc chung vợ chồng 75

3.4.1. Về những định hướng chung 75

3.4.2. Các kiến nghị cụ thể 78

3.5. Về Điều 669 của Bộ luật Dân sự: Cách tính 2/3 của một suất 86 thừa kế theo pháp luật

3.6. Sự thống nhất giữa văn bản luật và văn bản hướng dẫn thực 88 hiện luật

KẾT LUẬN 89

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 90

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài

Thừa kế là một chế định quan trọng trong hệ thống pháp luật dân sự Việt Nam. Khi xã hội càng phát triển, các mối quan hệ kinh tế và xã hội cũng phát triển đa dạng, nếu như trước đây vấn đề thừa kế được điều chỉnh bởi các quy phạm đạo đức, phong tục tập quán thì hiện nay đã chịu sự điều chỉnh trực tiếp của các quy phạm pháp luật về thừa kế.

Chế định thừa kế tuy là một chế định khá hoàn chỉnh trong Bộ luật Dân sự năm 2005 nhưng vẫn còn có những thiếu sót, hạn chế. Theo thống kê của ngành Tòa án trong những năm gần đây, số vụ việc tranh chấp về thừa kế luôn có số lượng lớn và phức tạp trong các tranh chấp về dân sự - điều này là hoàn toàn bình thường trong giai đoạn quá độ chuyển giao giữa hai thời kỳ cũ và mới như ở Việt Nam. Hoàn thiện các quy định về thừa kế là cơ sở để luật đi vào thực tiễn đời sống, là căn cứ để giải quyết các vấn đề liên quan đến thừa kế.

2, Tình hình nghiên cứu đề tài

Tính đến thời điểm hiện nay đã có khá nhiều công trình khoa học nghiên cứu về thừa kế được công bố. Các công trình khoa học này thường tập trung nghiên cứu một vấn đề trong thừa kế như: thừa kế theo pháp luật, thừa kế theo di chúc, về di sản thừa kế, thừa kế thế vị, về người thừa kế không được hưởng di sản,…

Các công trình tiêu biểu có thể kể đến là: "Thừa kế theo pháp luật của công dân Việt Nam từ năm 1945 đến nay", của Tiến sĩ Phùng Trung Tập, Nhà xuất bản Tư pháp, 2004; "Luật Thừa kế Việt Nam", của Tiến sĩ Phùng Trung Tập, Nhà xuất bản Hà Nội, 2008; "Hoàn thiện quy định về thừa kế trong Bộ luật Dân sự", của Tiến sĩ Phạm Văn Tuyết, Tạp chí Luật học, số Đặc san về sửa đổi, bổ sung Bộ luật Dân sự, tháng 11/2003); "Di chúc và vấn đề hiệu lực

của di chúc", của Tiến sĩ Phạm Văn Tuyết, Tạp chí Luật học, số 6/1995; "Di sản thừa kế và thời điểm xác lập quyền sở hữu đối với di sản thừa kế", của Tiến sĩ Nguyễn Minh Tuấn, Tạp chí Luật học, số 11/2007;…

Những công trình nói trên chỉ đề cập đến các vấn đề theo hướng nghiên cứu cụ thể mà chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu, toàn diện vấn đề: Áp dụng pháp luật dân sự về hiệu lực của di chúc trong thực tiễn xét xử của Tòa án. Do vậy, học viên chọn đề tài Áp dụng pháp luật dân sự về hiệu lực của di chúc trong thực tiễn xét xử của Tòa án để làm luận văn Cao học Luật của mình với tính chất chuyên sâu và không có sự trùng lặp với bất kỳ công trình khoa học nào khác về vấn đề này đã được công bố.

3. Mục đích, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu đề tài

* Mục đích:

Luận giải để chứng minh những điểm hoàn thiện và chưa hoàn thiện của quy định về điều kiện có hiệu lực của di chúc.

Vấn đề áp dụng pháp luật dân sự về hiệu lực của di chúc trong thực tiễn xét xử của Tòa án: những vướng mắc, khó khăn,...

Đề xuất hướng sửa đổi, bổ sung để góp phần hoàn thiện các quy định về điều kiện có hiệu lực của di chúc.

