Quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của các nhà khoa học:

1. PGS, TS. Nguyễn Thị Phương Liên

2. TS. Vũ Xuân Dũng

Các số liệu trích dẫn, kết luận trình bày trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả nghiên cứu của luận án chưa từng được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào.

Hà Nội, ngày tháng năm 2019

Nghiên cứu sinh

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 249 trang tài liệu này.

Lê Hà Trang

LỜI CẢM ƠN

Trước hết, cho phép nghiên cứu sinh bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS, TS. Nguyễn Thị Phương Liên và TS. Vũ Xuân Dũng, là những giáo viên hướng dẫn khoa học đã luôn nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ để nghiên cứu sinh có thể hoàn thành bản luận án này.

Nghiên cứu sinh xin trân trọng cảm ơn của các chuyên gia trong lĩnh vực bảo hiểm phi nhân thọ thuộc Bộ Tài chính cũng như các nhà quản lý, các cán bộ kinh doanh thuộc các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ đã tham gia phỏng vấn và trả lời phiếu khảo sát để luận án có thể cung cấp các thông tin quý báu, có giá trị thực tiễn. Nghiên cứu sinh chân thành cảm ơn Ban giám hiệu Trường Đại học Thương Mại, Khoa Sau đại học, các đồng nghiệp Khoa Tài chính – Ngân hàng và Bộ môn Ngân hàng và Thị trường tài chính đã tạo mọi điều kiện tốt nhất trong quá trình nghiên cứu sinh thực hiện luận án.

Cuối cùng, nghiên cứu sinh xin bày tỏ lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè đã động viên, hỗ trợ, giúp đỡ nghiên cứu sinh trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu và hoàn thành luận án này.

Nghiên cứu sinh

Lê Hà Trang

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

LỜI CẢM ƠN ii

MỤC LỤC iii

DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC vi

DANH MỤC BẢNG viii

DANH MỤC BIỂU ix

DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ x

PHẦN MỞ ĐẦU 1

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu 1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án 4

5. Kết cấu luận án 4

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 5

1.1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 5

1.1.1 Các nghiên cứu về doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ và hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 5

1.1.2 Các nghiên cứu về quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp bảo hiểm

và thị trường bảo hiểm 8

1.1.3 Các nghiên cứu về quản lý nhà nước đối với thị trường bảo hiểm phi nhân thọ và hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 11

1.2. NHỮNG GIÁ TRỊ KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ VÀ KHOẢNG TRỐNG NGHIÊN CỨU 13

1.2.1 Những giá trị khoa học và thực tiễn 13

1.2.2 Giới hạn của các nghiên cứu đã công bố 13

1.2.3 Những khoảng trống nghiên cứu và hướng nghiên cứu của luận án 14

1.3 PHƯƠNG PHÁP VÀ QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 14

1.3.1 Phương pháp nghiên cứu 14

1.3.2 Quy trình nghiên cứu 19

TÓM TẮT CHƯƠNG 1 20

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ 21

2.1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VÀ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ 21

2.1.1 Khái quát về bảo hiểm phi nhân thọ 21

2.1.2 Doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ và hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 26

2.2 QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ 32

2.2.1 Khái niệm, mục tiêu của quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 32

2.2.2 Nội dung quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 34

2.3 TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ 43

2.3.1 Tiêu chí đánh giá hoạt động quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 43

2.3.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 45

2.4 KINH NGHIỆM QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA VÀ BÀI HỌC RÚT RA CHO VIỆT NAM 51

2.4.1 Kinh nghiệm quản lý nhà nước về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ của một số quốc gia 51

2.4.2 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 58

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 62

CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG KINH DOANH VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ Ở VIỆT NAM 63

3.1 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ Ở VIỆT NAM 63

3.1.1 Khái quát về doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam 63

3.1.2 Thực trạng kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam 65

3.1.3 Kết quả đạt được và những vấn đề đặt ra đối với hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam 68

3.2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ Ở VIỆT NAM 72

3.2.1 Thực trạng xây dựng chiến lược phát triển và chính sách pháp luật đối với hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ

ở Việt Nam 72

3.2.2. Thực trạng mô hình và tổ chức bộ máy quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam 82

3.2.3. Thực trạng thanh tra, giám sát và xử lý vi phạm pháp luật đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 84

