Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài từ hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á vào các ngành dịch vụ tại Việt Nam trong bối cảnh triển khai cam kết hội nhập cộng đồng kinh tế ASEAN

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

THU HÚT ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TỪ HIỆP HỘI CÁC QUỐC GIA ĐÔNG NAM Á VÀO CÁC NGÀNH DỊCH VỤ TẠI VIỆT NAM

TRONG BỐI CẢNH TRIỂN KHAI CAM KẾT HỘI NHẬP CỘNG ĐỒNG KINH TẾ ASEAN

Ngành: Kinh tế quốc tế

NGUYỄN HỒNG HẠNH

Hà Nội – 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

HÚT ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TỪ HIỆP HỘI CÁC QUỐC GIA ĐÔNG NAM Á VÀO CÁC NGÀNH DỊCH VỤ TẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TRIỂN KHAI CAM KẾT HỘI NHẬP CỘNG ĐỒNG KINH TẾ ASEAN

Ngành: Kinh tế quốc tế

Mã số: 9310106

Nghiên cứu sinh: Nguyễn Hồng Hạnh

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS, TS Trần Thị Ngọc Quyên

2. TS Nguyễn Thị Dung Huệ

Hà Nội – 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình khoa học nào khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Hồng Hạnh

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn PGS, TS Trần Thị Ngọc Quyên và TS Nguyễn Thị Dung Huệ đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều kiện cho tôi để tôi có thể hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Ngoại thương, Ban lãnh đạo Viện Kinh tế và Kinh doanh quốc tế, Khoa Sau đại học, Bộ môn Kinh tế và Quản lý, cùng các thầy cô, đồng nghiệp, bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi và nhiệt tình giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành chương trình học tiến sĩ tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn các chuyên gia từ các cơ quan quản lý Nhà nước, các viện nghiên cứu và trường đại học đã hỗ trợ tôi nhiệt tình trong quá trình nghiên cứu, thu thập dữ liệu, trả lời phỏng vấn, cung cấp thông tin và đưa ra những góp ý, nhận xét rất hữu ích và quý báu để tôi hoàn thiện luận án của mình.

Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới bố mẹ hai bên gia đình, chồng và con gái đã tin tưởng, động viên, khích lệ, tạo động lực để tôi phấn đấu hoàn thành chương trình học.

Tôi xin trân trọng cảm ơn!

Tác giả luận án

Nguyễn Hồng Hạnh

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN I

LỜI CẢM ƠN II

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VI

DANH MỤC BẢNG BIỂU VIII

LỜI MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI THU HÚT FDI TỪ ASEAN VÀO CÁC NGÀNH DỊCH VỤ TẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP AEC 7

1.1. Tổng quan các nghiên cứu liên quan đến hội nhập của Việt Nam trong AEC 7

1.1.1. Các nghiên cứu chung về tiến trình hình thành – hội nhập AEC 7

1.1.2. Các nghiên cứu về quá trình hội nhập của Việt Nam trong AEC 12

1.2. Tổng quan nghiên cứu liên quan đến các yếu tố thu hút FDI 15

1.2.1. Ở phương diện chung 15

1.2.2. Thu hút FDI nội khối trong bối cảnh hội nhập khu vực 20

1.3. Tổng quan nghiên cứu liên quan đến các yếu tố thu hút FDI vào các ngành dịch vụ 22

1.3.1. Ở phương diện chung 22

1.3.2. Tại Việt Nam 25

1.4. Đánh giá chung và khoảng trống nghiên cứu 26

1.4.1. Đánh giá chung 26

1.4.2. Khoảng trống nghiên cứu 28

TÓM TẮT CHƯƠNG 1 29

CHƯƠNG 2: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THU HÚT FDI VÀO CÁC NGÀNH DỊCH VỤ TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ KHU VỰC VÀ TỔNG QUAN VỀ AEC 30

2.1. Những lý luận cơ bản về thu hút FDI 30

2.1.1. Khái niệm và vai trò của FDI 30

2.1.2. Các yếu tố tác động đến thu hút FDI 34

2.2. Những lý luận cơ bản về dịch vụ và FDI vào các ngành dịch vụ 40

2.2.1. Dịch vụ 40

2.2.2. FDI vào các ngành dịch vụ 42

2.3. Khái quát về Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) và các cam kết trong AEC liên quan đến đầu tư trong các ngành dịch vụ 46

2.3.1. Khái quát chung về AEC 46

2.3.2. Các cam kết trong AEC liên quan đến đầu tư vào ngành dịch vụ 49

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 53

CHƯƠNG 3: THỰC TIỄN THU HÚT FDI TỪ ASEAN VÀO CÁC NGÀNH DỊCH VỤ TẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TRIỂN KHAI CAM KẾT HỘI NHẬP AEC 54

