Mối Quan Hệ Giữa Nguồn Lực, Khả Năng Và Năng Lực

trị của tri thức bên trong và ngoài ranh giới của doanh nghiệp. Như vậy, khả năng tích hợp bổ sung cho khả năng năng động, và có thể được phân biệt chúng bằng cách tập trung vào việc xác định và thực hiện các ranh giới công ty phù hợp.

Khả năng năng động của doanh nghiệp là năng lực của mình để kết hợp và tái kết hợp khả năng hoạt động hiện tại và mới để đáp ứng với những thay đổi trên thị trường. Khả năng tích hợp bổ sung vào khả năng năng động bằng cách làm cho doanh nghiệp tổ chức nguồn lực và khả năng hoạt động, phát triển hiệu quả nội bộ và cơ sở quản lý tri thức của công ty. Theo quan điểm năng lực, khả năng tích hợp cung cấp sự phối hợp cần thiết các nguồn lực của doanh nghiệp và khả năng khác nhau. Năng lực của một công ty sau đó được tạo ra bằng cách kết hợp và tái kết hợp, khả năng năng động, và tích hợp thông thường để tạo ra giá trị trong thị trường mục tiêu thông qua việc sản xuất, sử dụng các nguồn lực chiến lược của công ty (Sanchez & Heence, 1996).

Như vậy, “các nguồn lực và khả năng” đề cập đến tất cả các tài sản mà doanh nghiệp có thể sử dụng để phát triển và triển khai với mục tiêu sản xuất và cung cấp sản phẩm, dịch vụ có tiềm năng lợi nhuận. Tài sản bao gồm tất cả các yếu tố đầu vào tài chính, vật chất, trí tuệ, công nghệ và tổ chức mà doanh nghiệp sử dụng để phát triển, sản xuất, sửa đổi, cải tiến và cung cấp các sản phẩm và dịch vụ của mình cho khách hàng. Sau đó, khả năng của công ty có thể là tập trung trong hoạt động điều hành, và mỗi loại khả năng của doanh nghiệp có một chu kỳ sống khác nhau (Helfat & Peteraf, 2003). Khả năng điều hành của một công ty cấu thành năng lực của công ty để kết hợp, lắp ráp, và triển khai các tài sản khác nhau mà nó sử dụng với cách thức định trước, hoạt động, thói quen, quy trình, hệ thống và các kỹ năng của nhân viên để làm cho sản phẩm và dịch vụ là một nguồn lợi nhuận tiềm năng của công ty. Chúng thường bao gồm các hoạt động công ty đã t ập trung vào năng lực quản lý, kỹ thuật và tiếp thị (Spanos & Lioukas, 2001).

Năng lực là khả năng duy trì, tri ển khai, phối hợp các nguồn lực và khả năng theo cách giúp công ty đạt được mục tiêu trong những bối cảnh cạnh tranh (Sanchez & Heene, 1996, 2004) - đòi hỏi sự phối hợp của cả nguồn lực và khả năng và do đó

chiếm một cấp độ thứ bậc cao hơn so với các nguồn lực và khả năng. Năng lực cũng có thể được xem như là biểu hiện của “quá trình học hỏi liên quan đến công ty, đặc biệt là làm thế nào để phối hợp các kỹ năng sản xuất đa dạng và tích hợp nhiều dòng công nghệ” (Prahalad & Hamel, 1990; Ljungquist, 2007). Các công ty khác nhau không chỉ trong nguồn gốc của các nguồn lực và khả năng, mà còn ở khả năng triển khai, phối hợp các nguồn lực và khả năng của mình. Dođó, các công ty c ạnh tranh dựa vào năng lực và khả năng khác nhau của mình.