3.2.4 Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến thực trạng quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam 88

3.3 ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ Ở VIỆT NAM 90

3.3.1. Kết quả kiểm định thực trạng quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam theo các tiêu chí đánh giá 90

3.3.2 Kết quả đạt được và những vấn đề đặt ra trong quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam100

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 117

CHƯƠNG 4. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ Ở VIỆT NAM 118

4.1. ĐỊNH HƯỚNG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀ QUAN ĐIỂM HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 118

4.1.1 Dự báo xu thế phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ 118

4.1.2. Mục tiêu phát triển thị trường bảo hiểm và hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam đến năm 2030 122

4.1.3. Định hướng phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ và hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam đến năm 2030 124

4.1.4. Quan điểm hoàn thiện quản lý nhà nước đối vối hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam 127

4.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ Ở VIỆT NAM 129

4.2.1. Giải pháp về ban hành chính sách quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 129

4.2.2. Giải pháp về mô hình và bộ máy tổ chức quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 140

4.2.3. Giải pháp về công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát thực hiện chính sách

và xử lý vi phạm pháp luật đối với doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 144

4.3. CÁC GIẢI PHÁP HỖ TRỢ 147

4.3.1 Đối với Quốc hội, Chính phủ, các Bộ và cơ quan ngang Bộ 147

4.3.2 Đối với Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam 148

4.3.3 Đối với các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ 149

KẾT LUẬN 156

DANH MỤC CÁC C NG TRÌNH KHOA HỌC CỦA NCS Đ C NG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 158

TÀI LIỆU THAM KHẢO 159

PHỤ LỤC 166

DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC

Phụ lục 1. Thư phỏng vấn 165

Phụ lục 2 . Thông tin về chuyên gia phỏng vấn 167

Phụ lục 3. Nội dung phỏng vấn 168

Phụ lục 4. Phiếu khảo sát 170

Phụ lục 5 . Danh sách các đơn vị và cá nhân được gửi phiếu khảo sát 174

Phụ lục 6. Chỉ tiêu được đánh giá theo hai hình thức định tính và định lượng của Hàn Quốc.. 175 Phụ lục 7. Các chỉ tiêu giám sát và cẩm nang quản lý giám sát phục vụ cho hoạt động giám sát từ xa của Singapore 177

Phụ lục 8. Vốn chủ sở hữu của một số DNBH phi nhân thọ ở Việt Nam giai

đoạn 2010 – 2017 179

Phụ lục 9. Tổng tài sản của một số DNBH phi nhân thọ ở Việt Nam giai đoạn

2010 – 2017 180

Phụ lục 10. Doanh thu phí bảo hiểm gốc theo nghiệp vụ của toàn thị trường bảo hiểm

phi nhân thọ giai đoạn 2010 – 2017 181

Phụlục 11. Doanh thu phí bảo hiểm gốc của một số DNBH phi nhân thọ ở Việt Nam giai đoạn 2010 – 2017 182

Phụ lục 12. Doanh thu phí bảo hiểm gốc theo nghiệp vụ bảo hiểm của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam giai đoạn 2010 – 2017 183

Phụ lục 13. Số tiền bồi thường bảo hiểm gốc theo nghiệp vụ toàn thị trường bảo hiểm

phi nhân thọ giai đoạn 2011 -2017 184

Phụ lục 14. Số tiền bồi thường bảo hiểm gốc theo nghiệp vụ bảo hiểm của thị trường

bảo hiểm phi nhân thọ giai đoạn 2010 – 2017 185

Phụ lục 15. Tình hình dự phòng nghiệp vụ toàn thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt

Nam giai đoạn 2010 – 2017 185

Phụ lục 16. Các hình thức đầu tư của các DNBH phi nhân thọ ở Việt Nam giai

đoạn 2010 – 2017 186

Phụ lục 17. Vốn điều lệ của các DNBH phi nhân thọ ở Việt Nam giai đoạn 2010 – 2017 187

Phụ lục 18. Thống kê độ tin cậy thang đo hoạt động KDBH của các DNBH phi nhân

thọ ở Việt Nam 188

Phụ lục 19. Thống kê mô tả về hoạt động kinh doanh của DNBH phi nhân thọ ở Việt Nam 188

