Lý Do Lựa Chọn Phương Pháp Nghiên Cứu Định Tính

- Nhà kinh tế học Baumol đã xây dựng mô hình đặt hàng hiệu quả (EOQ) để xác định lượng hàng hóa tối ưu mỗi lần cung ứng, dựa trên giả thiết nhu cầu sử dụng hàng hóa, nguyên vật liệu thay đổi đều đặn theo thời gian và luôn có đủ điều kiện để thực hiện các đơn đặt hàng. Năm 1950, hãng xe Toyota của Nhật Bản đã xây dựng hệ thống giao hàng đúng hạn – Just In Time (JIT), trong đó, chi phí lưu kho được giảm tới mức tối đa tương đương với mức dự trữ bằng 0. Song cũng giống như EOQ, JIT ít được dùng tại doanh nghiệp Việt Nam do thị trường thường xuyên biến động và mức độ chuyên môn hóa còn thấp, thay vào đó, để đảm bảo an toàn, nhà quản lý hay chọn giải pháp dự trữ càng nhiều càng tốt.

- Trong lĩnh vực quản lý tài sản cố định, các nhà nghiên cứu đã tạo dựng nên khối kiến thức phong phú liên quan tới định giá, khấu hao tài sản, hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng tài sản, hiệu quả tài chính của phương án đầu tư, cách thức xây dựng và duy trì các tài sản cố định vô hình như thương hiệu, bản quyền, bí quyết sản xuất – kinh doanh… đã được thừa nhận và áp dụng rộng rãi. Song ở Việt Nam, không phải lúc nào cũng có đủ điều kiện để áp dụng hoàn chỉnh những lý thuyết, dẫn tới khó dự báo dòng tiền, xác định lãi suất chiết khấu, thực thi các biện pháp cạnh tranh lành mạnh… Điều này đã được một số tác giả đề cập trong nghiên cứu của mình như Trần Văn Thuận [28], Nguyễn Thị Nguyệt Anh [1].

Thứ tư, một số tác giả đã đề xuất các chỉ tiêu đo lường hiệu quả quản lý từng loại tài sản riêng biệt, chỉ ra mối liên hệ giữa hiệu quả quản lý tài sản tới khả năng sinh lời và khả năng phá sản của doanh nghiệp, tuy nhiên chưa có tác giả nào kiểm chứng mối quan hệ này trong thực tế bằng phương pháp định lượng khoa học. Cụ thể, Chu Thị Tuyết Mai [22] đã đề xuất các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý ngân quỹ, bao gồm các chỉ tiêu phản ánh khả năng thanh toán (nhanh, hiện hành, tức thời), vốn lưu động ròng, vòng quay tiền và khả năng dự phòng các biến động bất thường. Trần Huy Phương [24] xây dựng một hệ thống các chỉ tiêu đánh giả hiệu quả dự trữ thành phẩm bao gồm tỷ lệ dự trữ thực tế so với kế hoạch, tỷ lệ dự trữ đáp ứng đơn hàng, tốc độ luân chuyển dự trữ, thiệt hại từ bán dự trữ dưới dạng phế phẩm, tỷ lệ thất thoát, giảm phẩm cấp… Tuy nhiên, các tác giả đã không chỉ rõ

cách thức sử dụng hay thang đo cụ thể cho từng chỉ tiêu trên để qua đó có thể kết luận về mức độ hiệu quả của quản lý ngân quỹ. Trong các giáo trình hiện tại về quản trị tài chính như “Corporate Finance - Theory and Practice” [33], “Fundamentals of Investments - Valuation and Management” [34], “Predicting financial distress of companies: Revising the Z- score and Zeta model” [35], “Giáo trình Tài chính doanh nghiệp” [12], “Giáo trình phân tích tài chính doanh nghiệp” [8]... đã giới thiệu mô hình DUPONT, mô hình chỉ số Z, phản ánh mối quan hệ giữa hiệu quả quản lý tài sản với ROE và khả năng phá sản của doanh nghiệp. Song cho tới nay, các mô hình này chưa từng được kiểm chứng trong thực tế hoạt động của các doanh nghiệp ngành xây dựng ở Việt Nam.

Tóm lại, đề tài “quản lý tài sản” đã được các tác giả trong và ngoài nước đề cập theo nhiều quan điểm, trên các khía cạnh và phạm vi khác nhau, tuy nhiên, vẫn tồn tại một số khoảng trống cần tiếp tục bổ sung nghiên cứu. Riêng “Quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam” là công trình khoa học hoàn toàn mới, đáp ứng yêu cầu lý luận và thực tiễn.

CHƯƠNG 1 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Trước khi trình bày các kết quả nghiên cứu của luận án, trong chương 1, tác giả giới thiệu chi tiết các phương pháp nghiên cứu đã được sử dụng, là một trong những căn cứ để đánh giá mức độ tin cậy và hàm lượng khoa học của các kết quả nghiên cứu. Đây là những phương pháp được vận dụng để hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý tài sản tại doanh nghiệp, cũng như thu thập thông tin và đánh giá thực trạng quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam. Dựa trên nền tảng phương pháp luận duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác – Lênin, tác giả sử dụng kết hợp 2 phương pháp nghiên cứu: định tính và định lượng, cụ thể như sau.

1.1 Phương pháp nghiên cứu định tính [32]

1.1.1 Lý do lựa chọn phương pháp nghiên cứu định tính

Nghiên cứu định tính là phương pháp được sử dụng để phân tích, rút ra kết luận từ các số liệu không ở dạng số, thường liên quan tới ý tưởng, nhận thức, hành vi của con người. Phương pháp này bắt đầu được áp dụng trên thế giới từ đầu thế kỷ 19, nhằm khám phá những vấn đề chưa nhiều người biết đến, tìm kiếm kiến thức chuyên sâu, cụ thể về một vấn đề kinh tế - xã hội hay hoàn chỉnh, bổ sung thông tin giải thích nguyên nhân cho những xu thế được phát hiện thông qua nghiên cứu định lượng… Nói cách khác, nghiên cứu định tính được sử dụng để trả lời câu hỏi “cái gì?”, “tại sao?”, “bằng cách nào?”…

Trong quá trình phân tích thực trạng quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam, trước hết cần tìm hiểu nội dung hay cách thức quản lý tài sản đang được tiến hành cụ thể tại các đơn vị này. Các dữ liệu chủ yếu mang tính mô tả chi tiết, cụ thể, không thể đo lường hay lượng hóa hoàn toàn, chẳng hạn mô hình dự báo dòng tiền/nhu cầu nguyên vật liệu, cách thức theo dõi công nợ, hàng tồn kho, TSCĐ HH... đang áp dụng tại doanh nghiệp.

Ngoài ra, sau khi sử dụng phương pháp định lượng (được trình bày trong phần sau) để ghi nhận kết quả và hạn chế về quản lý tài sản tại các công ty cổ phần

ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam, cần thu thập thêm những thông tin cụ thể để giải thích (hay tìm nguyên nhân) cho thực trạng này, liên quan tới nhận thức của ban lãnh đạo, cách thức quản lý vốn, mô hình tổ chức doanh nghiệp, cơ chế chính sách của Nhà nước…

Tất cả những thông tin trên chỉ có thể được thu thập và xử lý theo phương

pháp nghiên cứu định tính.

1.1.2 Thiết kế nghiên cứu định tính

Sau khi xác định phương pháp nghiên cứu được lựa chọn là định tính, cần

thiết kế nghiên cứu chi tiết để định hướng cho việc thực hiện trong thực tế.

* Nguồn thu thập dữ liệu

Để làm rõ thực trạng quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam, nguồn cung cấp thông tin chủ yếu là từ doanh nghiệp, bao gồm hệ thống sổ sách, báo cáo, website hay ý kiến của cán bộ trong doanh nghiệp... Qua đó, có thể thu thập trực tiếp các dữ liệu cần thiết, cụ thể, chi tiết theo đúng nhu cầu nghiên cứu. Đây chính là những thông tin sơ cấp, cung cấp những hiểu biết chuyên sâu về hiện trạng quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam. Tuy nhiên, lượng thông tin có được, cũng như kinh phí thu thập thông tin phụ thuộc nhiều vào mức độ hợp tác của nhà quản lý doanh nghiệp.

Bên cạnh thông tin từ doanh nghiệp, có thể tìm kiếm dữ liệu qua các tổ chức cung cấp thông tin chuyên nghiệp như Tổng cục thống kê, Thư viện quốc gia, cơ quan quản lý nhà nước (Bộ Xây dựng, Ủy ban chứng khoán nhà nước), các hiệp hội ngành nghề (Tổng hội xây dựng, Hội kinh tế xây dựng, Hội kết cấu và công nghệ xây dựng, Diễn đàn xây dựng…)… Thông tin từ các nguồn này có tác dụng bổ sung, đối chiếu với thông tin thu thập được từ doanh nghiệp. Tuy nhiên, đây là thông tin thứ cấp nên đôi khi không đáp ứng đúng nhu cầu nghiên cứu, đồng thời, khó kiểm soát mức độ tin cậy.

* Cách thức thu thập dữ liệu

Với nguồn thông tin được xác định như trên, có 3 cách thu thập dữ liệu được

sử dụng, bao gồm:

Thứ nhất, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý doanh nghiệp (in - depth interview). Đây là cách người phỏng vấn sử dụng nhiều loại câu hỏi khác nhau (câu hỏi đóng/mở, cấu trúc/bán cấu trúc) để tìm hiểu người được phỏng vấn làm, suy nghĩ hay cảm thấy gì. Cụ thể, trong trường hợp này, người được phỏng vấn sẽ cho biết tình hình quản lý tài sản thực tế tại doanh nghiệp của mình, đồng thời, lý giải về các quyết định, cũng như bày tỏ quan điểm về khó khăn, thuận lợi trong quá trình thực hiện.

Thứ hai, quan sát trực tiếp tại doanh nghiệp (observation). Cách này được tiến hành kết hợp với phỏng vấn sâu để tiết kiệm nguồn lực. Dưới sự hướng dẫn của cán bộ quản lý doanh nghiệp (thường là người được phỏng vấn) nghiên cứu sinh trực tiếp quan sát cách thức tổ chức quản lý tài sản tại văn phòng quản lý và địa điểm thi công. Trong quá trình đó, có thể kết hợp trao đổi để làm rõ thêm những vấn đề cần biết. Kết quả quan sát được ghi chép dưới dạng văn bản, không sử dụng hình thức quay phim hay chụp ảnh.

Thứ ba, nghiên cứu tại bàn (desk research). Đây là cách đọc và chắt lọc thông tin từ các văn bản như báo cáo tổng kết, kết quả điều tra, tham luận hội thảo, bài viết chuyên sâu, đề tài nghiên cứu khoa học các cấp… (từ những nguồn thông tin đã trình bày ở trên) có liên quan tới quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết . Các từ khóa được sử dụng trong tra cứu gồm “asset management”, “enterprise asset management”, “construction”, “quản lý tài sản”, “doanh nghiệp xây dựng”, “công nợ xây dựng cơ bản”, “thuê máy móc ngành xây dựng”, “đấu thầu xây dựng”… Dữ liệu thu được được sắp xếp theo các chủ đề cụ thể, sau đó đối chiếu, so sánh giữa các nguồn cung cấp để lựa chọn thông tin đáng tin cậy và có ý nghĩa trong nghiên cứu.

Trong 3 cách thu thập dữ liệu nói trên, phỏng vấn sâu khó nhất, đòi hỏi nhiều kỹ năng như đặt câu hỏi, lắng nghe, ghi chép… Do đó, các bước chuẩn bị và tiến hành phỏng vấn sâu được trình bày chi tiết hơn trong phần tiếp theo.

* Mẫu nghiên cứu phỏng vấn sâu và quan sát trực tiếp

Do kỹ thuật phỏng vấn sâu và quan sát trực tiếp tại doanh nghiệp đòi hỏi nhiều thời gian, kinh phí cũng như sự hợp tác tích cực của nhà quản lý doanh nghiệp nên điều tra toàn bộ tổng thể 104 công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam là việc vượt quá khả năng của nghiên cứu sinh. Chính vì vậy, cần chọn một mẫu nghiên cứu phù hợp với đặc điểm của tổng thể, trong giới hạn về nguồn lực thực tế.

Do đa số công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam hiện nay được thành lập từ các bộ phận hoặc công ty con của những tổng công ty xây dựng nhà nước cũ, trong đó, về số lượng, nhóm sông Đà dẫn đầu với 29 doanh nghiệp, song về giá trị tổng tài sản, nhóm Vinaconex chiếm tỷ trọng lớn nhất 39,72% tổng tài sản toàn tổng thể. Chính vì vậy, cách chọn mẫu được áp dụng là chọn mẫu ngẫu nhiên theo cụm.

Từ những tính toán về cơ cấu số lượng, quy mô tài sản của từng nhóm công ty, kết hợp với kinh phí và khả năng hợp tác của cán bộ doanh nghiệp, cỡ mẫu được quyết định gồm 15 công ty, với cơ cấu cụ thể như sau:

Bảng 1.1

Cơ cấu của mẫu nghiên cứu phỏng vấn sâu các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam

Đơn vị tính: doanh nghiệp

Nhóm

Số lượng doanh nghiệp có cán bộ được phỏng vấn
Lilama	1
Licogi	1
Dầu khí	2
Sông Đà	4
Vinaconex	4
Xây dựng điện	1
Khác	2
Tổng	15

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 263 trang tài liệu này.

Dựa trên danh sách 104 công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam, 15 công ty nói trên được lựa chọn 1 cách ngẫu nhiên bằng cách bắt thăm. Danh sách các công ty được phỏng vấn được trình bày tại phụ lục 03.

Do những thông tin cần thu thập vừa mang tính chuyên sâu, vừa liên quan tới nhiều bộ phận khác nhau như tài chính, kế toán, kế hoạch, kinh doanh, thi công… đòi hỏi sự am hiểu bao quát nên đối tượng được phỏng vấn là nhà quản lý từ cấp trưởng phòng trở lên (phương án tốt nhất là phó giám đốc công ty).

Việc liên hệ và xếp lịch phỏng vấn thực hiện qua điện thoại, dựa trên các mối quan hệ cá nhân của nghiên cứu sinh và một số chuyên gia.

* Mô hình nghiên cứu định tính

Ngoài việc tìm hiểu sâu về thực trạng hoạt động quản lý tài sản tại 15 công ty công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết, áp dụng phương pháp nghiên cứu định tính còn cho phép đánh giá tác động của các nhân tố ảnh hưởng tới kết quả quản lý tài sản tại doanh nghiệp. Người được phỏng vấn sẽ xếp thứ tự các nhân tố ảnh hưởng theo tầm quan trọng và giải thích cụ thể lý do lựa chọn.

Nhận thức và năng lực quản lý

Năng lực tài chính

Kết quả quản lý tài sản

Phương tiện quản lý

Cơ cấu tổ chức quản lý

Quy định của Nhà nước

Hình 1.1 Mô hình nghiên cứu định tính

* Lưới hướng dẫn phỏng vấn sâu

Để việc phỏng vấn sâu được thực hiện hiệu quả, cần chuẩn bị chi tiết các chủ đề phỏng vấn dưới dạng câu hỏi mở, những gợi ý, chú thích để định hướng cho

cuộc phỏng vấn đạt mục đích nghiên cứu. Nội dung chính của các câu hỏi xoay quanh thực trạng quản lý tài sản tại doanh nghiệp và những nhân tố có thể tác động tới hoạt động này. Lưới hướng dẫn phỏng vấn được trình bày tại phụ lục 04. Trong đó tập trung vào 2 mảng vấn đề lớn là “Hoạt động quản lý tài sản tại công ty đang diễn ra như thế nào?” và “Hiện trạng và tầm quan trọng của các nhân tố ảnh hưởng tới quản lý tài sản”.

* Thực hiện phỏng vấn sâu

Do hạn chế về thời gian và nguồn lực nên việc phỏng vấn được thực hiện dưới 2 hình thức là đối thoại trực diện và qua điện thoại. Thời lượng kéo dài từ 1 giờ tới 2 giờ 30 phút. Người thực hiện phỏng vấn chính là nghiên cứu sinh, trong một số trường hợp có thêm người hỗ trợ để ghi chép hoặc quan sát. Việc ghi âm chỉ thực hiện khi được sự chấp thuận của người được phỏng vấn. Nếu phỏng vấn trực diện, địa điểm phỏng vấn chủ yếu tại chính văn phòng của cán bộ được phỏng vấn để kết hợp quan sát trực tiếp tại doanh nghiệp.

* Xử lý dữ liệu phỏng vấn sâu

Sau mỗi cuộc phỏng vấn, thông tin được tập hợp lại dưới dạng văn bản theo từng chủ đề đã dự định trước. Mặc dù lượng thông tin lớn nhưng số quan sát ít nên việc xử lý dữ liệu được thực hiện theo cách thức thủ công (không có hỗ trợ của phần mềm máy tính). Nghiên cứu sinh tự so sánh, tập hợp các ý kiến của từng đối tượng được phỏng vấn, tính toán tần suất xuất hiện của các từ khóa. Trong quá trình xử lý dữ liệu, có đối chiếu với những thông tin thu thập được bằng cách quan sát trực tiếp và nghiên cứu tại bàn để kiểm chứng độ tin cậy và bổ sung, làm rõ nếu cần thiết. Các kết luận của quá trình này được trình bày trong chương 3 của luận án.

1.2 Phương pháp nghiên cứu định lượng

1.2.1 Lý do lựa chọn phương pháp nghiên cứu định lượng

Kết quả của nghiên cứu định tính cung cấp những hiểu biết cụ thể về hiện trạng quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam, tuy sâu sắc song chỉ trả lời cho câu hỏi: “họ đang làm gì?”, “như thế nào?” và “tại sao?”. Những thông tin này mang tính mô tả, khám phá vấn đề và chịu ảnh hưởng