Mối quan hệ giữa các nguồn lực, khả năng và năng lực của công ty được giải thích qua cách thức các nguồn lực và khả năng của một công ty tương tác với nhau (Hình 2.3). Khả năng điều hành của một công ty sử dụng các nguồn lực của công ty, trong đó bao gồm tất cả nguồn lực hữu hình và vô hình, nguồn nhân lực, hoặc tài sản tri thức. Khả năng điều hành có thể thực hiện quá trìnhđ ổi mới và tái kết hợp sử dụng khả năng động của doanh nghiệp. Khi khả năng điều hành mới và hiện tại liên quan đến nhau và điều phối bởi khả năng tích hợp của một danh nghiệp, chúng có

Các năng lực hiện tại

Current competence (s) Xây dựng năng lực đổi mới và triển khai khả năng năng động

và tích hợp của công ty

Khả năng năng động tái triển khai

những khả

Các khả năng năng động

Dynamic capabilities

Các khả năng tích hợp

Integrative capabilities

Khả năng tích hợp phối hợp các khả năng điều hành của công ty

năng điều

hành của công ty

Nguồn lực ngày càng vô hình và

Khả năng

Marketing

Nguồn lực công nghệ Technological resources

Những khả năng điều hành

Khả năng

công nghệ

Nguồn lực tổ chức Organizational resources

Khả năng quản trị hàng ngày

Nguồn lực nhân sự Human resources

Khả năng điều hành hoạt động trong những nguồn lực của công ty

khó khăn

hơn để trao đổi

Nguồn lực tài chính Financial resources

Nguồn lực vật chất Physical resources

Hình 2.3: Mối quan hệ giữa nguồn lực, khả năng và năng lực

Nguồn : Hubbard.G & ctg, 2008

thể phát triển thành một năng lực tổ chức cho phép công ty cạnh tranh trên thị trường (Freiling & ctg, 2008).

Nghiên cứu của Sanchez & Heence (1996, 2004), Hubbard & ctg (2008), Freiling & ctg (2008) khẳng định rằng năng lực được tạo ra bằng cách thêm khả năng, phối hợp nguồn lực sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh và cho phép các công ty đạt được mục tiêu chiến lược của mình. Một quyết định của công ty mô tả như là động cơ mong muốn thu hẹp khoảng cách chiến lược giữa nhận thức và trạng thái mong muốn của bất kỳ các yếu tố hệ thống của công ty, chẳng hạn như các nguồn lực, khả năng và năng lực của mình (Sanchez & Heence, 1996). Thông qua quá trình này, một công ty thích nghi với một môi trường năng động sẽ thăm dò và khai thác tiềm năng nhằm đáp ứng mục tiêu đề ra (Sanchez & Heence, 1996).

Theo Sanchez & Heence (1996, 2004) thì các tổ chức được tổ chức như hệ thống mở các nguồn lực và dòng chảy nguồn lực được triển khai và phối hợp trong quy trình tạo ra giá trị và phân phối giá trị. Tổ chức có hiệu quả thì phải được thiết kế và quản lý như các hệ thống mở tìm kiếm mục tiêu. CBV đã được xây dựng thành một phương pháp tiếp cận “năng động, hệ thống, nhận thức và toàn diện” để quản lý chiến lược (Sanchez & Heene, 1996; Sanchez, 1997; Sanchez & Heene, 2004; Freiling & ctg, 2008). Bốn quan điểm này được gọi là “Bốn góc-nền tảng” của lý thuyết năng lực. Nó xem xét cách thức mà mỗi nhận định nền tảng có ảnh hưởng đáng kể đối với bản chất của quá trình quản lý hiệu quả trong tổ chức như hệ thống mở (Hình 2.4, trang 41)

Quan điểm năng động của thị trường (Dynamic view of markets) đề cập đến những thay đổi trong môi trường có ảnh hưởng đến những nỗ lực của công ty để tạo ra và phân phối giá trị và doanh nghiệp phải quản lý nguồn lực cả hữu hình và vô hình của mình một cách linh hoạt. Vì vậy, khi thị trường thay đổi, quá trình quản lý của một tổ chức phải liên tục theo dõi những gì đang xảy ra bên ngoài công ty (phân tích bên ngoài) và trong công ty (phân tích nội bộ). Mục tiêu chính của quá trình này là để duy trì khả năng của doanh nghiệp tạo ra giá trị bằng cách không ngừng nâng cao nguồn lực, khả năng hiện có và phát triển hoặc tiếp cận các nguồn nguồn lực, khả năng mới -