* Nhiệm vụ của luận văn

Luận văn có nhiệm vụ phân tích những quy định phù hợp, chưa phù hợp hoặc chưa đồng bộ của Bộ luật Dân sự với các quy định hướng dẫn thực hiện Luật; Thống kê những tranh chấp, khó khăn vướng mắc trong quá trình áp dụng các quy định pháp luật dân sự về hiệu lực của di chúc thừa kế. Qua đó đưa ra được những giải pháp hoàn thiện.

* Phạm vi nghiên cứu đề tài

Luận văn chỉ nghiên cứu và phân tích các điều kiện có hiệu lực của di chúc theo pháp luật Việt Nam.

4. Phương pháp tiếp cận vấn đề

Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, luận văn tổng hợp các phương pháp nghiên cứu của khoa học liên ngành và chuyên ngành; coi trọng phương pháp kết hợp lôgic với lịch sử, tổng hợp, so sánh, phương pháp chuyên gia; tổng kết thực tiễn,...

5. Những điểm mới của luận văn

Trên cơ sở phân tích ưu nhược điểm của những quy định pháp luật về điều kiện có hiệu lực của di chúc, luận văn đề cập đến thực trạng áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp về thừa kế theo di chúc, qua đó đề xuất hướng hoàn thiện của pháp luật về hiệu lực di chúc. Luận văn sẽ bám sát thực tế áp dụng luật - cụ thể là việc áp dụng pháp luật dân sự về hiệu lực của di chúc trong thực tiễn xét xử của Tòa án để đưa ra nhận xét cụ thể hơn về tình hình thực hiện pháp luật về điều kiện có hiệu lực của di chúc, góp phần hoàn thiện chế định thừa kế.

6. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương:

Chương 1: Các điều kiện có hiệu lực của di chúc

Chương 2: Áp dụng pháp luật dân sự về hiệu lực của di chúc trong thực tiễn xét xử của Tòa án

Chương 3: Hướng hoàn thiện của pháp luật về hiệu lực của di chúc.

Chương 1‌

CÁC ĐIỀU KIỆN CÓ HIỆU LỰC CỦA DI CHÚC

1.1. Tổng quan về di chúc theo pháp luật dân sự

Điều 646 Bộ luật Dân sự quy định: "Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết" [17].

Di chúc còn được gọi là chúc thư do cá nhân còn sống tự nguyện lập ra với mục đích dịch chuyển tài sản thuộc quyền sở hữu của mình cho người còn sống khác, sau khi người lập di chúc chết. Người lập di chúc dựa vào ý chí và tình cảm của mình (mang tính chủ quan) định đoạt cho người khác được hưởng di sản sau khi qua đời. Do tính chất chủ quan của ý chí và mục đích chuyển dịch tài sản của người lập di chúc cho người khác hưởng sau khi chết đã phản ánh tính độc lập và tự định đoạt của người lập di chúc.

Di chúc theo quy định của pháp luật dân sự phải nhằm chuyển tài sản của người lập di chúc cho người khác sau khi người lập di chúc chết. Xét về tính chất của giao dịch dân sự, di chúc là sự thể hiện ý chí đơn phường, hoàn toàn độc lập, tự định đoạt ý chí của cá nhân người lập di chúc mà không có bất kỳ ý kiến của ai, do vậy di chúc là giao dịch dân sự một bên. Giao dịch này là loại giao dịch đặc biệt, tuy các điều kiện của chủ thể lập di chúc, ý chí của chủ thể, nội dung và hình thức của di chúc đều phù hợp với quy định của pháp luật về các điều kiện có hiệu lực của di chúc nhưng di chúc chỉ phát sinh hiệu lực thi hành sau khi người để lại di chúc chết.

Người được hưởng thừa kế theo di chúc chỉ có quyền nhận tại sản của người lập di chúc kể từ khi người lập di chúc chết. Người thừa kế theo di chúc nhận di sản và là chủ sở hữu của di sản được hưởng và thừa kế theo di chúc là căn cứ xác lập quyền sở hữu tài sản của người thừa kế.

Tuy nhiên, di chúc thể hiện ý chí chủ quan của người lập, do đó ý định của người lập di chúc nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi