Bảo Vệ Và Bảo Đảm Quyền Của Người Khuyết Tật Trong Điều Kiện Xây Dựng

trách nhiệm của Nhà nước, gia đình và xã hội để người khuyết tật thực hiện các quyền cơ bản trong tiếp cận xã hội.

Đối với người khuyết tật thì cần thiết xác định trách nhiệm ban đầu từ phía gia đình, điều này có ý nghĩa thực tiễn. Tuy nhiên những điều kiện bảo đảm cho việc tiếp cận cũng như những hỗ trợ trong xây dựng các mục tiêu quốc gia đòi hỏi nỗ lực từ phía nhà nước, chỉ có nhà nước với bản chất tốt đẹp và năng lực của mình mới thiết lập hành lang bảo vệ cho người khuyết tật tiếp cận đầy đủ hoạt động hòa nhập đời sống cộng đồng xã hội của người khuyết tật.

3.2. Bảo vệ và bảo đảm quyền của người khuyết tật trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam

Các văn kiện Đại hội Đảng từ Đại hội VI đến nay, trực tiếp hay không trực tiếp sử dụng thuật ngữ "Nhà nước pháp quyền" đều thể hiện nội dung tư tưởng khá đậm nét và có hệ thống về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vì con người, cho con người trong mối quan hệ với đổi mới và hoàn thiện hệ thống chính trị. So sánh với các dấu hiệu được thừa nhận phổ quát về Nhà nước pháp quyền, có thể thấy rằng, trong các văn kiện Đại hội Đảng ta đều thể hiện nhất quán các tư tưởng "Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân" lần đầu tiên được ghi nhận trong Hiến pháp năm 1992, sửa đổi, bổ sung năm 2001 [66, Điều 2]. Đây chẳng những là một nấc thang mới trong sự phát triển của lịch sử lập hiến nước ta, mà còn là một thành tựu về xây dựng nhà nước kiểu mới ở nước ta từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến nay. Bởi Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là kết quả của sự kế thừa và phát triển dựa trên thực tiễn xây dựng Nhà nước kiểu mới ở nước ta 65 năm qua, đồng thời tiếp thu có chọn lọc những hạt nhân hợp lý trong học thuyết nhà nước pháp quyền, kinh nghiệm thực tiễn tổ chức, hoạt động của nhà nước trên thế giới.

Một trong những yêu cầu cơ bản trong xây dựng nhà nước pháp quyền hiện nay là mô hình Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ

chức và hoạt động theo nguyên tắc tôn trọng quyền con người, quyền công dân và không ngừng hoàn thiện cơ chế bảo đảm con người, quyền công dân nói chung trong đó có quyền của người khuyết tật. Trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Nhà nước tôn trọng và bảo đảm thực hiện các quyền của người khuyết tật và không ngừng chăm lo hoàn thiện cơ chế bảo vệ, trước hết là bảo vệ khỏi sự xâm hại từ phía quyền lực nhà nước đối với các quyền của người khuyết tật. Ngược lại, cá nhân người khuyết tật cũng đồng thời phải thực hiện các nghĩa vụ, đặc biệt là các nghĩa vụ cơ bản do Hiến pháp và các đạo luật quy định. Nếu so sánh, có thể nhận thấy rằng, cơ chế bảo vệ quyền của người khuyết tật nước ta, hiện nay còn chưa tương thích với cơ chế bảo vệ các quyền của Nhà nước. Việc giải quyết các vi phạm pháp luật từ phía các cơ quan nhà nước có thẩm quyền đối với quyền và lợi ích hợp pháp của người khuyết tật chưa thực sự bình đẳng, chưa có những chế tài đủ mạnh điều kiện cho cá nhân người khuyết tật tự bảo vệ một cách hiệu quả. Vì thế, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, việc hoàn thiện cơ chế bảo đảm quyền của người khuyết tật là một trong những nhiệm vụ cấp thiết. Đáp ứng yêu cầu đó, cơ chế pháp lý mới như: trách nhiệm bồi thường nhà nước, trợ giúp pháp lý... đang từng bước ra đời.

Bên cạnh đó, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Đây là yếu tố tất yếu khách quan, được lịch sử ghi nhận trong quá trình hình thành, phát triển của Nhà nước ta. Vì thế, trong các nghị quyết của mình, Đảng ta đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức lãnh đạo để không ngừng phát huy vai trò của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thể hiện đầy đủ và ngày càng sâu sắc các yếu tố cơ bản cấu thành mô hình Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nói trên; để Đảng xứng đáng là một Đảng cầm quyền của trí tuệ, về tư tưởng, về phẩm chất, năng lực lãnh đạo và hoạt động thực tiễn.