Ranh giới của công ty

Chiến lược phù hợp của Doanh nghiệp Strategic Logic of the Firm

Quy trình quản trị Management Processes

Các nguồn lực và khả năng

Resources & capabilities

Điều hành Operations

Các sản phẩm Products

Các thị trường sản phẩm Product Markets

Sản phẩm cạnh tranh

ĐỐI THỦ CẠNH TRANH

Hình 2.4: Quan điểm hệ thống mở của công ty

Nguồn : Sanchez & Heene (1996, 2004) trích Sanchez (2008)

Dòng dữ liệu và môi trường

Các thị trường nguồn lực

những gì được biết đến trong CBV như “xây dựng và duy trì năng lực” (Teece & ctg, 1997; Porter, 1996; Sanchez & Heence, 1996, 2004)

Nguồn lực cạnh tranh

Quan điểm hệ thống của doanh nghiệp (Systemic view of firms) đòi hỏi công ty, thị trường, ngành công nghiệp là hệ thống bao gồm: nguồn lực, quy trình, chiến lược, bối cảnh cạnh tranh và môi trường bên ngoài nhằm chia sẻ một số mục tiêu để tạo ra và phân phối giá trị thông qua sự tương tác giữa chúng. Những yếu tố phụ thuộc lẫn nhau bao gồm các thực thể trong thị trường sản phẩm, thị trường nguồn lực, nhóm chiến lược và các đối thủ công nghiệp. Quy trình quản lý phải được thiết kế để thực hiện chiến lược của doanh nghiệp phù hợp trong cách nhận biết và quản lý hệ thống nguồn lực, khả năng của mình - cách thức hệ thống của doanh nghiệp

hoạt động và duy trì dòng chảy liên tục của các nguồn lực quan trọng từ thị trường nguồn lực và thị trường sản phẩm (Sanchez & Heence, 1996, 2004, Freiling & ctg, 2008)

Quan điểm nhận thức của nhà quản trị (Cognitive view of managers) để xác định sản phẩm mới hoặc các cơ hội thị trường nguồn lực. Quy trình quản lý của tổ chức cần phải bao gồm các hoạt động đánh giá liên tục môi trường bên trong và bên ngoài nhằm hiểu được môi trường phức tạp và năng động mà doanh nghiệp đang cạnh tranh. Để thực hiện thành công chiến lược phù hợp hiện tại và giúp xác định và thiết kế chiến lược phù hợp trong tương lai thì quy trình quản lý của doanh nghiệp phải xây dựng và hoàn toàn sử dụng trí tuệ tập thể của tất cả mọi người tham gia. Một thách thức đặc biệt đối với các nhà quản lý chiến lược trong việc thiết kế các quy trình quản lý là cần phải học cách quản lý quá trình nhận thức của họ (Sanchez & Heene, 1996).

Quan điểm toàn diện của tổ chức (Holistic view of organizations ) đòi hỏi để hoạt động bền vững như một hệ thống mở. Doanh nghiệp phải được thiết kế sao cho tất cả các yếu tố phụ thuộc lẫn nhau, cùng theo đuổi các mục tiêu của tổ chức và do vậy giá trị tạo ra được phân bố hợp lý cho tất cả các bên liên quan. Để đạt được sự bền vững, quy trình quản lý của tổ chức phải nhận ra và đáp ứng đầy đủ lợi ích của tất cả các nhà cung cấp nguồn lực cần thiết trong quá trình tạo giá trị của tổ chức. Quy trình quản lý phù hợp với phương pháp tiếp cận toàn diện để tổ chức nhấn mạnh mối quan hệ tương hỗ, phụ thuộc lẫn nhau giữa doanh nghiệp và nhà cung cấp nguồn lực nhằm đạt được nhiều hơn sự hợp tác hiệu quả giữa các bên liên quan (Priyono & ctg, 2010).

Freiling & ctg (2008) phân tích quá trình phát triển trong nghiên cứu cạnh tranh dựa trên nguồn lực và năng lực (Hình 2.5) cho thấy, RBV tập trung chủ yếu vào sử dụng các nguồn lực sẵn có tại một thời điểm nhất định để giải thích kết quả của doanh nghiệp (Wernerfelt, 1984; Barney, 1991; Peteraf, 1993; Barney, 1996) trong khi đó, CBV khẳng định năng lực cạnh tranh được hình thành từ khả năng duy trì, phối hợp các nguồn lực và khả năng cho phép các công ty đạt được mục tiêu

chiến lược của mình trong thị trường năng động (Prahalad & Hamel, 1990; Sanchez & Heene, 1996, 2004, 2008; Freiling & ctg, 2008). KBV tập trung vào vai trò tri thức trong quá trình tạo ra những khả năng của doanh nghiệp (Argote & Ingram, 2000; Stoelhorst & Raaij, 2004). Như vậy, đã có sự chuyển tiếp trong định hướng nghiên cứu giữa lý thuyết nguồn lực và lý thuyết năng lực. Chuyển trọng tâm nghiên cứu từ nguồn lực có sẵn trong doanh nghiệp sang quá trình phối kết hợp trong quá trình sử dụng các nguồn lực, khả năng để tạo ra năng lực cạnh tranh.

Ron Sanchez (2008) tổng kết sự khác biệt giữa hai lý thuyết dựa trên nguồn lực và lý thuyết dựa trên năng lực như sau: doanh nghiệp, thị trường và tương tác cạnh tranh thể hiện trong “bốn góc nền tảng – Four cornerstones” của quan điểm năng lực cho rằng các khái niệm về các nguồn lực công ty của RBV không phân biệt khái niệm cơ bản trong việc tạo ra bất kỳ đề xuất có ý nghĩa lý thuy ết về cách thức doanh nghiệp tạo ra giá trị chiến lược và lợi thế cạnh tranh. Nền tảng nhận thức lý thuyết chiến lược khả thi phải bao gồm các khái niệm đầy đủ và rõ ràng không chỉ các nguồn lực, những khả năng của doanh nghiệp trong việc sử dụng nguồn lực, quy trình quản lý để xác định, xây dựng năng lực và một chiến lược xác định trong quá trình triển khai khả năng nhằm theo đuổi các mục tiêu chiến lược cụ thể. Về cơ bản, RBV cho rằng sự thành công bền vững của doanh nghiệp là từ lợi thế so sánh các nguồn lực trong khi CBV lại khẳng định sự thành công là đạt được mục tiêu (có thể bao gồm nhiều khía cạnh khác nhau như cung cấp lợi ích kinh tế, môi trường làm việc, kinh nghiệm chuyên môn và các lợi ích khác là cơ sở cho một cuộc sống tốt đẹp cho tất cả các bên liên quan, chứ không chỉ là các mục tiêu trong chiến lược để tối đa hóa lợi nhuận hoặc tối đa hóa sự giàu có cổ đông).

Năng lực là cơ sở tạo nên lợi thế cạnh tranh bền vững của doanh nghiệp. Nó trực tiếp phản ánh bản chất cấu trúc nguồn lực của doanh nghiệp đưa ra theo thời gian bởi khả năng năng động. Điều này phù hợp với nghiên cứu cho thấy rằng trong môi trường thay đổi liên tục thì các nguồn lực của công ty không nhất thiết phải là hiếm, có giá trị, không thể bắt chước và không thể thay thế (Barney, 1991; Eisenhardt & Martin, 2000), mà nhấn mạnh đến sự phù hợp về các mối quan hệ hệ thống nguồn lực của doanh nghiệp (Sanchez & Heene, 1996, 2004) và sự kết hợp mới của các nguồn lực (nguồn lực

công ty- cụ thể và công ty-địa chỉ) có thể là nguồn gốc của lợi thế cạnh tranh mà các đối thủ cạnh tranh sẽ khó có thể bắt chước hoặc cải tiến trong dài hạn (Galunic & Rodan, 1998).