3.1. Tổng quan về các ngành dịch vụ Việt Nam 54

3.1.1. Tỷ trọng các ngành dịch vụ trong tổng GDP (1988-2020) 54

3.1.2. Cơ cấu các ngành dịch vụ 55

3.1.3. Doanh nghiệp trong khu vực dịch vụ 56

3.1.4. FDI vào các ngành dịch vụ 57

3.2. Tình hình thu hút FDI từ ASEAN vào các ngành dịch vụ tại Việt Nam59

3.2.1. Quy mô vốn theo số lượng dự án đầu tư 60

3.2.2. Quy mô vốn theo phân ngành 62

3.2.3. Quy mô vốn theo chủ đầu tư 65

3.2.4. Quy mô vốn theo hình thức đầu tư 66

3.2.5. Quy mô vốn theo địa phương 67

3.2.6. Đánh giá về tình hình thu hút FDI từ ASEAN vào các ngành dịch vụ Việt Nam 68

3.3. Thực tiễn triển khai các cam kết liên quan đến đầu tư vào các ngành dịch vụ của Việt Nam trong AEC 72

3.3.1. Mức độ cam kết của Việt Nam trong ACIA 72

3.3.2. Mức độ cam kết của Việt Nam trong AFAS 74

3.3.3. Thực tiễn thực thi cam kết trong một số ngành dịch vụ 78

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 82

CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THU HÚT FDI TỪ ASEAN VÀO CÁC NGÀNH DỊCH VỤ TẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP AEC 83

4.1. Mô hình phân tích định lượng 83

4.1.1. Các biến số và dữ liệu nghiên cứu 83

4.1.2. Mô hình và phương pháp ước lượng 84

4.1.3. Kết quả phân tích hồi quy 90

4.1.4. Thảо luận kết quả mô hình 95

4.2. Phân tích định tính 97

4.2.1. Nhóm yếu tố kinh tế 98

4.2.2. Nhóm yếu tố tạo điều kiện thuận lợi cho kinh doanh 107

4.2.3. Nhóm yếu tố khung chính sách về FDI của nước nhận đầu tư 109

4.3. Đánh giá chung 123

TÓM TẮT CHƯƠNG 4 124

CHƯƠNG 5: ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY THU HÚT FDI TỪ ASEAN VÀO CÁC NGÀNH DỊCH VỤ TẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TRIỂN KHAI CAM KẾT HỘI NHẬP AEC 125

5.1. Định hướng thu hút FDI từ ASEAN vào các ngành dịch vụ tại Việt Nam

............................................................................................................................ 125

5.2. Một số giải pháp tăng cường thu hút FDI từ ASEAN vào các ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh triển khai các cam kết AEC 128

5.2.1.Nhóm giải pháp liên quan đến cải thiện các yếu tố ảnh hưởng đến thu hút FDI từ ASEAN vào các ngành dịch vụ Việt Nam 128

5.2.2. Nhóm giải pháp liên quan đến một số ngành dịch vụ ưu tiên thu hút FDI từ ASEAN 138

5.2.3. Nhóm giải pháp liên quan đến hội nhập 146

TÓM TẮT CHƯƠNG 5 148

KẾT LUẬN 149

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 151

TÀI LIỆU THAM KHẢO 152

PHỤ LỤC 175

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Tiếng Anh	Tiếng Việt
ACIA	ASEAN Comprehensive Investment Agreement	Hiệp định đầu tư toàn diện ASEAN
ADB	Asian Development Bank	Ngân hàng phát triển châu Á
AEC	ASEAN Economic Community	Cộng đồng kinh tế ASEAN
AFAS	ASEAN Framework Agreement on Services	Hiệp định Khung ASEAN về Dịch vụ
AFTA	ASEAN Free Trade Agreement	Hiệp định Thương mại Tự do ASEAN
AIA	ASEAN Investment Agreement	Hiệp định Khu vực Đầu tư ASEAN
AIGA	ASEAN Investment Guarantee Agreement	Hiệp định Bảo hộ Đầu tư trong ASEAN
ASEAN	Southeast Asia Nations	Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á
ATIGA	ASEAN Trade in Goods Agreement	Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN
CEE	Central, Eastern Europe	Trung và đông châu Âu
CESEE	Central, Eastern and Southeastern Europe	Trung, đông và đông nam châu Âu
CGCN		Chuyển giao công nghệ
CLMV	Cambodia, Laos, Myanmar, Vietnam	Các nước Campuchia, Lào, Myanmar, Việt Nam
CNTT		Công nghệ thông tin
CPTPP	Comprehensive and Progessive Agreement for Trans-Pacific Partnership	Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương
ERIA	Economic Research Institute for ASEAN and East Asia	Viện nghiên cứu Đông Nam Á và Đông Á
EU	European Union	Liên minh châu Âu
EVFTA	EU-Vietnam Free Trade Agreement	Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu
FE(M)	Fixed Effects (Model)	Mô hình tác động cố định
FTA	Free Trade Agreement	Hiệp định Thương mại tự do
FDI	Foreign Direct Investment	Đầu tư trực tiếp nước ngoài
GATS	General Agreement on Trade in Services	Hiệp định chung về Thương mại dịch vụ