Phụ lục 20. Các văn bản pháp luật liên quan đến hoạt động kinh doanh của DNBH phi

nhân thọ ở Việt Nam 189

Phụ lục 21. Các báo cáo các DNBH phi nhân thọ phải nộp cho cơ quan quản lý nhà nước 197

Phụ lục 22. DNBH phi nhân thọ tự xếp loại theo nhóm 199

Phụ lục 23. Thống kê độ tin cậy thang đo các nhóm nhân tố ảnh hưởng 200

Phụ lục 24. Thống kê mô tả về nhóm nhân tố ảnh hưởng 201

Phụ lục 25. Mã hoá các tiêu chí đánh giá QLNN đối với hoạt động kinh doanh của

DNBH phi nhân thọ ở Việt Nam 202

Phụ lục 26. Điểm trung bình mức độ quan trọng của các tiêu chí đánh giá quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của DNBHPNT ở Việt Nam 204

Phụ lục 27. Điểm trung bình mức độ thực hiện của các tiêu chí đánh giá QLNN đối

với hoạt động kinh doanh của DNBH phi nhân thọ ở Việt Nam 205

Phụ lục 28. Kết quả xử lý dữ liệu thống kê bằng phần mềm SPSS 206

CÁC TỪ VIẾT TẮT

ADB : Ngân hàng phát triển châu Á

CAR : Tỷ lệ an toàn vốn

CNTT : Công nghệ thông tin

DN : Doanh nghiệp

DNBH : Doanh nghiệp bảo hiểm

DPNV : Dự phòng nghiệp vụ

EEC : Cộng đồng kinh tế châu Âu

HĐKD : Hoạt động kinh doanh

HHBH : Hiệp hội Bảo hiểm

IAIS : Hiệp hội các nhà quản lý bảo hiểm quốc tế IPA : Phân tích mức độ quan trọng mức độ thực hiện KDBH : Kinh doanh bảo hiểm

KNTT : Khả năng thanh toán KT - XH : Kinh tế - xã hội MCR : Yêu cầu vốn tối thiểu

NAIC : Uỷ ban Hiệp hội quốc gia về bảo hiểm của Mỹ NĐBH : Người được bảo hiểm

NN : Nhà nước

QLNN : Quản lý nhà nước

RBC : Vốn trên cơ sở rủi ro

SCR : Yêu cầu vốn đảm bảo khả năng thanh toán

TNDS : Trách nhiệm dân sự

TTBH : Thị trường bảo hiểm

VBPL : Văn bản pháp luật

WB : Ngân hàng thế giới

WTO : Tổ chức thương mại thế giới

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Ba trụ cột cơ bản nhất của Solvency II 54

Bảng 3.1. Tốc độ tăng doanh thu phí bảo hiểm và tỷ trọng doanh thu phí/GDP toàn TTBH phi nhân thọ ở Việt Nam giai đoạn 2010 - 2017 65

Bảng 3.2. Số tiền bồi thường, dự phòng nghiệp vụ và đầu tư vào nền kinh tế của các DNBH phi nhân thọ ở Việt Nam 70

Bảng 3.3. Biên khả năng thanh toán của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ

ở Việt Nam từ năm 2010 đến 2017 100

Bảng 3.4. Xếp hạng DNBH phi nhân thọ theo Thông tư 195/2014/TT - BTC 86

Bảng 3.5. Tổng hợp hoạt động thanh tra, kiểm tra đối với hoạt động kinh doanh của DNBH phi nhân thọ Việt Nam từ 2010 đến 2017 103

Bảng 3.6. Kết quả phân tích thang đo các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của DNBH phi nhân thọ ở Việt Nam 106

Bảng 3.7. Điểm trung bình và độ lệch chuẩn mức độ quan trọng và mức độ thực hiện của từng biến quan sát 91

Bảng 3.8. Thống kê mô tả mức độ thực hiện các tiêu chí 95

Bảng 3.9. Hệ số tương quan tuyến tính Pearson của các tiêu chí 96

Bảng 3.10. Tổng kết ma trận tích hợp Kano - IPA 98

Bảng 4.1 Mức độ khai thác so với tiềm năng của một số nghiệp vụ bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam 119