Resource-based and Competence-based Research and its advancement

Sự phát triển trong nghiên cứu cạnh tranh dựa trên nguồn lực và năng lực

Quan điểm dựa trên nguồn lực

Resource-based view

Lý thuyết lợi thế nguồn lực

Resource-Advantage Theory

Quan điểm nguồn lực tiềm năng

Resource-Endowment View

Những năng lực cốt lõi

(Core) Competences

Quản trị chiến lược dựa trên

năng lực

Competence-Based strategic Mnaagement

Tiếp cận khả năng động

Dynamic Capability Approach

Quan điển dựa trên tri thức

Knowledge-Bsaed View

Tiếp cận dựa trên nguồn lực Tiếp cận dựa trên năng lực

Hình 2.5: Sự phát triển của nghiên cứu cạnh tranh dựa trên nguồn lực và năng lực

Nguồn : Freiling & ctg (2008)

Những khác biệt cơ bản trong cơ sở của lý thuyết năng lực cạnh tranh dựa trên nguồn lực (RBV) và lý thuyết cạnh tranh dựa trên năng lực (CBV) được tóm tắt như sau(1):

Lý thuyết năng lực cạnh tranh dựa trên nguồn lực (RBV) giả định:

Công ty thành công = Bền vững từ lợi thế so sánh Công ty thành công = f (các nguồn lực)

Lý thuyết năng lực cạnh tranh dựa trên năng lực (CBV) giả định:

1 Success firm = Sustained generation of (Ricardian) rents Succes firm = f(resources)

Succes firm = ongoing satisfactory levels of attainment of a firm’s goals Success firm = f(resources, capabilities, management processes, strategy logic)

Công ty thành công = Mức độ đạt được thỏa mãn liên tục những mục tiêu của công ty

Công ty thành công = f(các nguồn lực, các khả năng, quá trình quản trị, chiến

lược phù hợp)

2.2.1.4. Tiếp cận từ chuỗi giá trị (Value chain)

Chuỗi giá trị là một tập hợp các hoạt động mà doanh nghiệp thực hiện để tạo ra giá trị cho khách hàng của mình. Chuỗi giá trị giải thích cách thức công ty tạo ra giá trị và tìm cách để gia tăng giá trị là những yếu tố quan trọng trong việc phát triển một chiến lược cạnh tranh. Porter (1985, 1998) đề xuất chuỗi giá trị chung mà các doanh nghiệp có thể sử dụng để kiểm tra tất cả các hoạt động của mình và xem cách chúng phối hợp với nhau. Cách thức mà các hoạt động của chuỗi giá trị được thực hiện ảnh hưởng đến chi phí và lợi nhuận. Vì vậy, công cụ này có thể giúp chúng ta hiểu được nguồn gốc giá trị của doanh nghiệp.

Chuỗi giá trị tổng quát của Porter (1985, 1998) là một trong những phương pháp được sử dụng rộng rãi nhất để đại diện cho hoạt động của một công ty và các quy trình kinh doanh. Trong thực tế, Porter (1985,1998) giả định rằng trong chuỗi giá trị các nguồn lực của một doanh nghiệp là phụ thuộc vào hoạt động của nó - và vì thế hình thức chuỗi giá trị của một công ty (các nguồn lực và khả năng nó sử dụng) phụ thuộc vào cơ cấu ngành công nghiệp, các hoạt động chức năng mà doanh nghiệp tập trung vào, các chuỗi giá trị của khách hàng, nhà cung cấp, đối thủ cạnh tranh và liệu doanh nghiệp có một chi phí hoặc sự khác biệt so với đối thủ cạnh tranh. Những nhận định này cũng khá tương đồng với giả định trong quan điểm dựa vào nguồn lực và năng lực cho rằng, lợi thế cạnh tranh phụ thuộc vào nguồn lực và khả năng của một công ty (Wernerfelt 1984; Barney 1991; Sanchez 1996, 2004).

Hubbard & ctg (2008) dựa trên quan điểm nguồn lực, trường phái khả năng động và lý thuyết năng lực phát triển một mô hình chuỗi giá trị để đánh giá và quản lý nguồn lực và khả năng . Khác với một chuỗi giá trị dựa trên các hành động, phương pháp tiếp cận này giúp làm rõ mối tương quan giữa tài sản và khả năng khác nhau của doanh nghiệp. Do đó, nó có thể giúp các nhà nghiên cứu và các nhà quản lý

phân tích sự thành công của doanh nghiệp xuất phát từ tập hợp các nguồn lực, khả năng và thúc đẩy chiến lược của công ty phát triển hơn nữa. Hubbard & ctg (2008) cho rằng chuỗi giá trị nguồn lực và khả năng sẽ hữu ích nhất khi xác định cách các quy trình kinh doanh của một công ty nên được đầu tư cho những nguồn lực và khả năng cần tạo ra chúng, hoặc làm thế nào những quyết định này có thể ảnh hưởng đến cơ cấu tổ chức hiện tại của công ty.

Năng lực tổ chức (Oragnizational competences)

Khả năng đ Khả năng t Khả năng v

Mua bán Phát triển Kết hợp

(Aquire) (Develop) (Combine)

Tái kết hợp

(Recombine)

Phát triển hơn nữa hoặc

từ bỏ

(Develop Further or Divest)

Phân phối giá trị cho các nhà cung cấp nguồn lực của doanh nghiệp

ộng (Dynami

c capability)

ích hợp (Integ

rative capabilit

ies)

ận hành (Ope

rational capabil

ities)

Ngày càng phụ thuộc thời gian

Chiến lược nguồn lực

Cốt lõi và không cốt lõi Hoạt động kinh doanh

Hình 2.6: Chuỗi giá trị đầu tư nguồn lực và khả năng

(The resources and capabilities investment value chain)

(Nguồn : Hubbard & ctg,2008)

Những năng lực của doanh nghiệp được đầu tư bởi nhiều loại nguồn lực và khả năng tương tác với nhau để xác định chiến lược của doanh nghiệp (H ình 2.6). Freiling & ctg (2008) cho rằng đầu tư năng lực được yêu cầu nhằm đáp ứng mục tiêu hoặc chiến lược cụ thể, hệ thống mối quan hệ của các nguồn lực và khả năng trong một doanh nghiệp cũng chỉ ra rằng các nguồn lực và khả năng khác có thể phải được phát triển hoặc điều chỉnh để sử dụng nguồn lực và năng lực mới hiệu quả nhất. Theo Hubbard & ctg (2008), bằng cách kết hợp và tái kết hợp các nguồn lực của công ty và khả năng trong nhiều cách khác nhau, các nhà quản lý cố gắng để đảm bảo rằng các nguồn lực và khả năng phù hợp với mục tiêu chiến lược cụ thể của

doanh nghiệp. Hoặc bằng cách thay đổi các nguồn lực và khả năng của một công ty, nhà quản trị có thể thay đổi năng lực của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp phải mua lại nguồn lực, khả năng mới để đáp ứng nhu cầu của phát triển thị trường. Khi môi trường thay đổi, các nhà quản trị có thể từ bỏ các nguồn lực nhất định trong khi tích lũy các nguồn lực khác. Sau đó, họ sẽ xây dựng các khả năng mới trên tập hợp các nguồn lực hiện tại của doanh nghiệp.

Theo Hubbard & ctg (2008), chuỗi giá trị nguồn lực phải đại diện cho các giai đoạn khác nhau trong đời sống của doanh nghiệp, trong đó các nguồn lực và khả năng khác nhau được sử dụng trong từng giai đoạn. Cách thức đầu tư nguồn lực và khả năng thể hiện các chuỗi giá trị trong các giai đoạn phát triển của một công ty đó là: (1) phát triển sản phẩm, dịch vụ và thị trường của công ty mới; (2) phát triển sản phẩm và dịch vụ mới và cải thiện quy trình; (3) phát triển khả năng sử dụng tri thức hiệu quả của công ty; (4) phát triển mạng lưới và liên minh để mở rộng nghiên cứu thị trường của công ty; (5) phát triển năng lực để phản ứng tích cực với thay đổi lớn của thị trường; (6) mua ạl i hoặc sáp nhập với các công ty khác đ ể duy trì tăng trưởng bền vững.

Năng lực xác định rõ ràng (Clearly identified competences)

Khả năng tích hợp (Integrative capabilities)

Khả năng động (Dynamic capabilities)

Khả năng quản trị hàng ngày (Day-to-day managerial capabilities)

Khả năng kỹ thuật – công nghệ

(Technical capabilities)

Khả năng Marketing

(Marketing capabilities)

Nguồn lực chức năng (Funtional resources)

Nguồn lực kiến trúc (Architectural resources)

Nguồn lực mạng lưới (Network resources)

Nguồn lực mua lại (Acquisition resources)