Như vậy, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong việc bảo vệ và bảo đảm các quyền của người khuyết tật là phương thức tổ chức vận hành xã

hội dựa trên cơ sở Hiến pháp và các đạo luật, thể hiện ý chí của đông đảo nhân dân lao động, được phân công, phân nhiệm một cách minh bạch giữa các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Các quyền này được phân định và tổ chức sao cho phát huy được sức mạnh của mỗi quyền và quyền tự do dân chủ của người được dân bảo vệ. Như vậy, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa có cách thức tổ chức và hoạt động đối lập với các nhà nước độc tài, chuyên chế, vì lợi ích của một nhóm người. Đồng thời, cũng là mô hình nhà nước đối lập với hình thức nhà nước theo chủ nghĩa nhân trị: không cần phải có pháp luật, tất cả mọi việc trong xã hội đều được giải quyết theo cách: "tu thân tích đức để giải hóa con người". Mặt khác, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa không đồng nghĩa với nhà nước cai trị bằng pháp luật. Nhà nước độc tài, chuyên chế trong lịch sử cũng cai trị bằng pháp luật nhưng là thứ pháp luật không bảo vệ quyền tự do bình đẳng giữa con người và con người. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa cũng khác với với Nhà nước xã hội chủ nghĩa hành chính quan liêu bao cấp trước đây, dựa trên hai hình thức sở hữu cơ bản, đồng thời chứa đựng những mệnh lệnh hành chính từ phía các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, kể cả những mệnh lệnh hành chính trong các quan hệ kinh tế - dân sự. Điều đó đòi hỏi phải có sự đổi mới căn bản về tổ chức bên trong bộ máy nhà nước cho phù hợp với đổi mới nền kinh tế, làm cho dân chủ trong đời sống nhà nước phù hợp với dân chủ trong đời sống kinh tế, góp phần phòng chống có hiệu quả sự tha hóa của quyền lực nhà nước, xây dựng nhà nước thực sự của dân, do dân và vì dân: bảo đảm cho quyền của người khuyết tật và quyền của người khuyết tật được thực hiện trên thực tế.

Phát huy vai trò là công cụ bảo vệ xã hội, bảo đảm cho xã hội phát triển bền vững. Xã hội luôn có xu hướng phát triển không đồng đều do có sự tác động của nhiều yếu tố. Đó có thể là sự phân hóa giàu nghèo do sự tác động của nền kinh tế thị trường, do sự hạn chế của bản thân một lớp người nào đó như bệnh tật, bị khuyết tật bẩm sinh, những người già yếu, những mất mát như thương binh, gia đình liệt sỹ... Với vai trò bảo vệ, Nhà nước pháp

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 121 trang tài liệu này.

quyền xã hội chủ nghĩa trước hết hướng hoạt động của mình vào việc bảo vệ những đối tượng này; góp phần giúp họ giảm bớt sự nghèo đói, bằng các chính sách pháp luật phù hợp. Bên cạnh đó, Nhà nước pháp quyền cũng phát huy vai trò là công cụ bảo đảm và giữ gìn an ninh, an toàn xã hội cho con người nói chung và người khuyết tật nói riêng. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa sẽ là nhân tố cực kỳ quan trọng quyết định sự phát triển xã hội một cách bền vững, giúp người khuyết tật tốt hơn, an toàn hơn, có điều kiện để phát triển mình và phát triển xã hội.‌‌

3.3. Một số giải pháp về bảo vệ và bảo đảm quyền của người khuyết tật

3.3.1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức của xã hội về quyền của người khuyết tật

Cần tiếp tục đẩy mạnh công tác chỉ đạo đôn đốc các cơ quan, tổ chức Trung ương, cấp ủy đảng chính quyền địa phương quan tâm hơn nữa đến công tác người khuyết tật. Bản thân người khuyết tật cũng phải nhận thức đúng về quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ của mình. Các gia đình có thành viên là người khuyết tật phải có trách nhiệm quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ để người khuyết tật được chăm sóc sức khỏe, khám bệnh, chữa bệnh, phục hồi chức năng, hòa nhập xã hội, cộng đồng. Các chính sách, chế độ của nhà nước dành riêng cho người khuyết tật được tiếp cận xây dựng trên quan điểm quyền, địa phương phải tổ chức thực hiện đầy đủ.

Công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cần được thực hiện đồng bộ, thường xuyên và phải là nhiệm vụ, trách nhiệm của tất cả các cơ quan, tổ chức. Bao gồm cả các cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan thông tấn báo chí... Để có được sự tham gia của toàn xã hội cũng cần có quy định cụ thể về phương thức thực hiện, trách nhiệm các cơ quan, nguồn kinh phí... thì mới đảm bảo được tính khả thi trong thực hiện.

3.3.2. Xây dựng ý thức đạo đức, ý thức pháp luật trong việc bảo vệ và bảo đảm quyền của người khuyết tật

Ý thức đạo đức có vai trò rất lớn trong đời sống xã hội. Đạo đức là vấn đề thường xuyên được đặt ra và giải quyết nhằm đảm bảo cho cá nhân và cộng đồng tồn tại, phát triển. Đạo đức là một phương thức điều chỉnh hành vi. Sự điều chỉnh hành vi làm cá nhân và xã hội phát triển, bảo đảm quan hệ lợi ích cá nhân và cộng đồng. Bên cạnh những chuẩn mực của pháp luật được thực hiện bằng ngăn cấm và cưỡng bức (quyền lực công cộng cùng với đội vũ trang đặc biệt, quân đội, cảnh sát, tòa án, nhà tù…), việc xây dựng ý thức đạo đức sẽ giúp con người yêu thương con người hơn, sẻ chia, đồng cảm với người khuyết tật để giúp họ vượt qua những tự ti, mặc cảm của số phận và vươn lên trong cuộc sống. Ngoài ra, ý thức đạo đức giúp con người vươn lên "chân - thiện - mỹ".

Nâng cao ý thức đạo đức và ý thức pháp luật giúp con người hiểu rõ hơn quyền của người khuyết tật, từ đó đề xuất và đảm bảo thực hiện các biện pháp nhằm bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Hiện nay, ngoài việc tuân thủ các quy định của pháp luật về việc không vi phạm những hành vi bị nghiêm cấm, nhiều hoạt động trợ giúp người khuyết tật đã và đang được thực hiện rất hiệu quả và thiết thực thông qua các hoạt động dạy nghề, tạo việc làm miễn phí cho người khuyết tật hay giúp đỡ người khuyết tật hòa nhập cộng đồng,… Những hoạt động tích cực nêu trên khẳng định tác dụng không thể phủ nhận của việc tăng cường ý thức đạo đức và ý thức pháp luật trong việc bảo vệ và bảo đảm các quyền của người khuyết tật.

3.3.3. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về người khuyết tật

Với bối cảnh hệ thống luật pháp về lĩnh vực người khuyết tật còn có những vấn đề cần nghiên cứu điều chỉnh phù hợp, thêm vào đó Việt Nam đã ký tham gia Công ước Quốc tế về quyền người khuyết tật và tham gia các chương trình hợp tác khu vực, hợp tác song phương, đa phương với các quốc

gia trên thế giới và để đảm bảo tốt nhất các quyền và trách nhiệm của người khuyết tật cần thiết phải nghiên cứu hoàn thiện hệ thống luật pháp về lĩnh vực người khuyết tật theo hướng:

- Phải quán triệt và thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về người khuyết tật, xác định chức năng quản lý nhà nước về người khuyết tật nhằm góp phần bảo đảm cho người khuyết tật sống hòa nhập với xã hội.

- Đảm bảo giữ tính ổn định những quy định còn phù hợp đồng thời điều chỉnh và hoàn thiện các quy định không còn phù hợp, bổ sung những vấn đề mới nảy sinh cần được điều chỉnh bằng pháp luật.

- Các quy định đảm bảo có tính khả thi và phù hợp với trình độ phát triển kinh tế - xã hội, khả năng tài chính của nhà nước ta. Quy định khung pháp lý cơ bản về quyền, nghĩa vụ của người khuyết tật và quy định chi tiết về các chế độ chính sách, điều kiện đảm bảo, trách nhiệm của Nhà nước, gia đình và xã hội để người khuyết tật thực hiện các quyền cơ bản.

- Hệ thống các quy định danh riêng đối với người khuyết tật cần đảm bảo phù hợp với hệ thống pháp luật của Việt Nam và bảo đảm thực hiện cam kết quốc tế mà đặc biệt là Công ước quốc tế về quyền của người khuyết tật và các điều ước quốc tế Việt Nam đã cam kết tham gia hoặc phê chuẩn có liên quan đến người khuyết tật.

Đồng thời, trong thời gian tới phải đẩy nhanh việc thực hiện một số công việc sau:

Thứ nhất: Xây dựng và tổ chức thực hiện các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Người khuyết tật

- Nghị định hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Người khuyết tật.

- Nghị định quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực khuyết tật.

- Các thông tư của Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội:

+ Quy định chi tiết hoạt động của Hội đồng xác định mức độ khuyết tật

+ Quy định chi tiết trình tự, thủ tục, hồ sơ xác định mức độ khuyết tật.

+ Quy định việc đổi, cấp lại, thu hồi Giấy xác nhận khuyết tật.

- Các thông tư liên tịch giữa các Bộ hướng dẫn thi hành quy định của Luật Người khuyết tật:

+ Quy định chi tiết về dạng tật và xác định mức độ khuyết tật.

+ Hướng dẫn về tiếp cận giao thông đối với người khuyết tật.

+ Hướng dẫn về cải tạo công trình công cộng, nhà chung cư, công nghệ thông tin và truyền thông đảm bảo cho người khuyết tật tiếp cận và sử dụng.

+ Quy định chi tiết về giáo dục đối với người khuyết tật.

+ Quy định chi tiết điều kiện thành lập và hoạt động của Trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập.

Thứ hai: Nghiên cứu và sớm trình các cơ quan có thẩm quyền phê chuẩn Công ước của Liên hợp quốc về quyền của người khuyết tật, Công ước số 159 của ILO về tái thích ứng nghề nghiệp và việc làm của người khuyết tật và chuyển hóa việc thực hiện các công ước vào pháp luật Việt Nam.

3.3.4. Đẩy mạnh phòng ngừa khuyết tật

Ngoài nguyên nhân khuyết tật do bầm sinh di truyền, các nguyên nhân dẫn đến khuyết tật khác chúng ta đều có thể phòng tránh và hạn chế tối đa mức độ khuyết tật. Do vậy, cần xây dựng và triển khai việc phòng ngừa khuyết tật tại gia đình, nhà trường và cộng đồng xã hội thông qua các biện pháp:

- Tổ chức tuyên truyền, giáo dục việc phòng ngừa khuyết tật ở thai nhi và trẻ nhỏ cho phụ nữ ở lứa tuổi sinh sản;

- Tổ chức tập huấn, tuyên truyền sâu rộng trong gia đình, nhà trường và xã hội để phòng tránh tai nạn thương tích ở trẻ nhỏ (phòng tránh đuối nước, điện giật, ngã từ trên cao,...);

- Tuyên truyền, tăng cường ý thức tham gia giao thông, chủ động phòng tránh tai nạn giao thông của những người tham gia giao thông;

- Tăng cường công tác dự báo phòng tránh thiên tai (bão, lũ, sóng thần,..) và những ảnh hưởng xấu do biến đổi khí hậu mang lại; Khi đã xảy ra thiên tai, cần tích cực khắc phục hậu quả để hạn chế đến mức thấp nhất số lượng người bị khuyết tật;

- Ngoài ra, nghèo đói, chiến tranh và ô nhiễm môi trường là một nguyên nhân chủ yếu dẫn đến khuyết tật. Con người cần bảo vệ tích cực môi trường sống bao gồm đất, nước, khí hậu,..xây dựng một môi trường sống trong lành, hòa bình, ổn định và phát triển cũng là một yếu tố tích cực góp phần thu hẹp và tiến tới một thế giới không khuyết tật.

3.3.5. Tăng cường cơ chế thực thi và giám sát, đánh giá việc thực hiện các quyền của người khuyết tật

Bên cạnh các giải pháp nêu trên, một trong những giải pháp không thể thiếu và phải đảm bảo thực hiện xuyên suốt để đảm bảo các quyền của người khuyết tật là tăng cường cơ chế thực thi và giám sát, đánh giá việc thực hiện các quyền của người khuyết tật. Cụ thể:

- Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức theo hướng tăng cường vai trò của các tổ chức, cơ quan thông tin đại chúng trong công tác thông tin tuyên truyền để nâng cao nhận thức cho cộng đồng và bản thân người khuyết tật về vấn đề khuyết tật, người khuyết tật. Trong đó có những quy định bắt buộc đối với một số cơ quan, tổ chức hoạt động trong lĩnh vực thông tin đại chúng như đài truyền hình, đài tiếng nói Việt Nam, báo đài địa phương...

- Cần phải có các quy định rõ về các chế tài chế tài xử phạt, đặc biệt là đối với các hành vi ngược đãi, phân biệt đối xử với người khuyết tật, vấn đề