Thế Lữ với tiến trình văn học Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

-------------------------------

NGUYỄN THỊ VÂN ANH

THẾ LỮ VỚI TIẾN TRÌNH VĂN HỌC VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1930 - 1945

Chuyên ngành: VĂN HỌC VIỆT NAM Mã số: 60.22.34

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 148 trang tài liệu này.

Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS. PHAN TRỌNG THƯỞNG

THÁI NGUYÊN - 2008

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, Khoa Sau đại học, Khoa Ngữ văn, các thầy cô giáo đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt khoá học.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hướng dẫn PSG.TS. Phan Trọng Thưởng người thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn tới Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Thái Nguyên, Trường THPT Trại Cau - Đồng Hỷ - Thái Nguyên đã tạo điều kiện và nhiệt tình giúp đỡ tôi về mọi mặt trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn.

Tôi xin tỏ lòng biết ơn chân thành tới bạn bè và gia đình những người đã động viên, khích lệ tôi để hoàn thành tốt luận văn.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2008

HỌC VIÊN CAO HỌC

NGUYỄN THỊ VÂN ANH

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU 1

1. Lý do chọn đề tài 1

2. Lịch sử vấn đề 2

2.1. Về thơ 2

2.1.1. Trước cách mạng 2

2.2.2. Sau cách mạng 4

2.2. Về văn xuôi 7

3. Phạm vi nghiên cứu 10

4. Đóng góp mới của Luận văn 10

5. Phương pháp nghiên cứu 10

6. Cấu trúc luận văn 11

Chương 1. SỰ XUẤT HIỆN CỦA THẾ LỮ TRONG BỐI CẢNH VĂN HỌC VIỆT NAM THỜI KỲ 30 - 45 12

1.1. Bối cảnh văn hoá, xã hội Việt Nam thời kỳ 1930 - 1945 12

1.1.1. Vài nét về tình hình chính trị - văn hoá - xã hội 12

1.1.2. Sự nở rộ và phát triển các khuynh hướng, nhóm phái văn học 15

1.1.3.Sự xuất hiện một thế hệ nhà văn, nhà thơ tài năng và sự hoàn thiện về thể loại 17

1.2. Vị trí vai trò của Thế Lữ trong sự hình thành và phát triển của một số thể loại văn học mới 20

1.2.1.Cuộc đấu tranh giữa thơ mới và thơ cũ 22

1.2.2.Sự xuất hiện của Thế Lữ 25

Chương 2. NHỮNG PHẨM CHẤT CÁCH TÂN TRONG THƠ THẾ LỮ...30

2.1. Quan điểm nghệ thuật của Thế Lữ - Một bước tiến so với quan điểm nghệ thuật của văn học trung đại 30

2.1.1. Khái quát quan điểm nghệ thuật văn học trung đại 30

2.1.2. Quan niệm nghệ thuật của Thế Lữ 33

2.2. Những cách tân về hình thức và nội dung nghệ thuật 39

2.2.1. Thế Lữ - Một sự đổi mới về cảm hứng sáng tạo 39

2.2.1.1. Thiên nhiên 39

2.2.1.2. Tình yêu 45

2.2.1.3. Cõi tiên 50

2.2.2. Cách tân về hình thức (hình thức biểu hiện) 59

2.2.2.1. Đổi mới cấu trúc câu thơ 60

2.2.2.2. Phong phú về thể thơ 67

2.2.2.3. Nghệ thuật xây dựng hình ảnh bằng chất liệu hội hoạ 70

2.2.2.4. Tài hoa trong nghệ thuật diễn tả âm thanh 74

2.2.2.5. Nhạc điệu trong thơ Thế Lữ 76

2.3. Tiểu kết 79

Chương 3. THẾ LỮ VỚI NHỮNG ĐÓNG GÓP VỀ VĂN XUÔI NGHỆ THUẬT 81

3.1. Thế Lữ với thể loại văn xuôi mới 81

3.2. Truyện trinh thám 84

3.2.1. Nguồn gốc truyện trinh thám 84

3.2.2. Thế Lữ với thể loại truyện trinh thám ở Việt Nam 85

3.2.2.1. Cốt truyện 85

3.2.2.2. Nhân vật 90

2.2.2.3. Cách giải mã độc đáo trong truyện trinh thám của Thế Lữ ... 93 3.3. Truyện kinh dị 100

3.3.1. Truyện kinh dị tiếp nối dòng truyện truyền kỳ 100

3.3.2. Sự khác biệt giữa truyện kinh dị của Thế Lữ và truyện truyền kỳ 101

3.3.2.1. Nghệ thuật kể chuyện 104

3.3.2.2. Nghệ thuật tả 108

3.3.2.3. Cách giải thích khoa học trong truyện kinh dị của Thế Lữ . 116

PHẦN KẾT LUẬN 130

TÀI LIỆU THAM KHẢO 133

PHẦN MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Trong giai đoạn 1930 - 1945, xã hội Việt Nam có nhiều chuyển biến sâu sắc. Sự gặp gỡ của văn minh Phương Tây sự tiếp thu mạnh mẽ và rộng rãi những tinh hoa văn hoá thế giới đã thúc đẩy văn học Việt Nam bứt ra khỏi hệ hình trung đại trì trệ, để tiến hành công cuộc hiện đại hoá với sự tăng tốc đặc biệt. Văn học Việt Nam thay đổi từ diện mạo tới nội dung, hàng loạt những thể tài, thể loại mới hình thành và phát triển, một đội ngũ đông đảo các nhà văn sung sức tung hoành trên khắp mọi lĩnh vực văn chương. Một trong những đại diện xuất sắc của đội ngũ này là Thế Lữ.

Thế Lữ thuộc số ít những nghệ sĩ đa tài của nền văn học nghệ thuật trước cách mạng. Là "khởi điểm của những khởi điểm", ông không chỉ là người mở đầu cho phong trào Thơ mới, mà còn là người khai phá nền kịch nói Việt Nam, là cây bút đầu tiên của một vài thể loại văn xuôi nghệ thuật như tiểu thuyết trinh thám, truyện đường rừng, truyện kinh dị, truyện khoa học,... ở những lĩnh vực văn chương này ông luôn bộc lộ đầy đủ cốt cách của người đi "tiên phong" với những thể nghiệm mới mẻ trên cả bình diện nội dung lẫn hình thức.

Mặc dù đã có rất nhiều công trình, bài viết về sự nghiệp văn chương của Thế Lữ, chúng tôi vẫn mong muốn tìm hướng tiếp cận mới đối với sáng tác của ông ngõ hầu nhìn nhận rõ hơn những điểm sáng mới trong thế giới nghệ thuật phong phú của nhà văn tài ba này. Đặt sáng tác của ông trong sự phát triển nhanh chóng của văn học Việt Nam ba thập niên đầu thế kỷ XX, trong sự phát triển đa dạng của thể loại và thể tài văn học, trong sự tìm kiếm nghệ thuật rốt ráo, so sánh với các sáng tác của các nhà văn, cách tân cùng thời, chúng tôi muốn tìm hiểu sâu sắc hơn những thành tựu nghệ thuật của ông, từ đó nhằm khẳng định vị trí, vai trò đóng góp của ông trong công cuộc hiện đại hoá văn học dân tộc.

Mặt khác, hiện sáng tác của Thế Lữ, trong đó có mảng thơ của ông, đã được đưa trở lại giảng dạy trong nhà trường ở cả cấp trung học cơ sở và trung học phổ thông. Nên việc đi sâu nghiên cứu văn tài của ông là hết sức cần thiết. Đối với người viết luận văn, việc thực hiện đề tài là quá trình học hỏi, trang bị cho bản thân vốn kiến thức đầy đủ về một tác gia lớn nhằm đáp ứng tốt hơn cho công tác giảng dạy trong nhà trường.

2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ

Là sứ giả tiên phong của trào lưu văn học lãng mạn, sáng tác của Thế Lữ được các nhà biên khảo lịch sử, các nhà nghiên cứu văn học hết sức quan tâm tiến hành khảo sát và nghiên cứu. Tuy vậy, mức độ đánh giá về văn nghiệp của Thế Lữ ở mỗi thể loại văn học, mỗi giai đoạn lịch sử có khác nhau.

2.1. Về thơ

2.1.1. Trước cách mạng

Ngay từ khi mới ra đời thơ Thế Lữ đã được hoan nghênh nhiệt liệt. Vào những năm 1933, 1934, 1935, 1936 các cây bút viết văn, viết phê bình trong và ngoài nhóm Tự lực văn đoàn như: Nhất Linh, Nguyễn Tường Bách, Nguyễn Nhược Pháp, Lê Tràng Kiều... đã đăng bài nhiệt liệt ủng hộ, cổ vũ ca ngợi Thế Lữ.

Nhất Linh là người đầu tiên có công phát hiện, có bài giới thiệu Thế Lữ trên báo Phong hoá (số 54 - 1933) Nhất Linh khẳng định Thế Lữ là "một nhân vật mới trong làng thơ mới". Trên báo Phong hoá (số 97, 11/5/1937) Nguyễn Tường Bách nhiệt tình tán dương Thơ mới, lấy thơ Thế Lữ làm mẫu rồi nhận định "Những bài thơ của ông Thế Lữ đã tỏ ra rằng Thơ mới đã vượt ra những khuôn sáo chật hẹp của thi văn cũ mà đi vào một con đường khá rộng rãi tốt đẹp hơn nhiều". Khi phân tích một số bài thơ Nguyễn Nhược Pháp cho rằng: "Đối với sự miêu tả những tình cảm nhẹ nhàng, ông Thế Lữ đã thực

sự chứng tỏ một tài năng lớn". Trên Hà Nội báo (số 14 ngày 8/4/1936) Lê Tràng Kiều cho rằng hồn thơ, cảm hứng của Thế Lữ "dồi dào" "ông Nguyễn Thế Lữ có thể ngồi chung chiếu với ông Nguyễn Khắc Hiếu mà không ngượng ngùng". Đến bài thơ mới Thế Lữ đăng ở Hà Nội báo (số 24 ngày 7/6/1936) khi so sánh bài Tiếng sáo Thiên thai của Thế Lữ với đoạn Nguyễn Du tả tiếng đàn của nàng Kiều, Lê Tràng Kiều nhận xét "Các tài nghệ của Thế Lữ về phương diện này quả không kém Nguyễn Du là mấy".

Không phải ngẫu nhiên khi tuyển chọn 46 thi sĩ để đưa vào tập Thi nhân Việt Nam, Hoài Thanh - Hoài Chân đã trân trọng đặt Thế Lữ ở vị trí đầu tiên. Và trong tiểu luận Một thời đại trong thi ca, Hoài Thanh đã tôn vinh Thế Lữ là "đệ nhất thi sĩ" và ngợi ca "Độ ấy thơ mới vừa ra đời - Thế Lữ như vầng sao đột hiện ánh sáng chói khắp cả trời thơ Việt Nam (...) Thế Lữ đã dựng thành nền Thơ mới ở xứ này (...) Thế Lữ chỉ lặng lẽ, chỉ điềm nhiên bước những bước vững vàng mà trong khoảnh khắc cả hàng ngũ thơ xưa phải tan vỡ".

Năm 1942 trong cuốn Nhà văn hiện đại, Vũ Ngọc Phan đã dành những trang viết về Thế Lữ. "Ông là thi sĩ có công đầu trong việc xây dựng nền thơ mới. Phan Khôi, Lưu Trọng Lư chỉ là những người làm cho người ta chú ý đến Thơ mới mà thôi, còn Thế Lữ mới chính là người cho ta tin cậy ở tương lai của Thơ mới [69 - 309]".

Ngoài những ý kiến đánh giá (với những ý nghĩa bênh vực, cổ vũ cho Thơ mới trong giai đoạn phôi thai) của các nhà phê bình nghiên cứu, các bạn đồng nghiệp dành cho Thế Lữ chúng ta còn thấy xuất hiện trong công trình nghiên cứu Việt Nam văn học sử của Dương Quảng Hàm. Trong công trình nghiên cứu này, tác giả đã đặt Thế Lữ vào hàng những người cải cách, đề cao Thế Lữ, cho rằng đó là nhà thơ có ngôn từ mới lạ, diễn tả trung thực ý tưởng và hình ảnh trong thơ.

Là "một ngôi sao sáng khắp trời thơ Việt Nam" nhưng danh vọng chói lọi đã bị mờ đi nhanh chóng. Sau đó tác giả Thi nhân Việt Nam cũng phải than thở về sự lạnh nhạt của công chúng đối với Thế Lữ "Tôi thấy xung quanh tôi người ta lạnh lùng quá. Thế Lữ cơ hồ đã đi theo phần đông trong Văn đàn bảo gián [14 - 51]. Bởi vì chỉ mấy năm sau, thơ Thế Lữ không còn đáp ứng thị hiếu, tâm lý của lớp công chúng mới. Có thể nói khi Thế Lữ viết lời tựa giới thiệu "Thơ thơ" của Xuân Diệu thì chính ông đã viết "chiếu nhường ngôi" cho nhà thơ trẻ mới nhất trong các nhà thơ mới đó.

Thơ mới lãng mạn nói chung và thơ Thế Lữ nói riêng ngay từ khi mới ra đời đã gây được luồng dư luận xôn xao một thời. Người khen thì khen hết sức mà người chê cũng không tiếc lời, đặc biệt là những cây bút đứng trên lập trường quan điểm cách mạng phê phán như Hải Triều, Hồ Xanh... Họ đã chế giễu nhiều nhà Thơ mới trong đó có Thế Lữ. Nhưng rồi cũng như quy luật tất yếu của lịch sử, phong trào Thơ mới được đông đảo công chúng văn học nhất là lớp độc giả thanh niên đón nhận.

2.2.2. Sau cách mạng

Sau Cách mạng tháng Tám ở miền Bắc đứng trên quan điểm cách mạng, phong trào Thơ mới được nhìn nhận và đánh giá khác trước. Từ năm 1945 - 1975 Thơ mới cũng như văn học lãng mạn nói chung đều bị coi là tiêu cực. Trong tập Nói chuyện thơ kháng chiến năm 1951 Hoài Thanh cho rằng: "Những vần thơ buồn tủi và bơ vơ ấy là những vần thơ có tội. Nó xui con người ta buông tay cúi đầu do đó làm yếu sức ta và làm lợi dụng cho giặc. Sự thật khách quan là thế" [103 - 25].

Không chỉ tác giả Thi nhân Việt Nam mà nhiều nhà thơ trong phong trào Thơ mới như Thế Lữ - Huy Cận, Chế Lan Viên, Tế Hanh, Xuân Diệu... đều nhìn lại một cách nghiêm khắc. Trong bài Những sợi dây trói buộc tôi